“ജനാധിപത്യത്തിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ ഉരകല്ലുകളിലൊന്ന് അതിന്റെ പരാതി പരിഹാര സംവിധാനത്തിന്റെ ശക്തിയാണ്. സംയോജിത ഓംബുഡ്‌സ്മാൻ പദ്ധതി ആ ദിശയിൽ ഒരുപാട് മുന്നോട്ട് പോകും.
നേരിട്ടുള്ള റീറ്റെയ്ൽ പദ്ധതി സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയിൽ എല്ലാവരേയും ഉൾപ്പെടുത്തുന്നതിന് ശക്തി നൽകും, കാരണം ഇത് ഇടത്തരം, ജീവനക്കാർ, ചെറുകിട വ്യവസായികൾ, മുതിർന്ന പൗരന്മാർ എന്നിവരെ അവരുടെ ചെറുകിട സമ്പാദ്യങ്ങൾ ഗവണ്മെന്റ് സെക്യൂരിറ്റികളിൽ നേരിട്ടും സുരക്ഷിതമായും കൊണ്ടുവരും"
"ഗവണ്മെന്റിന്റെ നടപടികൾ കാരണം, ബാങ്കുകളുടെ ഭരണം മെച്ചപ്പെടുകയും നിക്ഷേപകർക്കിടയിൽ ഈ സംവിധാനത്തിലുള്ള വിശ്വാസം ശക്തമാവുകയും ചെയ്യുന്നു"
"അടുത്ത കാലത്ത് ഗവണ്മെന്റ് എടുത്ത വലിയ തീരുമാനങ്ങളുടെ സ്വാധീനം വർധിപ്പിക്കാൻ ആർബിഐയുടെ തീരുമാനങ്ങളും സഹായിച്ചു"
"6-7 വർഷം മുമ്പ് വരെ, ബാങ്കിംഗ്, പെൻഷൻ, ഇൻഷുറൻസ് എന്നിവ ഇന്ത്യയിലെ ഒരു എക്സ്ക്ലൂസീവ് ക്ലബ് പോലെയായിരുന്നു"
“ഏഴ് വർഷത്തിനുള്ളിൽ ഡിജിറ്റൽ ഇടപാടുകളുടെ കാര്യത്തിൽ ഇന്ത്യ 19 മടങ്ങ് കുതിച്ചുയർന്നു. ഇന്ന് നമ്മുടെ ബാങ്കിംഗ് സംവിധാനം 24 മണിക്കൂറും 7 ദിവസവും 12 മാസവും എപ്പോൾ വേണമെങ്കിലും രാജ്യത്ത് എവിടെയും പ്രവർത്തിക്കുന്നു.
" രാജ്യത്തെ പൗരന്മാരുടെ ആവശ്യങ്ങൾ കേന്ദ്രസ്ഥാനത്ത്‌ നിലനിർത്തുകയും നിക്ഷേപകരുടെ വിശ്വാസം ശക്തിപ്പെടുത്തുകയും വേണം"
സംവേദനക്ഷമവും നിക്ഷേപസൗഹൃദവുമായ ലക്ഷ്യസ്ഥാനമെന്ന നിലയിൽ ഇന്ത്യയുടെ പുതിയ സ്വത്വം ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നത് ആർബിഐ തുടരുമെന്ന് എനിക്ക് ഉറപ്പുണ്ട്.

നമസ്‌കാർ ജി, ധനമന്ത്രി ശ്രീമതി നിർമല സീതാരാമൻ ജി, റിസർവ് ബാങ്ക് ഗവർണർ ശ്രീ ശക്തികാന്ത ദാസ് ജി, പരിപാടിയിൽ പങ്കെടുത്ത മറ്റ് വിശിഷ്ട വ്യക്തികൾ, സ്ത്രീകളേ, മാന്യരേ! കൊറോണയുടെ ഈ വെല്ലുവിളി നിറഞ്ഞ കാലഘട്ടത്തിൽ ധനമന്ത്രാലയവും ആർബിഐയും മറ്റ് ധനകാര്യ സ്ഥാപനങ്ങളും വളരെ പ്രശംസനീയമായ പ്രവർത്തനമാണ് നടത്തിയത്. അമൃത് മഹോത്സവത്തിന്റെ ഈ കാലഘട്ടവും ഇരുപത്തിയൊന്നാം നൂറ്റാണ്ടിലെ ഈ സുപ്രധാന ദശകവും രാജ്യത്തിന്റെ വികസനത്തിന് വലിയ പ്രാധാന്യമുള്ളതാണ്. അതുകൊണ്ട് തന്നെ ആർബിഐക്ക് വളരെ വലുതും സുപ്രധാനവുമായ പങ്കുണ്ട്. ടീം ആർബിഐ രാജ്യത്തിന്റെ പ്രതീക്ഷയ്‌ക്കൊത്ത് ഉയരുമെന്ന് എനിക്ക് ഉറപ്പുണ്ട്.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

