Terrorists had shaken Mumbai and the entire country. But it is India's strength that we recovered from that attack and are now crushing terrorism with full courage: PM Modi
26th November is very important. On this day in 1949, the Constituent Assembly adopted the Constitution of India: PM Modi
When there is 'Sabka Saath' in nation building, only then 'Sabka Vikas': PM Modi
In India today, it's evident that the 140 crore people are driving numerous changes: PM Modi
The success of 'Vocal For Local' is opening the doors to a developed India: PM Modi
This is the second consecutive year when the trend of buying goods by paying cash on Diwali is decreasing. People are making more and more digital payments: PM Modi
In contrast to a decade ago, our patents are now receiving approvals at a rate that is tenfold higher: PM Modi
One of the biggest challenges of the 21st century is – ‘Water Security’. Conserving water is no less than saving life: PM Modi

মোৰ প্ৰিয় দেশবাসী,

নমস্কাৰ,

মন কী বাতলৈ আদৰণি জনাইছো৷ আমি আমি এই ২৬ নৱেম্বৰৰ দিনটোৰ কথা পাহৰিব নোৱাৰো৷ কিন্তু ভাৰতৰ দৃঢ়তাই আমাক এই কষ্ট অতিক্ৰম কৰাত সহায় কৰিলে; এতিয়া আমি সম্পূৰ্ণ উৎসাহেৰে সন্ত্ৰাসবাদৰ অন্ত পেলাইছো। মুম্বাই আক্ৰমণত প্ৰাণ হেৰুওৱা সকলোকে শ্ৰদ্ধাঞ্জলি জনাইছো। আজি দেশে সেই বীৰসকলক স্মৰণ কৰিছে যিসকলে আক্ৰমণৰ সময়ত সৰ্বস্ব ত্যাগ কৰিছিল।মোৰ পৰিয়ালৰ সদস্যসকল, এই ২৬ নৱেম্বৰৰ দিনটো আৰু এটা কাৰণত অত্যন্ত তাৎপৰ্যপূৰ্ণ। ১৯৪৯ চনৰ আজিৰ দিনটোতে সংবিধান সভাই ভাৰতৰ সংবিধান গৃহীত কৰিছিল। মোৰ মনত আছে, ২০১৫ চনত যেতিয়া আমি বাবাচাহেব আম্বেদকাৰৰ ১২৫সংখ্যক জন্ম বাৰ্ষিকী উদযাপন কৰিছিলো, তেতিয়া ২৬ নৱেম্বৰ দিনটোক সংবিধান দিৱস হিচাপে পালন কৰাৰ এটা চিন্তাই মনত দোলা দিছিল। আৰু তেতিয়াৰ পৰা প্ৰতি বছৰে আমি এই দিনটো সংবিধান দিৱস হিচাপে পালন কৰি আহিছো। সংবিধান দিৱস উপলক্ষে সকলো দেশবাসীলৈ শুভেচ্ছা জ্ঞাপন কৰিছোঁ। আৰু একেলগে আমি নিশ্চিতভাৱে নাগৰিকৰ কৰ্তব্যৰ অগ্ৰাধিকাৰ অনুসৰি এখন উন্নত ভাৰতৰ সংকল্পৰ উপনীত হ’ম।

বন্ধুসকল, আমি সকলোৱে জানো যে সংবিধান প্ৰস্তুত কৰিবলৈ ২ বছৰ ১১ মাহ ১৮ দিন সময় লাগিছিল। সংবিধান সভাৰ আটাইতকৈ বয়সীয়াল সদস্য আছিল শ্ৰী সচিদানন্দ সিনহাজী। ৬০খনতকৈও অধিক দেশৰ সংবিধান অতি সুক্ষ্মভাৱে অধ্যয়ন কৰাৰ পিছত দীৰ্ঘদিনীয়া বিবেচনাৰ অন্তত আমাৰ সংবিধানৰ খচৰাটো প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল। খচৰাখন প্ৰস্তুত কৰাৰ পিছত চূড়ান্ত গাঁথনি প্ৰস্তুত দিয়াৰ আগতে ২০০০ৰো অধিক সংশোধনী ইয়াত পুনৰ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল। ১৯৫০ চনত সংবিধান বলবৎ হোৱাৰ পাছতো আজিলৈকে সংবিধানত মুঠ ১০৬টা সংশোধনী সম্পন্ন হৈছে। দেশৰ সময়, পৰিস্থিতি আৰু প্ৰয়োজনীয়তাৰ লগত সংগতি ৰাখি বিভিন্ন চৰকাৰে বিভিন্ন সময়ত সংশোধনী কৰা হৈছে। কিন্তু এইটো দুৰ্ভাগ্যজনক কথা যে সংবিধানৰ প্ৰথম সংশোধনীটো বাক স্বাধীনতা আৰু মত প্ৰকাশৰ স্বাধীনতা বাতিল কৰাৰ সৈতে জড়িত আছিল। যিহেতু ৪৪তম সংশোধনীৰ জৰিয়তে জৰুৰীকালীন সময়ত কৰা ভুলসমূহ সঠিকভাৱে শুধৰোৱা হৈছিল।

বন্ধুসকল, আন এক প্ৰেৰণাদায়ক কথা যে মনোনীত সংবিধান সভাৰ একেখিনি সদস্যৰ ভিতৰত ১৫গৰাকী মহিলা আছিল। তেনে এগৰাকী সদস্য আছিল হংস মেহতা জী, যিয়ে নাৰীৰ অধিকাৰ আৰু ন্যায়ৰ স্বাৰ্থত মাত মাতিছিল। সেই সময়ছোৱাত ভাৰত এনে এখন দেশ আছিল যাৰ সংবিধানে মহিলাৰ ভোটাধিকাৰ সাব্যস্ত কৰিছিল। দেশ নিৰ্মাণ প্ৰক্ৰিয়াত সকলোৰে সহায় লৈহে সামূহিক বিকাশ সম্ভৱ। সংবিধান প্ৰণয়নকাৰীসকলৰ দূৰদৰ্শীতাক আনুগত্য প্ৰকাশ কৰি ভাৰতৰ সংসদে এতিয়া নাৰী শক্তি বন্দন আইনখন গৃহীত কৰাটো মোৰ বাবে অতি সন্তুষ্টিৰ বিষয়৷ নাৰী শক্তি বন্দন অধিনিয়ম গণতন্ত্ৰৰ সংকল্পৰ শক্তি নিদৰ্শন। ইয়াৰ দ্বাৰা উন্নত ভাৰতৰ আমাৰ সংকল্প সম্পন্ন কৰাৰ গতিত এক উদ্গনি দিব৷

মোৰ পৰিয়ালৰ সদস্যসকল, যেতিয়া সামগ্ৰিকভাৱে জনসাধাৰণে দেশ নিৰ্মাণৰ দায়িত্ব লয়, তেতিয়া পৃথিৱীৰ কোনো শক্তিয়ে সেই দেশখনক আগবাঢ়ি যোৱাত বাধা দিব নোৱাৰে। আজি ভাৰতত স্পষ্টকৈ দেখা গৈছে যে দেশৰ ১৪০ কোটি জনসাধাৰণৰ নেতৃত্বত বহু পৰিৱৰ্তন হৈছে। ইয়াৰ প্ৰত্যক্ষ উদাহৰণ আমি এই উৎসৱৰ বতৰত দেখিবলৈ পাইছো। যোৱা মাহত ‘মন কী বাত’ত মই ‘ভোকেল ফৰ লোকেল’ অৰ্থাৎ স্থানীয় সামগ্ৰী কিনাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিছিলোঁ। দেশত দীপাৱলী, ভাই দোজ আৰু ষট পূজাৰ সময়ত বিগত কেইদিনমানৰ ভিতৰতে ৪ লাখ কোটি টকাতকৈ অধিক মূল্যৰ ব্যৱসায় হৈছে। আৰু এই সময়ছোৱাত মেড ইন ইণ্ডিয়াত সামগ্ৰী ক্ৰয় কৰাৰ ক্ষেত্ৰত ৰাইজৰ মাজত ব্যাপক উৎসাহ পৰিলক্ষিত হৈছে৷ এতিয়া আমাৰ ল’ৰা-ছোৱালীয়েও দোকানত কিবা কিনি থাকোঁতে মেড ইন ইণ্ডিয়াৰ নাম লিখা আছে নে নাই পৰীক্ষা কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। কেৱল সেয়াই নহয়, আজিকালি মানুহে অনলাইনত সামগ্ৰী ক্ৰয় কৰাৰ সময়ত সামগ্ৰী উৎপাদনকাৰী দেশখন পৰীক্ষা কৰিবলৈ নাপাহৰিব।

বন্ধুসকল, যেনেকৈ ‘স্বচ্ছ ভাৰত অভিযান’ৰ সফলতাই ইয়াৰ প্ৰেৰণা হৈ পৰিছে; ‘ভোকেল ফৰ লোকেল’ৰ সফলতাই ‘উন্নত ভাৰত-সমৃদ্ধিশালী ভাৰত’ৰ দুৱাৰ মুকলি কৰিছে। ‘ভোকেল ফৰ লোকেল’ৰ এই অভিযানে সমগ্ৰ দেশৰ অৰ্থনীতি শক্তিশালী কৰে। ভোকেল ফৰ লোকেল অভিযানে নিয়োগৰ নিশ্চয়তা, এয়া উন্নয়নৰ নিশ্চয়তা; এইটোৱেই দেশৰ সুষম উন্নয়নৰ নিশ্চয়তা প্ৰদান কৰে। ইয়াৰ দ্বাৰা চহৰ আৰু গ্ৰাম্য উভয় লোককে সমান সুযোগ লাভ কৰে। ইয়াৰ ফলত স্থানীয় সামগ্ৰীসমূহত মূল্য সংযোজনৰ পথো মুকলি হয় আৰু যদি কেতিয়াবা, বিশ্ব অৰ্থনীতিত উত্থান-পতন ঘটে, তেন্তে ভোকেল ফৰ লোকেলৰ মন্ত্ৰই আমাৰ অৰ্থনীতিকো সুৰক্ষা প্ৰদান কৰে।

বন্ধুসকল, ভাৰতীয় সামগ্ৰীৰ প্ৰতি এই আৱেগ কেৱল উৎসৱত সীমাবদ্ধ থাকিব নালাগে। বিয়াৰ বতৰো এতিয়া আৰম্ভ হৈছে। একাংশ বাণিজ্যিক সংস্থাই অনুমান কৰিছে যে এই বিয়াৰ বতৰত প্ৰায় ৫ লাখ কোটি টকাৰ ব্যৱসায় হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে৷ বিয়াৰ বজাৰ কৰাৰ সময়ত আপোনালোক সকলোৱে কেৱল ভাৰতত নিৰ্মিত সামগ্ৰীক গুৰুত্ব দিব লাগে। আৰু হয়, যিহেতু বিয়াৰ বিষয়টো আহিছে, এটা কথাই মোক বহুদিনৰ পৰা আমনি কৰি আহিছে আৰু যদি মই মোৰ পৰিয়ালৰ সদস্যসকলৰ আগত মোৰ হৃদয়ৰ বিষটো খুলি নকওঁ, তেন্তে মই আৰু কাৰ লগত সেই কথা শ্বেয়াৰ কৰিম? এটা কথা চিন্তা কৰকচোন... আজিকালি একাংশ পৰিয়ালে বিদেশলৈ গৈ বিয়া অনুষ্ঠিত কৰাৰ নতুন পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰিছে। এইবোৰ জানো সঁচাই প্ৰয়োজন? যদি আমি ভাৰতৰ মাটিত, ভাৰতৰ জনসাধাৰণৰ মাজত বিবাহৰ উৎসৱ উদযাপন কৰো, তেন্তে দেশৰ ধন দেশত থাকিব। দেশৰ জনসাধাৰণে আপোনালোকৰ বিয়াত কোনোবা নহয়, কোনোবাই সেৱা আগবঢ়োৱাৰ সুযোগ পাব... দুখীয়া মানুহেও সেই অনুষ্ঠানৰ কথা নিজৰ সন্তানক ক’ব। ‘ভোকেল ফৰ লোকেল’ৰ এই মিছনৰ বিষয়ে আপোনালোকে এক্সট্ৰাপলেট কৰিব পাৰিবনে? আমি নিজৰ দেশতে এনে বিবাহ অনুষ্ঠান কিয়  আয়োজন নকৰোঁ? সম্ভৱ যে আপোনালোকে বিচৰা ধৰণৰ ব্যৱস্থা আজি নাথাকিবও পাৰে, কিন্তু আমি যদি এনে অনুষ্ঠান আয়োজন কৰো তেন্তে ব্যৱস্থাও গঢ় লৈ উঠিব। এইটো এটা খুব ডাঙৰ পৰিয়ালৰ লগত জড়িত বিষয়। আশাকৰোঁ মোৰ এই মৰ্মবেদনা নিশ্চয় সেই ডাঙৰ পৰিয়ালবোৰে উপলব্ধি কৰিব।

মোৰ পৰিয়ালৰ সদস্যসকল, এই উৎসৱৰ বতৰত আৰু এটা ডাঙৰ ট্ৰেণ্ড দেখা গৈছে। দীপাৱলী উপলক্ষে নগদ ধন পৰিশোধৰ জৰিয়তে কিছু সামগ্ৰী ক্ৰয় কৰাৰ ধাৰা ক্ৰমান্বয়ে হ্ৰাস পাইছে এইবাৰ একেৰাহে দ্বিতীয় বছৰ। অৰ্থাৎ এতিয়া মানুহে অধিক হাৰত ডিজিটেল পেমেণ্ট কৰিছে। এই কথাও অতি উৎসাহজনক। আপোনালোকে আৰু এটা কাম কৰিব পাৰে। নিজেই সিদ্ধান্ত লওক যে এমাহৰ বাবে আপোনালোকে কেৱল ইউপিআই বা যিকোনো ডিজিটেল মাধ্যমৰ জৰিয়তেহে ধন পৰিশোধ কৰিব আৰু নগদ ধনৰ জৰিয়তে নহয়। ভাৰতত ডিজিটেল বিপ্লৱৰ সফলতাই এইটো একেবাৰে সম্ভৱপৰ কৰি তুলিছে। আৰু এমাহ শেষ হ'লে আপোনালোকৰ অভিজ্ঞতা আৰু ফটো মোৰ লগত শ্বেয়াৰ কৰক। মই ইয়াৰ বাবে আগতীয়াকৈ শুভকামনা জনাইছো।