കഴിഞ്ഞ 6-7 വർഷമായി കേന്ദ്രസർക്കാർ സാധാരണക്കാരുടെ താൽപ്പര്യങ്ങൾക്കാണ് മുൻഗണന നൽകുന്നത്. ഒരു റെഗുലേറ്റർ എന്ന നിലയിൽ ആർബിഐ മറ്റ് ധനകാര്യ സ്ഥാപനങ്ങളുമായി നിരന്തരം ആശയവിനിമയം നടത്തുന്നു. സാധാരണക്കാരുടെ സൗകര്യം മെച്ചപ്പെടുത്താൻ റിസർവ് ബാങ്ക് നിരവധി നടപടികൾ കൈക്കൊണ്ടതിൽ എനിക്ക് സന്തോഷമുണ്ട്. ഇന്ന് അതിലേക്ക് മറ്റൊരു പടി കൂടി ചേർത്തിരിക്കുന്നു. ഇന്ന് ആരംഭിച്ച രണ്ട് പദ്ധതികളും രാജ്യത്തെ നിക്ഷേപത്തിന്റെ വ്യാപ്തി വിപുലീകരിക്കുകയും നിക്ഷേപകർക്ക് മൂലധന വിപണികളിലേക്കുള്ള പ്രവേശനം എളുപ്പവും സുരക്ഷിതവുമാക്കുകയും ചെയ്യും. റീട്ടെയിൽ ഡയറക്ട് സ്കീമിലൂടെ രാജ്യത്തെ ചെറുകിട നിക്ഷേപകർക്ക് സർക്കാർ സെക്യൂരിറ്റികളിൽ നിക്ഷേപിക്കാനുള്ള ലളിതവും സുരക്ഷിതവുമായ ഒരു മാധ്യമം ലഭിച്ചു. അതുപോലെ, ഇന്ന് ഇന്റഗ്രേറ്റഡ് ഓംബുഡ്‌സ്മാൻ സ്കീമിലൂടെ ഒരു രാജ്യം, ഒരു ഓംബുഡ്‌സ്മാൻ സംവിധാനം ബാങ്കിംഗ് മേഖലയിൽ രൂപപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. ബാങ്ക് ഇടപാടുകാരുടെ എല്ലാ പരാതികളും പ്രശ്‌നങ്ങളും കൃത്യസമയത്ത് യാതൊരു തടസ്സവുമില്ലാതെ പരിഹരിക്കാൻ ഇത് സഹായിക്കും. ജനാധിപത്യത്തിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ ശക്തി പരാതി പരിഹാര സംവിധാനം എത്രത്തോളം ശക്തവും സെൻസിറ്റീവും സജീവവുമാണ് എന്നതാണ്. ജനാധിപത്യത്തിന്റെ ഏറ്റവും വലിയ പരീക്ഷണമാണിത്.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,
റീട്ടെയിൽ ഡയറക്ട് സ്കീം സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയിൽ എല്ലാവരുടെയും പങ്കാളിത്തം പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിനുള്ള മനോഭാവത്തിന് പുതിയ ഉയരങ്ങൾ നൽകാൻ പോകുന്നു. രാജ്യത്തിന്റെ വികസനത്തിൽ സർക്കാർ സെക്യൂരിറ്റീസ് മാർക്കറ്റിന്റെ പ്രധാന പങ്കിനെക്കുറിച്ച് ആളുകൾക്ക് പൊതുവെ അറിയാം. അഭൂതപൂർവമായ നിക്ഷേപങ്ങളിലൂടെ രാജ്യം ഭൗതികവും ഡിജിറ്റൽ അടിസ്ഥാന സൗകര്യങ്ങളും നവീകരിക്കുന്ന തിരക്കിലാണ് ഈ സമയത്ത്, ഏറ്റവും ചെറിയ നിക്ഷേപകരുടെ പോലും പരിശ്രമവും സഹകരണവും പങ്കാളിത്തവും വലിയ സഹായമാകും. ഇതുവരെ, നമ്മുടെ ഇടത്തരക്കാർ, ജീവനക്കാർ, ചെറുകിട വ്യാപാരികൾ, മുതിർന്ന പൗരന്മാർ, അതായത് ചെറുകിട സമ്പാദ്യമുള്ളവർ സർക്കാർ സെക്യൂരിറ്റികളിൽ നിക്ഷേപിക്കുന്നതിന് ബാങ്കുകൾ, ഇൻഷുറൻസ് അല്ലെങ്കിൽ മ്യൂച്വൽ ഫണ്ടുകൾ തുടങ്ങിയ പരോക്ഷ മാർഗങ്ങൾ സ്വീകരിക്കേണ്ടിയിരുന്നു. സുരക്ഷിത നിക്ഷേപത്തിനുള്ള മറ്റൊരു മികച്ച ഓപ്ഷനാണ് ഇപ്പോൾ അവർക്ക് ലഭിക്കുന്നത്. ഇപ്പോൾ രാജ്യത്തിന്റെ വലിയൊരു വിഭാഗത്തിന് സർക്കാർ സെക്യൂരിറ്റികളിലും നേരിട്ട് രാജ്യത്തിന്റെ സമ്പത്ത് സൃഷ്ടിക്കുന്നതിലും എളുപ്പത്തിൽ നിക്ഷേപിക്കാൻ കഴിയും. ഇന്ത്യയിലെ എല്ലാ സർക്കാർ സെക്യൂരിറ്റികളിലും ഗ്യാരണ്ടീഡ് സെറ്റിൽമെന്റിനുള്ള ഒരു വ്യവസ്ഥയുണ്ടെന്നും നിങ്ങൾക്കറിയാം. ഈ സാഹചര്യത്തിൽ, ചെറുകിട നിക്ഷേപകർക്ക് സുരക്ഷിതത്വത്തിന്റെ ഉറപ്പ് ലഭിക്കും. ചെറുകിട നിക്ഷേപകർക്ക് സുരക്ഷിതമായ നിക്ഷേപത്തിൽ നല്ല വരുമാനം ലഭിക്കുമെന്ന ഉറപ്പ് ലഭിക്കും, കൂടാതെ രാജ്യത്തെ സാധാരണ മനുഷ്യരുടെ അഭിലാഷങ്ങൾക്കനുസരിച്ച് അടിസ്ഥാന സൗകര്യ വികസനത്തിനും മറ്റ് ക്രമീകരണങ്ങൾക്കും ആവശ്യമായ വിഭവങ്ങൾ സർക്കാരിന് ലഭിക്കും. സ്വാശ്രയ ഇന്ത്യ കെട്ടിപ്പടുക്കാനുള്ള പൗരന്മാരുടെയും സർക്കാരിന്റെയും കൂട്ടായ ശക്തിയും പരിശ്രമവുമാണിത്.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

പൊതുവേ, സാമ്പത്തിക പ്രശ്നങ്ങൾ അൽപ്പം സാങ്കേതികമായി മാറുകയും തലക്കെട്ട് വായിച്ച് സാധാരണക്കാരൻ പോകുകയും ചെയ്യും. ഈ കാര്യങ്ങൾ സാധാരണക്കാരോട് കൂടുതൽ നല്ല രീതിയിൽ വിശദീകരിക്കേണ്ടത് കാലഘട്ടത്തിന്റെ ആവശ്യമാണെന്ന് ഞാൻ കരുതുന്നു. സാമ്പത്തിക ഉൾപ്പെടുത്തലിനെക്കുറിച്ച് പറയുമ്പോൾ, ഈ രാജ്യത്തെ അവസാനത്തെ വ്യക്തിയെയും ഈ പ്രക്രിയയുടെ ഭാഗമാക്കാൻ ഞങ്ങൾ ആഗ്രഹിക്കുന്നു. വിദഗ്‌ദ്ധരായ നിങ്ങൾക്ക് ഇക്കാര്യങ്ങളെല്ലാം നന്നായി അറിയാം, പക്ഷേ രാജ്യത്തെ സാധാരണക്കാരെയും അറിയിച്ചാൽ അത് വളരെയധികം സഹായിക്കും. ഈ സ്കീമിന് കീഴിൽ ഫണ്ട് മാനേജർമാരുടെ ആവശ്യമില്ലെന്നും "റീട്ടെയിൽ ഡയറക്ട് ഗിൽറ്റ് (RDG) അക്കൗണ്ട്" സ്വയം തുറക്കാമെന്നും അവർ അറിഞ്ഞിരിക്കണം. ഈ അക്കൗണ്ട് ഓൺലൈനായി തുറക്കാനും ആളുകൾക്ക് സെക്യൂരിറ്റികൾ ഓൺലൈനായി ട്രേഡ് ചെയ്യാനും കഴിയും. വീട്ടിലിരുന്ന് ശമ്പളമുള്ള ആളുകൾക്കോ ​​പെൻഷൻകാർക്കോ സുരക്ഷിത നിക്ഷേപത്തിനുള്ള മികച്ച ഓപ്ഷനാണിത്. എവിടെയും പോകേണ്ട കാര്യമില്ല. ഇന്റർനെറ്റ് കണക്റ്റിവിറ്റി ഉപയോഗിച്ച് നിങ്ങളുടെ മൊബൈൽ ഫോണുകൾ വഴി നിങ്ങൾക്ക് വ്യാപാരം നടത്താൻ കഴിയും. ഈ RDG അക്കൗണ്ട് നിക്ഷേപകന്റെ സേവിംഗ്സ് അക്കൗണ്ടുകളുമായി ലിങ്ക് ചെയ്യപ്പെടും, അതുവഴി വിൽപ്പനയും വാങ്ങലും സ്വയമേവ സാധ്യമാകും. അത് ജനങ്ങൾക്ക് ഉണ്ടാക്കുന്ന സൗകര്യം നിങ്ങൾക്ക് ഊഹിക്കാവുന്നതാണ്.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