মোৰ পৰিয়ালৰ সদস্য, আমাৰ তৰুণ বন্ধুসকলে দেশখনক আন এক উল্লেখযোগ্য খবৰ দিছে, যিয়ে আমাৰ সকলোকে গৌৰৱান্বিত কৰিছে। ‘বুদ্ধিমত্তা, ধাৰণা আৰু উদ্ভাৱন’ আজি ভাৰতীয় যুৱক-যুৱতীসকলৰ প্ৰতীক। প্ৰযুক্তিৰ সংমিশ্ৰণৰ জৰিয়তে তেওঁলোকৰ বৌদ্ধিক সম্পত্তিৰ নিৰন্তৰ উত্থান-এইটো সঁচাকৈয়ে দেশৰ সামৰ্থ্য বৃদ্ধিৰ ক্ষেত্ৰত অগ্ৰগতিৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ। আপোনালোকে জানি আনন্দিত হ’ব যে ২০২২ চনত ভাৰতীয়ৰ পেটেণ্ট আবেদন ৩১ শতাংশতকৈ অধিক বৃদ্ধি পাইছে।বিশ্ব বৌদ্ধিক সম্পত্তি সংস্থাই এক অতি আকৰ্ষণীয় প্ৰতিবেদন প্ৰকাশ কৰিছে। এই প্ৰতিবেদনে দেখুৱাইছে যে পেটেণ্ট দাখিলৰ ক্ষেত্ৰত অগ্ৰণী শীৰ্ষ ১০খন দেশতো ইয়াৰ আগতে কেতিয়াও হোৱা নাই। এই আচৰিত কৃতিত্বৰ বাবে মোৰ যুৱ সহকৰ্মীসকলক অভিনন্দন জনাইছো। মই মোৰ যুৱ বন্ধুসকলক আশ্বস্ত কৰিব বিচাৰিছো যে দেশখন প্ৰতিটো খোজতে আপোনালোকৰ লগত আছে। চৰকাৰে কৰা প্ৰশাসনিক আৰু আইনী সংস্কাৰৰ পিছত আজি আমাৰ যুৱক-যুৱতীসকলে নৱীকৃত শক্তিৰে বৃহৎ পৰিসৰত উদ্ভাৱনত নিয়োজিত হৈছে। যদি ১০ বছৰৰ আগৰ পৰিসংখ্যাৰ সৈতে তুলনা কৰা হয়, আজি আমাৰ পেটেণ্টে ১০ গুণ বেছি অনুমোদন লাভ কৰিছে। আমি সকলোৱে জানো যে পেটেণ্টে কেৱল দেশৰ বৌদ্ধিক সম্পত্তি বৃদ্ধি কৰাই নহয়; তেওঁলোকে নতুন সুযোগৰ দুৱাৰো মুকলি কৰে। কেৱল ইমানেই নহয়, ই আমাৰ ষ্টাৰ্ট-আপসমূহৰ শক্তি আৰু সম্ভাৱনাও বৃদ্ধি কৰে। আজি আমাৰ স্কুলীয়া ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ মাজতো উদ্ভাৱনৰ মনোভাৱ প্ৰচাৰ কৰা হৈছে। অটল টিংকাৰিং লেব, অটল ইনোভেচন মিছন, কলেজত ইনকিউবেচন চেণ্টাৰ, ষ্টাৰ্ট-আপ ইণ্ডিয়া অভিযান, এনে অদম্য প্ৰচেষ্টাৰ ফল দেশবাসীৰ সন্মুখত। এয়াও, ভাৰতৰ যুৱ শক্তিৰ প্ৰত্যক্ষ উদাহৰণ; ভাৰতৰ উদ্ভাৱনী শক্তি। এই উদ্যমেৰে আগবাঢ়ি গৈ আমি উন্নত ভাৰতৰ দৃষ্টিভংগী লাভ কৰিম আৰু সেইবাবেই মই বাৰে বাৰে কওঁ, ‘জয় জোৱান-জয় কিষাণ’, ‘জয় জ্ঞান-জয় অনুসন্ধান’।

মোৰ প্ৰিয় দেশবাসী, আপোনালোকৰ হয়তো মনত আছে যে কিছুদিনৰ আগতে ‘মন কী বাত’ত মই ভাৰতত আয়োজন কৰা বৃহৎ সংখ্যক মেলাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিছিলোঁ। তেতিয়াহে মনলৈ আহিল প্ৰতিযোগিতাৰ ধাৰণা য’ত মানুহে মেলাৰ সৈতে জড়িত ফটো শ্বেয়াৰ কৰিব। একেটা সন্দৰ্ভত সাংস্কৃতিক মন্ত্ৰালয়ে আয়োজন কৰিছিল মেলা মমেণ্ট প্ৰতিযোগিতা। আপোনালোকে জানি আনন্দিত হ'ব যে ইয়াত হাজাৰ হাজাৰ লোকে অংশগ্ৰহণ কৰিছিল আৰু বহুতে পুৰস্কাৰো লাভ কৰিছিল। কলকাতাৰ বাসিন্দা ৰাজেশ দৰ্জীয়ে চড়কমেলাত বেলুন আৰু খেলনা বিক্ৰেতাৰ আচৰিত ফটোৰ বাবে এই বঁটা লাভ কৰে। এই মেলাখন বংগৰ গ্ৰামাঞ্চলত অতি জনপ্ৰিয়। বাৰাণসীত হোলী প্ৰদৰ্শনৰ বাবে অনুপম সিং জীয়ে লাভ কৰে মেলা প’ৰ্ট্ৰেইটছ বঁটা। অৰুণ কুমাৰ নলিমেলাজীক ‘কুলাছাই দশেৰা’ৰ সৈতে জড়িত এক আকৰ্ষণীয় দিশ প্ৰদৰ্শনৰ বাবে বঁটা প্ৰদান কৰা হয়। একেদৰে মহাৰাষ্ট্ৰৰ এজন ভদ্ৰলোক শ্ৰীমান ৰাহুল জীয়ে প্ৰেৰণ কৰা আটাইতকৈ জনপ্ৰিয় ফটোখনত পান্ধৰপুৰৰ ভক্তি প্ৰদৰ্শন কৰা এখন ফটো সন্নিবিষ্ট কৰা হৈছিল। এই প্ৰতিযোগিতাত মেলাৰ সময়ত স্থানীয় খাদ্যৰ বহু ছবি দেখা গৈছিল। ইয়াত পুৰুলীয়া নিবাসী আলোকঅবিনাশ জীৰ ছবিখনে বঁটা লাভ কৰে। এখন মেলাৰ সময়ত তেওঁ বংগৰ গ্ৰামাঞ্চলৰ খাদ্য সামগ্ৰী প্ৰদৰ্শন কৰিছিল। ভগোৰীয়া উৎসৱৰ সময়ত মহিলাসকলে কুলফী উপভোগ কৰি থকা প্ৰণৱ বসাকজীৰ এখন ছবিও বঁটা প্ৰদান কৰা হয়। ৰুমেলাজীয়ে ছত্তীশগড়ৰ জগদলপুৰৰ এখন গাঁৱৰ মেলাত ভুজিয়াৰ সোৱাদ লোৱা মহিলাৰ ফটো এখন পঠিয়াইছিল - সেইখনো বঁটা দিয়া হৈছিল।

বন্ধুসকল, ‘মন কী বাত’ৰ জৰিয়তে আজি প্ৰতিখন গাওঁ, প্ৰতিখন বিদ্যালয়, প্ৰতিখন পঞ্চায়তত এনেধৰণৰ প্ৰতিযোগিতা নিয়মীয়াকৈ আয়োজন কৰিবলৈ অনুৰোধ জনালোঁ। আজিকালি ছ’চিয়েল মিডিয়াৰ শক্তি অপৰিসীম, প্ৰযুক্তি আৰু ম’বাইলে ঘৰে ঘৰে গৈছে। আপোনালোকৰ স্থানীয় উৎসৱ হওক বা সামগ্ৰী হওক, ইয়াৰ জৰিয়তেও আপোনালোকে সেইবোৰক বিশ্বব্যাপী কৰি তুলিব পাৰে।

বন্ধুসকল, প্ৰতিখন গাঁৱত অনুষ্ঠিত হোৱা মেলাবোৰৰ দৰেই ইয়াৰ বিভিন্ন নৃত্যৰো নিজস্ব ঐতিহ্যৰ অধিকাৰী। ঝাৰখণ্ড, ওড়িশা আৰু বংগ আদি জনজাতীয় অঞ্চলত অতি বিখ্যাত নৃত্যক ‘ছাউ’ বুলি কোৱা হয়। ‘এক ভাৰত শ্ৰেষ্ঠ ভাৰত’ৰ মনোভাৱেৰে শ্ৰীনগৰত ১৫ নৱেম্বৰৰ পৰা ১৭ নৱেম্বৰলৈ ‘ছাউ’ উৎসৱৰ আয়োজন কৰা হয়। এই অনুষ্ঠানত সকলোৱে ‘ছাউ’ নৃত্য উপভোগ কৰিলে। শ্ৰীনগৰৰ যুৱক-যুৱতীসকলক ‘ছাউ’ নৃত্যৰ প্ৰশিক্ষণ প্ৰদানৰ বাবেও এখন কৰ্মশালাৰ আয়োজন কৰা হয়। একেদৰে কিছু সপ্তাহ পূৰ্বে কথুৱা জিলাত ‘বসোহলীউৎসৱ’ৰ আয়োজন কৰা হৈছিল। এই ঠাইখন জম্মুৰ পৰা ১৫০ কিলোমিটাৰ দূৰত। এই উৎসৱত স্থানীয় কলা, লোকনৃত্য আৰু পৰম্পৰাগত ৰামলীলাৰ আয়োজন কৰা হৈছিল।