നിക്ഷേപത്തിന്റെ എളുപ്പത്തിലും ബാങ്കിംഗ് സംവിധാനത്തിലും പൊതുജനങ്ങളുടെ വിശ്വാസവും സൗകര്യവും പോലെ പ്രധാനമാണ് സാമ്പത്തിക ഉൾപ്പെടുത്തലും എളുപ്പത്തിലുള്ള പ്രവേശനവും. ശക്തമായ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയ്ക്ക് ശക്തമായ ബാങ്കിംഗ് സംവിധാനം വളരെ പ്രധാനമാണ്. 2014-ന് മുമ്പുള്ള വർഷങ്ങളിൽ രാജ്യത്തെ ബാങ്കിംഗ് സംവിധാനത്തിനുണ്ടായ നാശനഷ്ടങ്ങളെക്കുറിച്ച് എല്ലാവർക്കും അറിയാം. അന്നത്തെ സ്ഥിതി എന്തായിരുന്നു? കഴിഞ്ഞ ഏഴ് വർഷങ്ങളിൽ, എൻപിഎകൾ സുതാര്യതയോടെ അംഗീകരിക്കപ്പെട്ടു, പരിഹാരത്തിലും വീണ്ടെടുക്കലിലും ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിച്ചു, പൊതുമേഖലാ ബാങ്കുകൾ വീണ്ടും മൂലധനവൽക്കരിക്കപ്പെട്ടു, സാമ്പത്തിക വ്യവസ്ഥയിലും പൊതുമേഖലാ ബാങ്കുകളിലും ഒന്നിലധികം പരിഷ്കാരങ്ങൾ നടപ്പാക്കി. നേരത്തെ ഈ സംവിധാനം പ്രയോജനപ്പെടുത്തിയിരുന്ന മനഃപൂർവ്വം വീഴ്ച വരുത്തിയവർക്ക് ഇനി വിപണിയിൽ നിന്ന് പണം സ്വരൂപിക്കാൻ കഴിയില്ല. പൊതുമേഖലാ ബാങ്കുകളുടെ ഭരണം മെച്ചപ്പെടുത്തൽ, തീരുമാനമെടുക്കൽ, ട്രാൻസ്ഫർ, പോസ്റ്റിംഗുമായി ബന്ധപ്പെട്ട സ്വാതന്ത്ര്യം, ചെറിയ ബാങ്കുകളെ ലയിപ്പിച്ച് വൻകിട ബാങ്കുകൾ സൃഷ്ടിക്കൽ എന്നിങ്ങനെയുള്ള നടപടികളിലൂടെ ബാങ്കിംഗ് മേഖലയിലേക്ക് ഒരു പുതിയ വിശ്വാസവും ഊർജവും തിരിച്ചെത്തുകയാണ്. നാഷണൽ അസറ്റ് റീകൺസ്ട്രക്ഷൻ കമ്പനി ലിമിറ്റഡിന്റെ രൂപീകരണം.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

ബാങ്കിംഗ് മേഖലയെ കൂടുതൽ ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നതിനായി സഹകരണ ബാങ്കുകളെയും ആർബിഐയുടെ പരിധിയിൽ കൊണ്ടുവന്നു. ഇത് ഈ ബാങ്കുകളുടെ ഭരണം മെച്ചപ്പെടുത്തുന്നതിന് മാത്രമല്ല, ദശലക്ഷക്കണക്കിന് നിക്ഷേപകരുടെ വിശ്വാസവും ഈ സംവിധാനത്തിൽ ശക്തമാവുകയാണ്. നിക്ഷേപകരുടെ താൽപര്യം മുൻനിർത്തിയാണ് സമീപകാലത്ത് പല തീരുമാനങ്ങളും കൈക്കൊണ്ടത്. ഒരു രാജ്യം, ഒരു ഓംബുഡ്‌സ്മാൻ സംവിധാനം നിക്ഷേപകരുടെയും നിക്ഷേപകരുടെയും പ്രതിബദ്ധത ശക്തിപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. ഇന്ന് ആരംഭിച്ച പദ്ധതി, ബാങ്കുകൾ, എൻബിഎഫ്‌സികൾ, പ്രീ-പെയ്ഡ് ഉപകരണങ്ങൾ എന്നിവയിലെ 44 കോടി ലോൺ അക്കൗണ്ടുകളും 220 കോടി ഡെപ്പോസിറ്റ് അക്കൗണ്ടുകളും ഉള്ളവർക്ക് നേരിട്ട് ആശ്വാസം നൽകും. ആർബിഐ നിയന്ത്രിക്കുന്ന എല്ലാ സ്ഥാപനങ്ങൾക്കും അക്കൗണ്ട് ഉടമകളുടെ പരാതികൾ രജിസ്റ്റർ ചെയ്യാനും ട്രാക്ക് ചെയ്യാനും നിരീക്ഷിക്കാനും ഇപ്പോൾ ഒരൊറ്റ പ്ലാറ്റ്ഫോം ഉണ്ടാകും. മറ്റൊരു വിധത്തിൽ പറഞ്ഞാൽ, പരാതി പരിഹാരത്തിനായി അക്കൗണ്ട് ഉടമയ്ക്ക് മറ്റൊരു എളുപ്പ ഓപ്ഷൻ ലഭിച്ചു. ഉദാഹരണത്തിന്, മുമ്പ് ആർക്കെങ്കിലും ലക്‌നൗവിൽ ബാങ്ക് അക്കൗണ്ട് ഉണ്ടെങ്കിൽ അയാൾ ഡൽഹിയിൽ ജോലി ചെയ്യുന്നുണ്ടെങ്കിൽ, അയാൾക്ക് ലഖ്‌നൗവിലെ ഓംബുഡ്‌സ്മാനോട് മാത്രമേ പരാതിപ്പെടാൻ കഴിയൂ. എന്നാൽ ഇപ്പോൾ ഇന്ത്യയിൽ എവിടെനിന്നും പരാതി രജിസ്റ്റർ ചെയ്യാനുള്ള സൗകര്യം ലഭിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഓൺലൈൻ, സൈബർ തട്ടിപ്പുകൾ എന്നിവയുമായി ബന്ധപ്പെട്ട കേസുകൾ കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നതിനായി ആർബിഐ ഈ പദ്ധതിയിൽ ആർട്ടിഫിഷ്യൽ ഇന്റലിജൻസ് വിപുലമായി ഉപയോഗിക്കുന്നതിന് വ്യവസ്ഥ ചെയ്തിട്ടുണ്ടെന്നും എന്നോട് പറഞ്ഞു. ചുരുങ്ങിയ സമയത്തിനുള്ളിൽ ബാങ്കുകളും അന്വേഷണ ഏജൻസികളും തമ്മിലുള്ള മികച്ച ഏകോപനം ഇത് ഉറപ്പാക്കും. എത്രയും വേഗം നടപടി സ്വീകരിക്കുന്നുവോ, തട്ടിപ്പ് തുക തിരിച്ചുപിടിക്കാനുള്ള സാധ്യത കൂടുതലാണ്. അത്തരം നടപടികളിലൂടെ, ഡിജിറ്റൽ നുഴഞ്ഞുകയറ്റത്തിന്റെയും ഉപഭോക്താവിനെ ഉൾക്കൊള്ളുന്നതിന്റെയും വ്യാപ്തിയും ഉപഭോക്താവിന്റെ വിശ്വാസവും വർദ്ധിക്കും.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

കഴിഞ്ഞ കുറച്ച് വർഷങ്ങളായി, കോവിഡിന്റെ ദുഷ്‌കരമായ സമയത്തും, ഉൾപ്പെടുത്തൽ മുതൽ സാങ്കേതിക സംയോജനവും മറ്റ് പരിഷ്‌കാരങ്ങളും വരെയുള്ള രാജ്യത്തിന്റെ ബാങ്കിംഗ്, സാമ്പത്തിക മേഖലകളിൽ ശക്തി ഞങ്ങൾ കണ്ടു. സാധാരണക്കാരെ സേവിക്കുന്നതിൽ സംതൃപ്തിയും ഇത് ഉറപ്പാക്കുന്നു. സർക്കാരിന്റെ ബിഗ് ടിക്കറ്റ് തീരുമാനങ്ങളുടെ ആഘാതം വിപുലീകരിക്കാൻ ആർബിഐയുടെ തീരുമാനങ്ങളും വളരെയധികം സഹായിച്ചിട്ടുണ്ട്. ഈ പ്രതിസന്ധി ഘട്ടത്തിൽ എടുത്ത ധീരമായ തീരുമാനങ്ങൾക്ക് ആർബിഐ ഗവർണറെയും അദ്ദേഹത്തിന്റെ മുഴുവൻ ടീമിനെയും ഞാൻ പരസ്യമായി അഭിനന്ദിക്കുന്നു. സർക്കാർ പ്രഖ്യാപിച്ച ക്രെഡിറ്റ് ഗ്യാരണ്ടി പദ്ധതി പ്രകാരം 2.90 ലക്ഷം കോടിയിലധികം രൂപയുടെ വായ്പകൾ അനുവദിച്ചിട്ടുണ്ട്. 1.25 കോടിയിലധികം ഗുണഭോക്താക്കളെ, കൂടുതലും എംഎസ്എംഇകളെയും നമ്മുടെ ഇടത്തരം ചെറുകിട സംരംഭകരെയും അവരുടെ സംരംഭങ്ങളെ കൂടുതൽ ശക്തിപ്പെടുത്താൻ ഇത് സഹായിച്ചു.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

കൊവിഡ് കാലത്ത് തന്നെ ചെറുകിട കർഷകർക്ക് കിസാൻ ക്രെഡിറ്റ് കാർഡുകൾ നൽകുന്നതിന് സർക്കാർ പ്രത്യേക കാമ്പയിൻ ആരംഭിച്ചിരുന്നു. ഇതിന് കീഴിൽ, 2.5 കോടിയിലധികം കർഷകർക്ക് കെസിസി കാർഡുകളും ലഭിച്ചു, അവർക്ക് ഏകദേശം 2.75 ലക്ഷം കോടിയുടെ കാർഷിക വായ്പയും ലഭിച്ചു. കൈവണ്ടികളിലും പച്ചക്കറികളിലും സാധനങ്ങൾ വിൽക്കുന്ന 26 ലക്ഷത്തോളം വഴിയോരക്കച്ചവടക്കാർക്ക് പ്രധാനമന്ത്രി സ്വനിധി പദ്ധതി പ്രകാരം വായ്പ ലഭിച്ചിട്ടുണ്ട്. കൊവിഡിന്റെ പ്രതിസന്ധി ഘട്ടത്തിൽ 26 ലക്ഷം വഴിയോര കച്ചവടക്കാർക്ക് സാമ്പത്തിക സഹായം ലഭിക്കുന്നതിന് നൽകിയ ഗണ്യമായ പിന്തുണ നിങ്ങൾക്ക് ഊഹിക്കാവുന്നതാണ്. ഈ പദ്ധതി അവരെ ബാങ്കിംഗ് സംവിധാനവുമായി ബന്ധിപ്പിച്ചിരിക്കുന്നു. ഗ്രാമങ്ങളിലും നഗരങ്ങളിലും സാമ്പത്തിക പ്രവർത്തനങ്ങൾ പുനരാരംഭിക്കുന്നതിൽ ഇത്തരം പല ഇടപെടലുകളും വളരെ പ്രധാനപ്പെട്ട പങ്ക് വഹിച്ചിട്ടുണ്ട്.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