বন্ধুসকল, ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ সৌন্দৰ্য্য ছৌদি আৰৱতো অনুভৱ কৰা হৈছিল। চলিত মাহত ছৌদি আৰৱত ‘সংস্কৃত উৎসৱ’ নামৰ এক অনুষ্ঠান অনুষ্ঠিত হয়। এইটো নিজৰ বাবেই অনন্য আছিল, যিহেতু সমগ্ৰ অনুষ্ঠানটো সংস্কৃত ভাষাত আছিল। সংলাপ, সংগীত, নৃত্য, সকলো সংস্কৃতত, য’ত স্থানীয় ৰাইজৰ অংশগ্ৰহণো দেখা গ’ল।

মোৰ পৰিয়ালৰ সদস্য, ‘স্বচ্ছ ভাৰত’ এতিয়া সমগ্ৰ দেশৰ প্ৰিয় বিষয় হৈ পৰিছে। ই অৱশ্যেই মোৰ প্ৰিয় বিষয়ও আৰু ইয়াৰ সৈতে জড়িত যিকোনো খবৰ পোৱাৰ লগে লগে মোৰ মনটো ইয়াৰ ফালে ঢাল খায় আৰু ইয়াৰ উল্লেখ নিশ্চিতভাৱে 'মন কী বাত'ত পোৱাটো স্বাভাৱিক। স্বচ্ছ ভাৰত অভিযানে স্বচ্ছতা আৰু জনসাধাৰণৰ স্বচ্ছতাতাৰ সন্দৰ্ভত মানুহৰ মানসিকতা সলনি কৰিছে। আজি এই পদক্ষেপ জাতীয় মনোভাৱৰ প্ৰতীক হৈ পৰিছে, যিয়ে কোটি কোটি দেশবাসীৰ জীৱন উন্নত কৰিছে। এই অভিযানে বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ লোকসকলক বিশেষকৈ যুৱক-যুৱতীসকলকো সামূহিক অংশগ্ৰহণৰ বাবে অনুপ্ৰাণিত কৰিছে। তেনে এক প্ৰশংসনীয় প্ৰচেষ্টা ছুৰাটত পৰ্যবেক্ষণ কৰা হৈছে। তাতে ‘প্ৰজেক্ট ছুৰাট’ আৰম্ভ কৰিছে যুৱক-যুৱতীৰ এটা দলে। ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে ছুৰাটক এখন আদৰ্শ চহৰ হিচাপে গঢ়ি তোলা যিখন স্বচ্ছতা আৰু বহনক্ষম উন্নয়নৰ এক উৎকৃষ্ট উদাহৰণ হৈ পৰে। ‘স্বচ্ছ দেওবাৰ’ হিচাপে আৰম্ভ হোৱা এই প্ৰচেষ্টাৰ অধীনত ছুৰাটে আগতে যুৱক-যুৱতীসকলে ৰাজহুৱা স্থান আৰু ডুমাছ বীচ্ছ পৰিষ্কাৰ কৰিছিল। পিছলৈ এই লোকসকলেও টাপিৰিভাৰৰ পাৰ চাফা কৰাৰ কামত সম্পূৰ্ণ হৃদয়েৰে জড়িত হৈ পৰে। আৰু আপোনালোকে জানি সুখী হ’ব যে অতি কম সময়ৰ ভিতৰতে ইয়াৰ সৈতে জড়িত লোকৰ সংখ্যা ৫০ হাজাৰৰো অধিক হৈছে। ৰাইজৰ পৰা পোৱা সমৰ্থনৰ লগে লগে দলটোৰ আত্মবিশ্বাস বাঢ়ি আহিল, তাৰ পিছত তেওঁলোকেও জাবৰ সংগ্ৰহৰ কামত নামিল। আপোনালোকে জানি আচৰিত হ’ব যে এই দলটোৱে লাখ লাখ কিলো জাবৰ পৰিষ্কাৰ কৰিছে। তৃণমূল পৰ্যায়ত কৰা এনে প্ৰচেষ্টাই বৃহৎ পৰিৱৰ্তন আনিব পাৰে।

বন্ধুসকল, গুজৰাটৰ পৰাই আন এক তথ্য আহিছে। কেইসপ্তাহমানৰ আগতে আম্বাজীত 'ভদৰৱীপুনম মেলা'ৰ আয়োজন কৰা হৈছিল।৫০ লাখৰো অধিক লোক এই মেলালৈ আহিছিল। প্ৰতি বছৰে এই মেলা অনুষ্ঠিত হয়। ইয়াৰ আটাইতকৈ উল্লেখযোগ্য দিশটো হ’ল যে মেলালৈ অহা লোকসকলে গব্বৰ পাহাৰৰ এক বৃহৎ অংশত স্বচ্ছতাৰ অভিযান চলাইছিল। মন্দিৰৰ আশে-পাশে থকা সমগ্ৰ অঞ্চলটো পৰিষ্কাৰ কৰি ৰখাৰ এই অভিযান অতি প্ৰেৰণাদায়ক।

বন্ধুসকল, মই সদায় কওঁ যে স্বচ্ছতা এদিন বা এসপ্তাহৰ অভিযান নহয় বৰঞ্চ ই আজীৱন কাৰ্যকৰী হোৱাৰ এক প্ৰচেষ্টা। আমি আমাৰ চৌপাশৰ এনে লোককো দেখিবলৈ পাওঁ যিয়ে নিজৰ সমগ্ৰ জীৱন স্বচ্ছতাৰ সৈতে জড়িত বিষয়ত উৎসৰ্গা কৰিছে। তামিলনাডুৰ কইম্বাটুৰত বাস কৰা লগানাথনজীৰ অতুলনীয়। শৈশৱত তেওঁ প্ৰায়ে দুখীয়া ল’ৰা-ছোৱালীৰ ফটা কাপোৰ দেখি অশান্তি পাইছিল। ইয়াৰ পিছতে তেওঁ এনে শিশুক সহায় কৰাৰ প্ৰতিজ্ঞা লৈ নিজৰ উপাৰ্জনৰ এটা অংশ তেওঁলোকক দান কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। টকাৰ নাটনি হ’লে লগানাথনজীয়ে আনকি শৌচাগাৰ চাফা কৰিছিল যাতে আৰ্তজনৰ ল’ৰা-ছোৱালীক সহায় কৰিব পৰা যায়। যোৱা ২৫ বছৰ ধৰি সম্পূৰ্ণ নিষ্ঠাৰে এই কামত নিয়োজিত হৈ এতিয়ালৈকে ১৫০০ৰো অধিক শিশুক সহায় কৰিছে। এনে প্ৰচেষ্টাক মই পুনৰবাৰ প্ৰশংসা কৰিছো। দেশজুৰি চলি থকা এনে বহু প্ৰচেষ্টাই আমাক অনুপ্ৰাণিত কৰাই নহয়, নতুন কিবা এটা কৰাৰ ইচ্ছাও জগাই তোলে।

মোৰ পৰিয়ালৰ সদস্যসকল, একবিংশ শতিকাৰ অন্যতম ডাঙৰ প্ৰত্যাহ্বান হৈছে ‘জল সুৰক্ষা’। পানী সংৰক্ষণ কৰাটো জীৱন ৰক্ষা কৰাতকৈ কম নহয়। এই সামূহিকতাৰ মনোভাৱেৰে আমি যেতিয়া যিকোনো কাম সম্পাদন কৰোঁ তেতিয়াও আমি সফলতা লাভ কৰো। ইয়াৰ উদাহৰণ দেশৰ প্ৰতিখন জিলাতে নিৰ্মাণ হৈ থকা ‘অমৃত সৰোৱৰ’। ‘অমৃত মহোৎসৱ’ৰ সময়ত ভাৰতে যি ৬৫ হাজাৰৰো অধিক ‘অমৃত সৰোৱৰ’ গঢ়ি তুলিছে, সেইটোৱে ভৱিষ্যৎ প্ৰজন্মক উপকৃত কৰিব। এতিয়া ‘অমৃত সৰোৱৰ’ য’তেই নিৰ্মাণ কৰা হৈছে তাতেই যাতে নিয়মিতভাৱে চোৱা-চিতা কৰা উচিত যাতে পানী সংৰক্ষণৰ মূল উৎস হৈয়েই থাকে, সেয়া আমাৰ দায়িত্ব।