ആറ്-ഏഴ് വർഷം മുമ്പ് വരെ, ബാങ്കിംഗ്, പെൻഷൻ, ഇൻഷുറൻസ് തുടങ്ങിയവ ഇന്ത്യയിൽ ഒരു എക്സ്ക്ലൂസീവ് ക്ലബ് പോലെയായിരുന്നു. സാധാരണ പൗരന്മാർ, പാവപ്പെട്ട കുടുംബങ്ങൾ, കർഷകർ, ചെറുകിട വ്യാപാരികൾ, വ്യവസായികൾ, സ്ത്രീകൾ, ദലിതർ-പിന്നാക്കക്കാർ എന്നിവർക്ക് ഈ സൗകര്യങ്ങളെല്ലാം വളരെ അകലെയായിരുന്നു. പാവപ്പെട്ടവർക്ക് ഈ സൗകര്യങ്ങൾ ഒരുക്കേണ്ട ചുമതലയുള്ളവരും അത് ശ്രദ്ധിച്ചില്ല. പകരം, ഒരു മാറ്റവും പാടില്ല എന്ന വ്യവസ്ഥാപിത പാരമ്പര്യം നിലനിന്നിരുന്നു, പാവപ്പെട്ടവന്റെ വാതിലുകൾ അടയ്ക്കുമ്പോൾ പലതരം വാദങ്ങളും ന്യായങ്ങളും നിരത്തി. ബാങ്ക് ശാഖയില്ല, ജീവനക്കാരില്ല, ഇന്റർനെറ്റില്ല, ജനങ്ങൾക്കിടയിൽ ബോധവൽക്കരണം ഇല്ലെന്ന് പറയാൻ അവർക്ക് നാണമില്ലായിരുന്നു. എന്ത് തരത്തിലുള്ള വാദങ്ങളാണ് നൽകിയത്? ഉൽപ്പാദനക്ഷമമല്ലാത്ത സമ്പാദ്യവും അനൗപചാരികമായ വായ്പയും കാരണം സാധാരണ പൗരന്റെ സ്ഥിതിയും മോശമാവുകയും രാജ്യത്തിന്റെ വികസനത്തിൽ അവന്റെ പങ്കാളിത്തം നിസ്സാരമായിരുന്നു. പെൻഷനും ഇൻഷുറൻസും സമ്പന്ന കുടുംബങ്ങൾക്ക് മാത്രമാണെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെട്ടു. എന്നാൽ ഇപ്പോൾ സ്ഥിതി മാറുകയാണ്. ഇന്ന്, സാമ്പത്തിക ഉൾപ്പെടുത്തൽ മാത്രമല്ല, എളുപ്പത്തിലുള്ള പ്രവേശനവും ബാങ്കിംഗ്, സാമ്പത്തിക മേഖലകളിൽ ഇന്ത്യയുടെ ഐഡന്റിറ്റിയായി മാറുകയാണ്. ഇന്ന്, സമൂഹത്തിലെ ഓരോ വ്യക്തിക്കും 60 വയസ്സിന് ശേഷം പെൻഷൻ പദ്ധതിയിൽ ചേരാം. പ്രധാനമന്ത്രി ജീവൻ ജ്യോതി ബീമ യോജന, പ്രധാനമന്ത്രി സുരക്ഷാ ബീമ യോജന എന്നിവയ്ക്ക് കീഴിൽ ഏകദേശം 38 കോടി രാജ്യക്കാർക്ക് 2 ലക്ഷം രൂപ വീതം ഇൻഷുറൻസ് പരിരക്ഷയുണ്ട്. രാജ്യത്തെ മിക്കവാറും എല്ലാ ഗ്രാമങ്ങളിലും 5 കിലോമീറ്റർ ചുറ്റളവിൽ ഒരു ബാങ്ക് ശാഖയുടെയോ ബാങ്കിംഗ്  കറസ്‌പോണ്ടന്റിന്റെയോ സൗകര്യമുണ്ട്. ഇന്ന് രാജ്യത്തുടനീളം ഏകദേശം 8.5 ലക്ഷം ബാങ്കിംഗ് ടച്ച് പോയിന്റുകൾ ഉണ്ട്, ഇത് ഓരോ പൗരന്റെയും ബാങ്കിംഗ് സംവിധാനത്തിലേക്കുള്ള പ്രവേശനക്ഷമത വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നു. ജൻധൻ യോജനയ്ക്ക് കീഴിൽ, 42 കോടിയിലധികം സീറോ ബാലൻസ് ബാങ്ക് അക്കൗണ്ടുകൾ ആരംഭിച്ചു, അതിൽ ആയിരക്കണക്കിന് കോടി രൂപയാണ് ഇന്ന് നിക്ഷേപിക്കുന്നത്. മുദ്ര പദ്ധതിയിലൂടെ സ്ത്രീകൾ, ദളിത്-പിന്നാക്ക-ആദിവാസികൾ എന്നിവരിൽ നിന്നുള്ള വ്യാപാരികളുടെയും വ്യവസായികളുടെയും ഒരു പുതിയ തലമുറ ഉയർന്നുവന്നിട്ടുണ്ട്, കൂടാതെ തെരുവ് കച്ചവടക്കാർക്കും സ്വനിധി  പദ്ധതിയിലൂടെ സ്ഥാപനപരമായ വായ്പയിൽ ചേരാൻ കഴിഞ്ഞു.


സുഹൃത്തുക്കളേ ,

ആർബിഐ ഒരു സെൻസിറ്റീവ് റെഗുലേറ്ററായിരിക്കുകയും മാറുന്ന സാഹചര്യങ്ങൾക്കായി സ്വയം തയ്യാറെടുക്കുകയും ചെയ്യുമ്പോൾ അത് രാജ്യത്തിന്റെ വലിയ ശക്തിയാണ്. ഫിൻ‌ടെക്കിൽ നമ്മുടെ ഇന്ത്യൻ സ്റ്റാർട്ടപ്പുകൾ എങ്ങനെ ആഗോള ചാമ്പ്യന്മാരായി മാറുന്നുവെന്ന് ഇപ്പോൾ നിങ്ങൾ സാക്ഷ്യം വഹിക്കുന്നു. ഈ രംഗത്ത് സാങ്കേതികവിദ്യ അതിവേഗം മാറിക്കൊണ്ടിരിക്കുകയാണ്. നമ്മുടെ രാജ്യത്തെ യുവാക്കൾ ഇന്ത്യയെ നവീകരണങ്ങളുടെ ആഗോള ശക്തികേന്ദ്രമാക്കി മാറ്റി. അത്തരമൊരു സാഹചര്യത്തിൽ, നമ്മുടെ നിയന്ത്രണ സംവിധാനങ്ങൾ ഈ മാറ്റങ്ങളെക്കുറിച്ച് ജാഗ്രത പുലർത്തുകയും നമ്മുടെ സാമ്പത്തിക സംവിധാനങ്ങളെ ലോകനിലവാരത്തിൽ നിലനിർത്തുന്നതിന് അനുയോജ്യമായതും ശാക്തീകരിക്കുന്നതുമായ ഒരു ആവാസവ്യവസ്ഥ സൃഷ്ടിക്കുകയും ചെയ്യേണ്ടത് ആവശ്യമാണ്.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

രാജ്യത്തെ പൗരന്മാരുടെ ആവശ്യങ്ങൾ കേന്ദ്രത്തിൽ നിലനിർത്തുകയും നിക്ഷേപകരുടെ വിശ്വാസം തുടർച്ചയായി ശക്തിപ്പെടുത്തുകയും വേണം. സെൻസിറ്റീവും നിക്ഷേപക സൗഹൃദവുമായ ലക്ഷ്യസ്ഥാനമെന്ന നിലയിൽ ഇന്ത്യയുടെ പുതിയ ഐഡന്റിറ്റിയെ ആർബിഐ ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നത് തുടരുമെന്ന് എനിക്ക് ഉറപ്പുണ്ട്. ഒരിക്കൽ കൂടി, ഈ വമ്പിച്ച പരിഷ്‌കാരങ്ങൾക്കായുള്ള സംരംഭങ്ങൾക്കും സാങ്കേതിക കണ്ടുപിടുത്തങ്ങൾക്കും എല്ലാ പങ്കാളികൾക്കും ഞാൻ എല്ലാവിധ ആശംസകളും നേരുന്നു.