বন্ধুসকল, পানী সংৰক্ষণৰ এনে আলোচনাৰ মাজতে; গুজৰাটৰ আমৰেলীত অনুষ্ঠিত হোৱা ‘জল উৎসৱ’ৰ কথাও জানিব পাৰিলোঁ৷ গুজৰাটত বাৰ্ষিকভাৱে বৈ যোৱা নদীৰো অভাৱ, সেয়েহে মানুহে বৰষুণৰ পানীৰ ওপৰত বেছিকৈ নিৰ্ভৰ কৰিবলগীয়া হয়। যোৱা ২০-২৫ বছৰৰ ভিতৰত চৰকাৰ আৰু সামাজিক সংগঠনৰ প্ৰচেষ্টাৰ পিছত তাত থকা পৰিস্থিতি নিশ্চিতভাৱে সলনি হৈছে। আৰু সেয়েহে তাত ‘জল উৎসৱ’ৰ ডাঙৰ ভূমিকা আছে। আমৰেলীত অনুষ্ঠিত ‘জল উৎসৱ’ৰ সময়ত ‘জল সংৰক্ষণ’ আৰু হ্ৰদ সংৰক্ষণৰ সন্দৰ্ভত ৰাইজৰ মাজত সজাগতা বৃদ্ধিৰ প্ৰচেষ্টা চলিছিল। তাত জল ক্ৰীড়াকো প্ৰচাৰ কৰা হৈছিল আৰু জল সুৰক্ষাৰ বিশেষজ্ঞৰ সৈতে মগজুৰ ধুমুহাও কৰা হৈছিল। কাৰ্যসূচীত অংশগ্ৰহণ কৰা লোকসকলে ত্ৰিনিবণীয়া পানীৰ ফোৱাৰাটো অতিশয় ভাল পাইছিল। এই জল উৎসৱৰ আয়োজন কৰিছিল ছুৰাটৰ হীৰা ব্যৱসায়ত নাম উজলাই তোলা সাৱজী ভাই ঢোলকীয়াৰ ফাউণ্ডেচনে। ইয়াৰ লগত জড়িত সকলোকে অভিনন্দন জনাইছো আৰু পানী সংৰক্ষণৰ বাবেও একেধৰণৰ কাম কৰাৰ বাবে শুভকামনা জনাইছো।

মোৰ পৰিয়ালৰ সদস্যসকল, আজিকালি দক্ষতা বিকাশৰ গুৰুত্ব সমগ্ৰ বিশ্বতে গ্ৰহণযোগ্যতা বিচাৰি পাইছে। আমি যেতিয়া কাৰোবাক এক দক্ষতাৰ প্ৰশিক্ষণ দিওঁ, তেতিয়া আমি মানুহজনক কেৱল সেই দক্ষতা নিশকাও; আমি আয়ৰ উৎসও প্ৰদান কৰোঁ। আৰু যেতিয়া গম পালোঁ যে এটা সংস্থাই যোৱা চাৰিটা দশক ধৰি দক্ষতা বিকাশৰ কামত নিয়োজিত হৈ আছে, তেতিয়া মোৰ মনটো আৰু ভাল লাগিল। এই প্ৰতিষ্ঠানটো অন্ধ্ৰ প্ৰদেশৰ শ্ৰীকাকুলামত আৰু ইয়াৰ নাম ‘বেলজীপুৰম যুৱ ক্লাব’। দক্ষতা বিকাশৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি ‘বেলজীপুৰম যুৱ ক্লাব’ই প্ৰায় ৭০০০ মহিলাক সবলীকৰণ কৰিছে। আজিৰ এই মহিলাসকলৰ অধিকাংশই নিজাববীয়াকৈ কোনোবা নহয় কোনোবা কাম কৰি আছে। এই সংস্থাটোৱে শিশু শ্ৰমত আবদ্ধ হৈ থকা শিশুসকলকো কিবা নহয় কিবা দক্ষতা শিকাই সেই দুষ্ট চক্ৰৰ পৰা ওলাই আহিবলৈ সহায় কৰিছে। ‘বেলজীপুৰম যুৱ ক্লাব’ৰ দলটোৱে কৃষক উৎপাদক সংস্থা অৰ্থাৎ FPO ৰ সৈতে জড়িত কৃষকসকলকো নতুন দক্ষতা শিকাইছিল, যিয়ে বৃহৎ সংখ্যক কৃষকক সবল কৰি তুলিছে। এই যুৱ ক্লাবটোৱেও প্ৰতিখন গাঁৱতে স্বচ্ছতাৰ সন্দৰ্ভত সজাগতা বিয়পাইছে।ইয়াৰ উপৰিও বহু শৌচাগাৰ নিৰ্মাণত সহায় কৰিছে। দক্ষতা বিকাশৰ বাবে এই সংস্থাটোৰ সৈতে জড়িত সকলো লোককে অভিনন্দন আৰু শলাগ লৈছো। আজি দেশৰ প্ৰতিখন গাঁৱতে দক্ষতা বিকাশৰ বাবে এনে সামূহিক প্ৰচেষ্টাৰ প্ৰয়োজন।

বন্ধুসকল, যেতিয়া কোনো লক্ষ্যৰ দিশত সামূহিক প্ৰচেষ্টা হয়, তেতিয়া সফলতাৰ স্তৰো অধিক ওপৰলৈ উঠি যায়। লাডাখৰ এক প্ৰেৰণাদায়ক উদাহৰণ আপোনালোক সকলোৰে লগত শ্বেয়াৰ কৰিব বিচাৰিছো। আপোনালোকে নিশ্চয় পশ্মিনা চাদৰৰ কথা শুনিছে। লাডাখী পশ্মিনাৰ বিষয়েও কিছুদিনৰ পৰা বহু চৰ্চিত হৈ আছে। ‘লাডাখৰ তাঁতশাল’ নামেৰে লাডাখী পশ্মিনাই সমগ্ৰ বিশ্বৰ বজাৰত উপস্থিত হৈছে। আপোনালোকে জানি আচৰিত হ’ব যে ১৫ খন গাঁৱৰ ৪৫০তকৈ অধিক মহিলা এইবোৰ বোৱাৰ কামত জড়িত হৈ আছে। আগতে তেওঁলোকে নিজৰ সামগ্ৰী কেৱল তালৈ অহা পৰ্যটককহে বিক্ৰী কৰিছিল। কিন্তু এতিয়া ডিজিটেল ইণ্ডিয়াৰ এই যুগত তেওঁলোকৰ দ্বাৰা নিৰ্মিত সামগ্ৰীয়ে দেশৰ লগতে বিশ্বৰ বিভিন্ন বজাৰত প্ৰৱেশ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। অৰ্থাৎ আমাৰ স্থানীয় এতিয়া বিশ্বজুৰি উপলব্ধ হৈ পৰিছে আৰু তাৰ বাবেই এই মহিলাসকলৰ উপাৰ্জনও বৃদ্ধি পাইছে।

বন্ধুসকল, নাৰী শক্তিৰ এনে সফলতা দেশৰ চুক-কোণত উপস্থিত। এনে উদাহৰণ যিমান পাৰি চৰ্চালৈ অনাৰ প্ৰয়োজন। আৰু এই কথা ক’বলৈ ‘মন কী বাত’তকৈ ভাল কি হ’ব পাৰে? গতিকে আপোনালোকেও এনে উদাহৰণ মোৰ লগত যিমান পাৰে শ্বেয়াৰ কৰক। মইও আপোনালোকৰ ওচৰলৈ সেইবোৰ আনিবলৈ যৎপৰোনাস্তি চেষ্টা কৰিম।

মোৰ পৰিয়ালৰ সদস্যসকল, ‘মন কী বাত’ত আমি এনে সামূহিক প্ৰচেষ্টাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰি আহিছো যিয়ে সমাজত বৃহৎ পৰিৱৰ্তন আনিছে। ‘মন কী বাত’ৰ আন এক কৃতিত্ব হ’ল ই ৰেডিঅ’ক প্ৰতি ঘৰে ঘৰে অধিক জনপ্ৰিয় কৰি তুলিছে। মাইগভত উত্তৰ প্ৰদেশৰ আমৰোহৰ ৰাম সিং বৌধজীৰ পৰা এখন চিঠি পাইছো। ৰাম সিং জীয়ে যোৱা কেইবাটাও দশক ধৰি ৰেডিঅ’ চেট সংগ্ৰহৰ কামত নিয়োজিত হৈ আছে। তেওঁ কয় যে ‘মন কী বাত’ৰ পিছত তেওঁৰ ৰেডিঅ’ মিউজিয়ামৰ প্ৰতি মানুহৰ কৌতুহল আৰু বাঢ়িছে। একেদৰে ‘মন কি বাত’ৰ পৰা অনুপ্ৰাণিত হৈ আহমদাবাদৰ সমীপৰ তীৰ্থধম প্ৰেৰনা তীৰ্থই এক আকৰ্ষণীয় প্ৰদৰ্শনীৰ আয়োজন কৰিছে। ইয়াত ভাৰত আৰু বিদেশৰ ১০০ৰো অধিক প্ৰাচীন ৰেডিঅ’ প্ৰদৰ্শিত হৈছে। ইয়াত এতিয়ালৈকে কৰা ‘মন কী বাত’ৰ সকলো খণ্ড শুনিছে৷ আৰু বহু উদাহৰণ আছে, য’ত দেখা গৈছে যে মানুহে কেনেকৈ ‘মন কী বাত’ৰ পৰা অনুপ্ৰাণিত হৈ নিজাকৈ উদ্যোগ আৰম্ভ কৰিছিল। তেনে এক উদাহৰণ হ’ল কৰ্ণাটকৰ চামৰাজনগৰৰ বর্ষাজী, যিগৰাকীয়ে ‘মন কী বাত’ৰ পৰা অনুপ্ৰাণিত হৈ নিজৰ ভৰিৰ ওপৰত থিয় দিছিল৷ এই অনুষ্ঠানৰ এটা খণ্ডৰ দ্বাৰা অনুপ্ৰাণিত হৈ তেওঁ কলৰ পৰা জৈৱিক সাৰ তৈয়াৰ কৰাৰ কাম আৰম্ভ কৰে। প্ৰকৃতিৰ প্ৰতি অতি আকৰ্ষিত বৰ্ষাজীৰ এই পদক্ষেপে আন মানুহৰ বাবেও কৰ্মসংস্থাপনৰ সুবিধা কঢ়িয়াই আনিছে।

মোৰ পৰিয়ালৰ সদস্যসকল, কাইলৈ ২৭ নৱেম্বৰত কাৰ্তিক পূৰ্ণিমাৰ উৎসৱ। এই দিনটোত ‘দেৱ দীপাৱলী’ও পালন কৰা হয়। আৰু কাশীৰ 'দেৱ দীপাৱলী'ৰ সাক্ষী হ'বলৈ মোৰ সদায় মন যায়। এইবাৰ কাশীলৈ যাব নোৱাৰিম যদিও নিশ্চিতভাৱে ‘মন কী বাত’ৰ জৰিয়তে বেনাৰসবাসীলৈ শুভেচ্ছা প্ৰেৰণ কৰিছো। এইবাৰো কাশীৰ ঘাটত লাখ লাখ লেম্প জ্বলোৱা হ’ব; এটা ভব্য আৰতি হ’ব; লেজাৰ শ্ব' হ'ব, ভাৰত আৰু বিদেশৰ লাখ লাখ লোকে 'দেৱ দীপাৱলী' উপভোগ কৰিব।

বন্ধুসকল, কাইলৈ পূৰ্ণিমাৰ দিনা গুৰু নানক দেৱজীৰ প্ৰকাশ পৰ্বও উদযাপন কৰা হ’ব। কেৱল ভাৰতৰ বাবেই নহয় সমগ্ৰ বিশ্বৰ বাবে গুৰু নানক জীৰ বহুমূলীয়া বাৰ্তা আজিও প্ৰেৰণাদায়ক আৰু প্ৰাসংগিক। তেওঁলোকে আমাক সহজ, সুষম আৰু আনৰ প্ৰতি নিষ্ঠাবান হ’বলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰে। আমাৰ শিখ ভাই-ভনীসকলে সমগ্ৰ বিশ্বতে গুৰু নানক দেৱজীৰ সেৱাৰ মনোভাৱ আৰু সেৱাৰ কাৰ্য্যৰ শিক্ষা অনুসৰণ কৰা দেখা যায়। মন কী বাতৰ সকলো শ্ৰোতালৈ, গুৰু নানক দেৱজীৰ প্ৰকাশ পৰ্ব উপলক্ষে মোৰ অশেষ শুভেচ্ছা জ্ঞাপন কৰিছোঁ।

মোৰ পৰিয়ালৰ সদস্যসকল, ইমানখিনি সময় মই ‘মন কী বাত’ৰ সৈতে জড়িত হৈ আছো৷ লাহে লাহে ২০২৩ চনটো শেষৰ ফালে আগবাঢ়িছে। আৰু প্ৰতিবাৰৰ দৰে আপোনালোকে আৰু মইও ভাবি আছো যে চাওক এই বছৰটো ইমান সোনকালে পাৰ হৈ গ’ল। কিন্তু এইটোও সত্য যে এই বছৰটো ভাৰতৰ বাবে অপৰিসীম সাফল্যৰ বছৰ আৰু ভাৰতৰ কৃতিত্ব প্ৰতিজন ভাৰতীয়ৰ কৃতিত্ব। মই আনন্দিত যে ‘মন কী বাত’ ভাৰতীয়ৰ এনে কৃতিত্বক উজ্জ্বল কৰি তোলাৰ এক শক্তিশালী মাধ্যমত পৰিণত হৈছে। অহা বছৰ আমি আমাৰ দেশবাসীৰ বহু সফলতাৰ বিষয়ে আপোনালোকৰ লগত পুনৰ কথা পাতিম। আজিলৈ মই আপোনালোকৰ পৰা বিদায় লৈছো।

আপোনালোক সকলোকে অশেষ ধন্যবাদ৷

নমস্কাৰ।

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Explore More
শ্ৰী ৰাম জনমভূমি মন্দিৰৰ ধ্বজাৰোহণ উৎসৱত প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ সম্বোধনৰ অসমীয়া অনুবাদ

Popular Speeches

শ্ৰী ৰাম জনমভূমি মন্দিৰৰ ধ্বজাৰোহণ উৎসৱত প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ সম্বোধনৰ অসমীয়া অনুবাদ
'Will walk shoulder to shoulder': PM Modi pushes 'Make in India, Partner with India' at Russia-India forum

Media Coverage

'Will walk shoulder to shoulder': PM Modi pushes 'Make in India, Partner with India' at Russia-India forum
NM on the go

Nm on the go

Always be the first to hear from the PM. Get the App Now!
...
Today, India is becoming the key growth engine of the global economy: PM Modi
December 06, 2025
India is brimming with confidence: PM
In a world of slowdown, mistrust and fragmentation, India brings growth, trust and acts as a bridge-builder: PM
Today, India is becoming the key growth engine of the global economy: PM
India's Nari Shakti is doing wonders, Our daughters are excelling in every field today: PM
Our pace is constant, Our direction is consistent, Our intent is always Nation First: PM
Every sector today is shedding the old colonial mindset and aiming for new achievements with pride: PM

आप सभी को नमस्कार।

यहां हिंदुस्तान टाइम्स समिट में देश-विदेश से अनेक गणमान्य अतिथि उपस्थित हैं। मैं आयोजकों और जितने साथियों ने अपने विचार रखें, आप सभी का अभिनंदन करता हूं। अभी शोभना जी ने दो बातें बताई, जिसको मैंने नोटिस किया, एक तो उन्होंने कहा कि मोदी जी पिछली बार आए थे, तो ये सुझाव दिया था। इस देश में मीडिया हाउस को काम बताने की हिम्मत कोई नहीं कर सकता। लेकिन मैंने की थी, और मेरे लिए खुशी की बात है कि शोभना जी और उनकी टीम ने बड़े चाव से इस काम को किया। और देश को, जब मैं अभी प्रदर्शनी देखके आया, मैं सबसे आग्रह करूंगा कि इसको जरूर देखिए। इन फोटोग्राफर साथियों ने इस, पल को ऐसे पकड़ा है कि पल को अमर बना दिया है। दूसरी बात उन्होंने कही और वो भी जरा मैं शब्दों को जैसे मैं समझ रहा हूं, उन्होंने कहा कि आप आगे भी, एक तो ये कह सकती थी, कि आप आगे भी देश की सेवा करते रहिए, लेकिन हिंदुस्तान टाइम्स ये कहे, आप आगे भी ऐसे ही सेवा करते रहिए, मैं इसके लिए भी विशेष रूप से आभार व्यक्त करता हूं।