ഒട്ടേറെ  നന്ദി!

Explore More
ശ്രീരാമജന്മഭൂമി ക്ഷേത്രത്തിലെ പതാക ഉയർത്തൽ ഉത്സവത്തിനിടെ പ്രധാനമന്ത്രി നടത്തിയ പ്രസം​ഗം

ജനപ്രിയ പ്രസംഗങ്ങൾ

ശ്രീരാമജന്മഭൂമി ക്ഷേത്രത്തിലെ പതാക ഉയർത്തൽ ഉത്സവത്തിനിടെ പ്രധാനമന്ത്രി നടത്തിയ പ്രസം​ഗം
Portraits of PVC recipients replace British officers at Rashtrapati Bhavan

Media Coverage

Portraits of PVC recipients replace British officers at Rashtrapati Bhavan
NM on the go

Nm on the go

Always be the first to hear from the PM. Get the App Now!
...
“Maitri Parv” celebrates the friendship between India and Oman: PM Modi during community programme in Muscat
December 18, 2025

नमस्ते!
अहलन व सहलन !!!

ये युवा जोश आपकी एनर्जी यहां का पूरा atmosphere चार्ज हो गया है। मैं उन सब भाई बहनों को भी नमस्कार करता हूँ, जो जगह की कमी के कारण, इस हॉल में नहीं हैं, और पास के हॉल में स्क्रीन पर यह प्रोग्राम लाइव देख रहें हैं। अब आप कल्पना कर सकते हैं, कि यहाँ तक आएं और अंदर तक नहीं आ पाएं तोह उनके दिल में क्या होता होगा।

साथियों,

मैं मेरे सामने एक मिनी इंडिया देख रहा हूं, मुझे लगता है यहां बहुत सारे मलयाली भी हैं।

सुखम आणो ?

औऱ सिर्फ मलयालम नहीं, यहां तमिल, तेलुगू, कन्नड़ा और गुजराती बोलने वाले बहुत सारे लोग भी हैं।

नलमा?
बागुन्नारा?
चेन्ना-गिद्दिरा?
केम छो?

साथियों,

आज हम एक फैमिली की तरह इकट्ठा हुए हैं। आज हम अपने देश को, अपनी टीम इंडिया को सेलिब्रेट कर रहे हैं।

साथियों,

भारत में हमारी diversity, हमारी संस्कृति का मजबूत आधार है। हमारे लिए हर दिन एक नया रंग लेकर आता है। हर मौसम एक नया उत्सव बन जाता है। हर परंपरा एक नई सोच के साथ आती है।

और यही कारण है कि हम भारतीय कहीं भी जाएं, कहीं भी रहें, हम diversity का सम्मान करते हैं। हम वहां के कल्चर, वहां के नियम-कायदों के साथ घुलमिल जाते हैं। ओमान में भी मैं आज यही होते हुए अपनी आंखों के सामने देख रहा हूं।

यह भारत का डायस्पोरा co-existence का, co-operation का, एक लिविंग Example बना हुआ है।

साथियों,

भारत की इसी समृद्ध सांस्कृतिक विरासत का एक और अद्भुत सम्मान हाल ही में मिला है। आपको शायद पता होगा, यूनेस्को ने दिवाली को Intangible Cultural Heritage of Humanity में शामिल किया है।

अब दिवाली का दिया हमारे घर को ही नहीं, पूरी दुनिया को रोशन करेगा। यह दुनिया भर में बसे प्रत्येक भारतीय के लिए गर्व का विषय है। दिवाली की यह वैश्विक पहचान हमारी उस रोशनी की मान्यता है, जो आशा, सद्भाव, और मानवता के संदेश को, उस प्रकाश को फैलाती है।

साथियों,

आज हम सब यहां भारत-ओमान "मैत्री पर्व” भी मना रहे हैं।

मैत्री यानि:
M से maritime heritage
A से Aspirations
I से Innovation
T से Trust and technology
R से Respect
I से Inclusive growth

यानि ये "मैत्री पर्व,” हम दोनों देशों की दोस्ती, हमारी शेयर्ड हिस्ट्री, और prosperous future का उत्सव हैं। भारत और ओमान के बीच शताब्दियों से एक आत्मीय और जीवंत नाता रहा है।

Indian Ocean की Monsoon Winds ने दोनों देशों के बीच ट्रेड को दिशा दी है। हमारे पूर्वज लोथल, मांडवी, और तामरालिप्ति जैसे पोर्ट्स से लकड़ी की नाव लेकर मस्कट, सूर, और सलालाह तक आते थे।

और साथियों,

मुझे खुशी है कि मांडवी टू मस्कट के इन ऐतिहासिक संबंधों को हमारी एंबेसी ने एक किताब में भी समेटा है। मैं चाहूंगा कि यहां रहने वाला हर साथी, हर नौजवान इसको पढ़े, और अपने ओमानी दोस्तों को भी ये गिफ्ट करे।

अब आपको लगेगा की स्कूल में भी मास्टरजी होमवर्क देते हैं, और इधर मोदीजी ने भी होमवर्क दे दिया।

साथियों,

ये किताब बताती है कि भारत और ओमान सिर्फ Geography से नहीं, बल्कि Generations से जुड़े हुए हैं। और आप सभी सैकड़ों वर्षों के इन संबंधों के सबसे बड़े Custodians हैं।

साथियों,

मुझे भारत को जानिए क्विज़ में ओमान के participation बारे में भी पता चला है। ओमान से Ten thousand से अधिक लोगों ने इस क्विज में participate किया। ओमान, ग्लोबली फोर्थ पोज़िशन पर रहा है।

लेकिन में तालियां नहीं बजाऊंगा। ओमान तो नंबर एक पे होना चाहिए। मैं चाहूँगा कि ओमान की भागीदारी और अधिक बढ़े, ज्यादा से ज्यादा संख्या में लोग जुड़ें। भारतीय बच्चे तो इसमें भाग ज़रूर लें। आप ओमान के अपने दोस्तों को भी इस क्विज़ का हिस्सा बनने के लिए मोटिवेट करें।

साथियों,

भारत और ओमान के बीच जो रिश्ता ट्रेड से शुरू हुआ था, आज उसको education सशक्त कर रही है। मुझे बताया गया है कि यहां के भारतीय स्कूलों में करीब फोर्टी सिक्स थाउज़ेंड स्टूड़ेंट्स पढ़ाई कर रहे हैं। इनमें ओमान में रहने वाले अन्य समुदायों के भी हज़ारों बच्चे शामिल हैं।