साथियों,

इस बार समिट की थीम है- Transforming Tomorrow. मैं समझता हूं जिस हिंदुस्तान अखबार का 101 साल का इतिहास है, जिस अखबार पर महात्मा गांधी जी, मदन मोहन मालवीय जी, घनश्यामदास बिड़ला जी, ऐसे अनगिनत महापुरूषों का आशीर्वाद रहा, वो अखबार जब Transforming Tomorrow की चर्चा करता है, तो देश को ये भरोसा मिलता है कि भारत में हो रहा परिवर्तन केवल संभावनाओं की बात नहीं है, बल्कि ये बदलते हुए जीवन, बदलती हुई सोच और बदलती हुई दिशा की सच्ची गाथा है।

साथियों,

आज हमारे संविधान के मुख्य शिल्पी, डॉक्टर बाबा साहेब आंबेडकर जी का महापरिनिर्वाण दिवस भी है। मैं सभी भारतीयों की तरफ से उन्हें श्रद्धांजलि अर्पित करता हूं।

Friends,

आज हम उस मुकाम पर खड़े हैं, जब 21वीं सदी का एक चौथाई हिस्सा बीत चुका है। इन 25 सालों में दुनिया ने कई उतार-चढ़ाव देखे हैं। फाइनेंशियल क्राइसिस देखी हैं, ग्लोबल पेंडेमिक देखी हैं, टेक्नोलॉजी से जुड़े डिसरप्शन्स देखे हैं, हमने बिखरती हुई दुनिया भी देखी है, Wars भी देख रहे हैं। ये सारी स्थितियां किसी न किसी रूप में दुनिया को चैलेंज कर रही हैं। आज दुनिया अनिश्चितताओं से भरी हुई है। लेकिन अनिश्चितताओं से भरे इस दौर में हमारा भारत एक अलग ही लीग में दिख रहा है, भारत आत्मविश्वास से भरा हुआ है। जब दुनिया में slowdown की बात होती है, तब भारत growth की कहानी लिखता है। जब दुनिया में trust का crisis दिखता है, तब भारत trust का pillar बन रहा है। जब दुनिया fragmentation की तरफ जा रही है, तब भारत bridge-builder बन रहा है।

साथियों,

अभी कुछ दिन पहले भारत में Quarter-2 के जीडीपी फिगर्स आए हैं। Eight परसेंट से ज्यादा की ग्रोथ रेट हमारी प्रगति की नई गति का प्रतिबिंब है।

साथियों,

ये एक सिर्फ नंबर नहीं है, ये strong macro-economic signal है। ये संदेश है कि भारत आज ग्लोबल इकोनॉमी का ग्रोथ ड्राइवर बन रहा है। और हमारे ये आंकड़े तब हैं, जब ग्लोबल ग्रोथ 3 प्रतिशत के आसपास है। G-7 की इकोनमीज औसतन डेढ़ परसेंट के आसपास हैं, 1.5 परसेंट। इन परिस्थितियों में भारत high growth और low inflation का मॉडल बना हुआ है। एक समय था, जब हमारे देश में खास करके इकोनॉमिस्ट high Inflation को लेकर चिंता जताते थे। आज वही Inflation Low होने की बात करते हैं।

साथियों,

भारत की ये उपलब्धियां सामान्य बात नहीं है। ये सिर्फ आंकड़ों की बात नहीं है, ये एक फंडामेंटल चेंज है, जो बीते दशक में भारत लेकर आया है। ये फंडामेंटल चेंज रज़ीलियन्स का है, ये चेंज समस्याओं के समाधान की प्रवृत्ति का है, ये चेंज आशंकाओं के बादलों को हटाकर, आकांक्षाओं के विस्तार का है, और इसी वजह से आज का भारत खुद भी ट्रांसफॉर्म हो रहा है, और आने वाले कल को भी ट्रांसफॉर्म कर रहा है।

साथियों,

आज जब हम यहां transforming tomorrow की चर्चा कर रहे हैं, हमें ये भी समझना होगा कि ट्रांसफॉर्मेशन का जो विश्वास पैदा हुआ है, उसका आधार वर्तमान में हो रहे कार्यों की, आज हो रहे कार्यों की एक मजबूत नींव है। आज के Reform और आज की Performance, हमारे कल के Transformation का रास्ता बना रहे हैं। मैं आपको एक उदाहरण दूंगा कि हम किस सोच के साथ काम कर रहे हैं।

साथियों,

आप भी जानते हैं कि भारत के सामर्थ्य का एक बड़ा हिस्सा एक लंबे समय तक untapped रहा है। जब देश के इस untapped potential को ज्यादा से ज्यादा अवसर मिलेंगे, जब वो पूरी ऊर्जा के साथ, बिना किसी रुकावट के देश के विकास में भागीदार बनेंगे, तो देश का कायाकल्प होना तय है। आप सोचिए, हमारा पूर्वी भारत, हमारा नॉर्थ ईस्ट, हमारे गांव, हमारे टीयर टू और टीय़र थ्री सिटीज, हमारे देश की नारीशक्ति, भारत की इनोवेटिव यूथ पावर, भारत की सामुद्रिक शक्ति, ब्लू इकोनॉमी, भारत का स्पेस सेक्टर, कितना कुछ है, जिसके फुल पोटेंशियल का इस्तेमाल पहले के दशकों में हो ही नहीं पाया। अब आज भारत इन Untapped पोटेंशियल को Tap करने के विजन के साथ आगे बढ़ रहा है। आज पूर्वी भारत में आधुनिक इंफ्रास्ट्रक्चर, कनेक्टिविटी और इंडस्ट्री पर अभूतपूर्व निवेश हो रहा है। आज हमारे गांव, हमारे छोटे शहर भी आधुनिक सुविधाओं से लैस हो रहे हैं। हमारे छोटे शहर, Startups और MSMEs के नए केंद्र बन रहे हैं। हमारे गाँवों में किसान FPO बनाकर सीधे market से जुड़ें, और कुछ तो FPO’s ग्लोबल मार्केट से जुड़ रहे हैं।

साथियों,

भारत की नारीशक्ति तो आज कमाल कर रही हैं। हमारी बेटियां आज हर फील्ड में छा रही हैं। ये ट्रांसफॉर्मेशन अब सिर्फ महिला सशक्तिकरण तक सीमित नहीं है, ये समाज की सोच और सामर्थ्य, दोनों को transform कर रहा है।

साथियों,

जब नए अवसर बनते हैं, जब रुकावटें हटती हैं, तो आसमान में उड़ने के लिए नए पंख भी लग जाते हैं। इसका एक उदाहरण भारत का स्पेस सेक्टर भी है। पहले स्पेस सेक्टर सरकारी नियंत्रण में ही था। लेकिन हमने स्पेस सेक्टर में रिफॉर्म किया, उसे प्राइवेट सेक्टर के लिए Open किया, और इसके नतीजे आज देश देख रहा है। अभी 10-11 दिन पहले मैंने हैदराबाद में Skyroot के Infinity Campus का उद्घाटन किया है। Skyroot भारत की प्राइवेट स्पेस कंपनी है। ये कंपनी हर महीने एक रॉकेट बनाने की क्षमता पर काम कर रही है। ये कंपनी, flight-ready विक्रम-वन बना रही है। सरकार ने प्लेटफॉर्म दिया, और भारत का नौजवान उस पर नया भविष्य बना रहा है, और यही तो असली ट्रांसफॉर्मेशन है।