ओमान में भारतीय शिक्षा के पचास वर्ष पूरे हो रहे हैं। ये हम दोनों देशों के संबंधों का एक बहुत बड़ा पड़ाव है।

साथियों,

भारतीय स्कूलों की ये सफलता His Majesty the Late सुल्तान क़ाबूस के प्रयासों के बिना संभव नहीं थी। उन्होंने Indian School मस्कत सहित अनेक भारतीय स्कूलों के लिए ज़मीन दी हर ज़रूरी मदद की।

इस परंपरा को His Majesty सुल्तान हैथम ने आगे बढ़ाया।

वे जिस प्रकार यहां भारतीयों का सहयोग करते हैं, संरक्षण देते हैं, इसके लिए मैं उनका विशेष तौर पर आभार व्यक्त करता हूं।

साथियों,

आप सभी परीक्षा पे चर्चा कार्यक्रम से भी परिचित हैं। यहां ओमान से काफी सारे बच्चे भी इस प्रोग्राम से जुड़ते हैं। मुझे यकीन है, कि यह चर्चा आपके काम आती होगी, पैरेंट्स हों या स्टूडेंट्स, सभी को stress-free तरीके से exam देने में हमारी बातचीत बहुत मदद करती है।

साथियों,

ओमान में रहने वाले भारतीय अक्सर भारत आते-जाते रहते हैं। आप भारत की हर घटना से अपडेट रहते हैं। आप सभी देख रहे हैं कि आज हमारा भारत कैसे प्रगति की नई गति से आगे बढ़ रहा है। भारत की गति हमारे इरादों में दिख रही है, हमारी परफॉर्मेंस में नज़र आती है।

कुछ दिन पहले ही इकॉनॉमिक ग्रोथ के आंकड़े आए हैं, और आपको पता होगा, भारत की ग्रोथ 8 परसेंट से अधिक रही है। यानि भारत, लगातार दुनिया की Fastest growing major economy बना हुआ है। ये तब हुआ है, जब पूरी दुनिया चुनौतियों से घिरी हुई है। दुनिया की बड़ी-बड़ी economies, कुछ ही परसेंट ग्रोथ अचीव करने के लिए तरस गई हैं। लेकिन भारत लगातार हाई ग्रोथ के पथ पर चल रहा है। ये दिखाता है कि भारत का सामर्थ्य आज क्या है।

साथियों,

भारत आज हर सेक्टर में हर मोर्चे पर अभूतपूर्व गति के साथ काम कर रहा है। मैं आज आपको बीते 11 साल के आंकड़े देता हूं। आपको भी सुनकर गर्व होगा।

यहां क्योंकि बहुत बड़ी संख्या में, स्टूडेंट्स और पेरेंट्स आए हैं, तो शुरुआत मैं शिक्षा और कौशल के सेक्टर से ही बात करुंगा। बीते 11 साल में भारत में हज़ारों नए कॉलेज बनाए गए हैं।

I.I.T’s की संख्या सोलह से बढ़कर तेईस हो चुकी है। 11 वर्ष पहले भारत में 13 IIM थे, आज 21 हैं। इसी तरह AIIMs की बात करुं तो 2014 से पहले सिर्फ 7 एम्स ही बने थे। आज भारत में 22 एम्स हैं।

मेडिकल कॉलेज 400 से भी कम थे, आज भारत में करीब 800 मेडिकल कॉलेज हैं।

साथियों,

आज हम विकसित भारत के लिए अपने एजुकेशन और स्किल इकोसिस्टम को तैयार कर रहे हैं। न्यू एजुकेशन पॉलिसी इसमें बहुत बड़ी भूमिका निभा रही है। इस पॉलिसी के मॉडल के रूप में चौदह हज़ार से अधिक पीएम श्री स्कूल भी खोले जा रहे हैं।

साथियों,

जब स्कूल बढ़ते हैं, कॉलेज बढ़ते हैं, यूनिवर्सिटीज़ बढ़ती हैं तो सिर्फ़ इमारतें नहीं बनतीं देश का भविष्य मज़बूत होता है।

साथियों,

भारत के विकास की स्पीड और स्केल शिक्षा के साथ ही अन्य क्षेत्रों में भी दिखती है। बीते 11 वर्षों में हमारी Solar Energy Installed Capacity 30 गुना बढ़ी है, Solar module manufacturing 10 गुना बढ़ी है, यानि भारत आज ग्रीन ग्रोथ की तरफ तेजी से कदम आगे बढ़ा रहा है।

आज भारत दुनिया का सबसे बड़ा फिनटेक इकोसिस्टम है। दुनिया का दूसरा सबसे बड़ा Steel Producer है। दूसरा सबसे बड़ा Mobile Manufacturer है।

साथियों,

आज जो भी भारत आता है तो हमारे आधुनिक इंफ्रास्ट्रक्चर को देखकर हैरान रह जाता है। ये इसलिए संभव हो पा रहा है क्योंकि बीते 11 वर्षों में हमने इंफ्रास्ट्रक्चर पर पांच गुना अधिक निवेश किया है।

Airports की संख्या double हो गई है। आज हर रोज, पहले की तुलना में डबल स्पीड से हाइवे बन रहे हैं, तेज़ गति से रेल लाइन बिछ रही हैं, रेलवे का इलेक्ट्रिफिकेशन हो रहा है।

साथियों,

ये आंकड़े सिर्फ उपलब्धियों के ही नहीं हैं। ये विकसित भारत के संकल्प तक पहुंचने वाली सीढ़ियां हैं। 21वीं सदी का भारत बड़े फैसले लेता है। तेज़ी से निर्णय लेता है, बड़े लक्ष्यों के साथ आगे बढ़ता है, और एक तय टाइमलाइन पर रिजल्ट लाकर ही दम लेता है।

साथियों,

मैं आपको गर्व की एक और बात बताता हूं। आज भारत, दुनिया का सबसे बड़ा digital public infrastructure बना रहा है।

भारत का UPI यानि यूनिफाइड पेमेंट्स इंटरफेस, दुनिया का सबसे बड़ा रियल टाइम डिजिटल पेमेंट सिस्टम है। आपको ये बताने के लिए कि इस पेमेंट सिस्टम का स्केल क्या है, मैं एक छोटा सा Example देता हूं।

मुझे यहाँ आ कर के करीब 30 मिनट्स हुए हैं। इन 30 मिनट में भारत में यूपीआई से फोर्टीन मिलियन रियल टाइम डिजिटल पेमेंट्स हुए हैं। इन ट्रांजैक्शन्स की टोटल वैल्यू, ट्वेंटी बिलियन रुपीज़ से ज्यादा है। भारत में बड़े से बड़े शोरूम से लेकर एक छोटे से वेंडर तक सब इस पेमेंट सिस्टम से जुड़े हुए हैं।

साथियों,

यहां इतने सारे स्टूडेंट्स हैं। मैं आपको एक और दिलचस्प उदाहरण दूंगा। भारत ने डिजीलॉकर की आधुनिक व्यवस्था बनाई है। भारत में बोर्ड के एग्ज़ाम होते हैं, तो मार्कशीट सीधे बच्चों के डिजीलॉकर अकाउंट में आती है। जन्म से लेकर बुढ़ापे तक, जो भी डॉक्युमेंट सरकार जेनरेट करती है, वो डिजीलॉकर में रखा जा सकता है। ऐसे बहुत सारे डिजिटल सिस्टम आज भारत में ease of living सुनिश्चित कर रहे हैं।

साथियों,

भारत के चंद्रयान का कमाल भी आप सभी ने देखा है। भारत दुनिया का पहला ऐसा देश है, जो मून के साउथ पोल तक पहुंचा है, सिर्फ इतना ही नहीं, हमने एक बार में 104 सैटेलाइट्स को एक साथ लॉन्च करने का कीर्तिमान भी बनाया है।

अब भारत अपने गगनयान से पहला ह्युमेन स्पेस मिशन भी भेजने जा रहा है। और वो समय भी दूर नहीं जब अंतरिक्ष में भारत का अपना खुद का स्पेस स्टेशन भी होगा।

साथियों,

भारत का स्पेस प्रोग्राम सिर्फ अपने तक सीमित नहीं है, हम ओमान की स्पेस एस्पिरेशन्स को भी सपोर्ट कर रहे हैं। 6-7 साल पहले हमने space cooperation को लेकर एक समझौता किया था। मुझे बताते हुए खुशी है कि, ISRO ने India–Oman Space Portal विकसित किया है। अब हमारा प्रयास है कि ओमान के युवाओं को भी इस स्पेस पार्टनरशिप का लाभ मिले।

मैं यहां बैठे स्टूडेंट्स को एक और जानकारी दूंगा। इसरो, "YUVIKA” नाम से एक स्पेशल प्रोग्राम चलाता है। इसमें भारत के हज़ारों स्टूडेंट्स space science से जुड़े हैं। अब हमारा प्रयास है कि इस प्रोग्राम में ओमानी स्टूडेंट्स को भी मौका मिले।

मैं चाहूंगा कि ओमान के कुछ स्टूडेंट्स, बैंगलुरु में ISRO के सेंटर में आएं, वहां कुछ समय गुज़ारें। ये ओमान के युवाओं की स्पेस एस्पिरेशन्स को नई बुलंदी देने की बेहतरीन शुरुआत हो सकती है।

साथियों,

आज भारत, अपनी समस्याओं के सोल्यूशन्स तो खोज ही रहा है ये सॉल्यूशन्स दुनिया के करोड़ों लोगों का जीवन कैसे बेहतर बना सकते हैं इस पर भी काम कर रहा है।

software development से लेकर payroll management तक, data analysis से लेकर customer support तक अनेक global brands भारत के टैलेंट की ताकत से आगे बढ़ रहे हैं।

दशकों से भारत IT और IT-enabled services का global powerhouse रहा है। अब हम manufacturing को IT की ताक़त के साथ जोड़ रहे हैं। और इसके पीछे की सोच वसुधैव कुटुंबकम से ही प्रेरित है। यानि Make in India, Make for the World.

साथियों,

वैक्सीन्स हों या जेनरिक medicines, दुनिया हमें फार्मेसी of the World कहती है। यानि भारत के affordable और क्वालिटी हेल्थकेयर सोल्यूशन्स दुनिया के करोड़ों लोगों का जीवन बचा रहे हैं।

कोविड के दौरान भारत ने करीब 30 करोड़ vaccines दुनिया को भेजी थीं। मुझे संतोष है कि करीब, one hundred thousand मेड इन इंडिया कोविड वैक्सीन्स ओमान के लोगों के काम आ सकीं।

और साथियों,

याद कीजिए, ये काम भारत ने तब किया, जब हर कोई अपने बारे में सोच रहा था। तब हम दुनिया की चिंता करते थे। भारत ने अपने 140 करोड़ नागरिकों को भी रिकॉर्ड टाइम में वैक्सीन्स लगाईं, और दुनिया की ज़रूरतें भी पूरी कीं।

ये भारत का मॉडल है, ऐसा मॉडल, जो twenty first century की दुनिया को नई उम्मीद देता है। इसलिए आज जब भारत मेड इन इंडिया Chips बना रहा है, AI, क्वांटम कंप्यूटिंग और ग्रीन हाइड्रोजन को लेकर मिशन मोड पर काम कर रहा है, तब दुनिया के अन्य देशों में भी उम्मीद जगती है, कि भारत की सफलता से उन्हें भी सहयोग मिलेगा।

साथियों,

आप यहां ओमान में पढ़ाई कर रहे हैं, यहां काम कर रहे हैं। आने वाले समय में आप ओमान के विकास में, भारत के विकास में बहुत बड़ी भूमिका निभाएंगे। आप दुनिया को लीडरशिप देने वाली पीढ़ी हैं।

ओमान में रहने वाले भारतीयों को असुविधा न हो, इसके लिए यहां की सरकार हर संभव सहयोग दे रही है।

भारत सरकार भी आपकी सुविधा का पूरा ध्यान रख रही है। पूरे ओमान में 11 काउंसलर सर्विस सेंटर्स खोले हैं।

साथियों,

बीते दशक में जितने भी वैश्विक संकट आए हैं, उनमें हमारी सरकार ने तेज़ी से भारतीयों की मदद की है। दुनिया में जहां भी भारतीय रहते हैं, हमारी सरकार कदम-कदम पर उनके साथ है। इसके लिए Indian Community Welfare Fund, मदद पोर्टल, और प्रवासी भारतीय बीमा योजना जैसे प्रयास किए गए हैं।

साथियों,

भारत के लिए ये पूरा क्षेत्र बहुत ही स्पेशल है, और ओमान हमारे लिए और भी विशेष है। मुझे खुशी है कि भारत-ओमान का रिश्ता अब skill development, digital learning, student exchange और entrepreneurship तक पहुंच रहा है।

मुझे विश्वास है आपके बीच से ऐसे young innovators निकलेंगे जो आने वाले वर्षों में India–Oman relationship को नई ऊंचाई पर ले जाएंगे। अभी यहां भारतीय स्कूलों ने अपने 50 साल celebrate किए हैं। अब हमें अगले 50 साल के लक्ष्यों के साथ आगे बढ़ना है। इसलिए मैं हर youth से कहना चाहूंगा :

Dream big.
Learn deeply.
Innovate boldly.

क्योंकि आपका future सिर्फ आपका नहीं है, बल्कि पूरी मानवता का भविष्य है।

आप सभी को एक बार फिर उज्जवल भविष्य की बहुत-बहुत शुभकामनाएं।

बहुत-बहुत धन्यवाद!
Thank you!