साथियों,

भारत में आए एक और बदलाव की चर्चा मैं यहां करना ज़रूरी समझता हूं। एक समय था, जब भारत में रिफॉर्म्स, रिएक्शनरी होते थे। यानि बड़े निर्णयों के पीछे या तो कोई राजनीतिक स्वार्थ होता था या फिर किसी क्राइसिस को मैनेज करना होता था। लेकिन आज नेशनल गोल्स को देखते हुए रिफॉर्म्स होते हैं, टारगेट तय है। आप देखिए, देश के हर सेक्टर में कुछ ना कुछ बेहतर हो रहा है, हमारी गति Constant है, हमारी Direction Consistent है, और हमारा intent, Nation First का है। 2025 का तो ये पूरा साल ऐसे ही रिफॉर्म्स का साल रहा है। सबसे बड़ा रिफॉर्म नेक्स्ट जेनरेशन जीएसटी का था। और इन रिफॉर्म्स का असर क्या हुआ, वो सारे देश ने देखा है। इसी साल डायरेक्ट टैक्स सिस्टम में भी बहुत बड़ा रिफॉर्म हुआ है। 12 लाख रुपए तक की इनकम पर ज़ीरो टैक्स, ये एक ऐसा कदम रहा, जिसके बारे में एक दशक पहले तक सोचना भी असंभव था।

साथियों,

Reform के इसी सिलसिले को आगे बढ़ाते हुए, अभी तीन-चार दिन पहले ही Small Company की डेफिनीशन में बदलाव किया गया है। इससे हजारों कंपनियाँ अब आसान नियमों, तेज़ प्रक्रियाओं और बेहतर सुविधाओं के दायरे में आ गई हैं। हमने करीब 200 प्रोडक्ट कैटगरीज़ को mandatory क्वालिटी कंट्रोल ऑर्डर से बाहर भी कर दिया गया है।

साथियों,

आज के भारत की ये यात्रा, सिर्फ विकास की नहीं है। ये सोच में बदलाव की भी यात्रा है, ये मनोवैज्ञानिक पुनर्जागरण, साइकोलॉजिकल रेनसां की भी यात्रा है। आप भी जानते हैं, कोई भी देश बिना आत्मविश्वास के आगे नहीं बढ़ सकता। दुर्भाग्य से लंबी गुलामी ने भारत के इसी आत्मविश्वास को हिला दिया था। और इसकी वजह थी, गुलामी की मानसिकता। गुलामी की ये मानसिकता, विकसित भारत के लक्ष्य की प्राप्ति में एक बहुत बड़ी रुकावट है। और इसलिए, आज का भारत गुलामी की मानसिकता से मुक्ति पाने के लिए काम कर रहा है।

साथियों,

अंग्रेज़ों को अच्छी तरह से पता था कि भारत पर लंबे समय तक राज करना है, तो उन्हें भारतीयों से उनके आत्मविश्वास को छीनना होगा, भारतीयों में हीन भावना का संचार करना होगा। और उस दौर में अंग्रेजों ने यही किया भी। इसलिए, भारतीय पारिवारिक संरचना को दकियानूसी बताया गया, भारतीय पोशाक को Unprofessional करार दिया गया, भारतीय त्योहार-संस्कृति को Irrational कहा गया, योग-आयुर्वेद को Unscientific बता दिया गया, भारतीय अविष्कारों का उपहास उड़ाया गया और ये बातें कई-कई दशकों तक लगातार दोहराई गई, पीढ़ी दर पीढ़ी ये चलता गया, वही पढ़ा, वही पढ़ाया गया। और ऐसे ही भारतीयों का आत्मविश्वास चकनाचूर हो गया।

साथियों,

गुलामी की इस मानसिकता का कितना व्यापक असर हुआ है, मैं इसके कुछ उदाहरण आपको देना चाहता हूं। आज भारत, दुनिया की सबसे तेज़ी से ग्रो करने वाली मेजर इकॉनॉमी है, कोई भारत को ग्लोबल ग्रोथ इंजन बताता है, कोई, Global powerhouse कहता है, एक से बढ़कर एक बातें आज हो रही हैं।

लेकिन साथियों,

आज भारत की जो तेज़ ग्रोथ हो रही है, क्या कहीं पर आपने पढ़ा? क्या कहीं पर आपने सुना? इसको कोई, हिंदू रेट ऑफ ग्रोथ कहता है क्या? दुनिया की तेज इकॉनमी, तेज ग्रोथ, कोई कहता है क्या? हिंदू रेट ऑफ ग्रोथ कब कहा गया? जब भारत, दो-तीन परसेंट की ग्रोथ के लिए तरस गया था। आपको क्या लगता है, किसी देश की इकोनॉमिक ग्रोथ को उसमें रहने वाले लोगों की आस्था से जोड़ना, उनकी पहचान से जोड़ना, क्या ये अनायास ही हुआ होगा क्या? जी नहीं, ये गुलामी की मानसिकता का प्रतिबिंब था। एक पूरे समाज, एक पूरी परंपरा को, अन-प्रोडक्टिविटी का, गरीबी का पर्याय बना दिया गया। यानी ये सिद्ध करने का प्रयास किया गया कि, भारत की धीमी विकास दर का कारण, हमारी हिंदू सभ्यता और हिंदू संस्कृति है। और हद देखिए, आज जो तथाकथित बुद्धिजीवी हर चीज में, हर बात में सांप्रदायिकता खोजते रहते हैं, उनको हिंदू रेट ऑफ ग्रोथ में सांप्रदायिकता नज़र नहीं आई। ये टर्म, उनके दौर में किताबों का, रिसर्च पेपर्स का हिस्सा बना दिया गया।

साथियों,

गुलामी की मानसिकता ने भारत में मैन्युफेक्चरिंग इकोसिस्टम को कैसे तबाह कर दिया, और हम इसको कैसे रिवाइव कर रहे हैं, मैं इसके भी कुछ उदाहरण दूंगा। भारत गुलामी के कालखंड में भी अस्त्र-शस्त्र का एक बड़ा निर्माता था। हमारे यहां ऑर्डिनेंस फैक्ट्रीज़ का एक सशक्त नेटवर्क था। भारत से हथियार निर्यात होते थे। विश्व युद्धों में भी भारत में बने हथियारों का बोल-बाला था। लेकिन आज़ादी के बाद, हमारा डिफेंस मैन्युफेक्चरिंग इकोसिस्टम तबाह कर दिया गया। गुलामी की मानसिकता ऐसी हावी हुई कि सरकार में बैठे लोग भारत में बने हथियारों को कमजोर आंकने लगे, और इस मानसिकता ने भारत को दुनिया के सबसे बड़े डिफेंस importers के रूप में से एक बना दिया।

साथियों,

गुलामी की मानसिकता ने शिप बिल्डिंग इंडस्ट्री के साथ भी यही किया। भारत सदियों तक शिप बिल्डिंग का एक बड़ा सेंटर था। यहां तक कि 5-6 दशक पहले तक, यानी 50-60 साल पहले, भारत का फोर्टी परसेंट ट्रेड, भारतीय जहाजों पर होता था। लेकिन गुलामी की मानसिकता ने विदेशी जहाज़ों को प्राथमिकता देनी शुरु की। नतीजा सबके सामने है, जो देश कभी समुद्री ताकत था, वो अपने Ninety five परसेंट व्यापार के लिए विदेशी जहाज़ों पर निर्भर हो गया है। और इस वजह से आज भारत हर साल करीब 75 बिलियन डॉलर, यानी लगभग 6 लाख करोड़ रुपए विदेशी शिपिंग कंपनियों को दे रहा है।

साथियों,

शिप बिल्डिंग हो, डिफेंस मैन्यूफैक्चरिंग हो, आज हर सेक्टर में गुलामी की मानसिकता को पीछे छोड़कर नए गौरव को हासिल करने का प्रयास किया जा रहा है।

साथियों,

गुलामी की मानसिकता ने एक बहुत बड़ा नुकसान, भारत में गवर्नेंस की अप्रोच को भी किया है। लंबे समय तक सरकारी सिस्टम का अपने नागरिकों पर अविश्वास रहा। आपको याद होगा, पहले अपने ही डॉक्यूमेंट्स को किसी सरकारी अधिकारी से अटेस्ट कराना पड़ता था। जब तक वो ठप्पा नहीं मारता है, सब झूठ माना जाता था। आपका परिश्रम किया हुआ सर्टिफिकेट। हमने ये अविश्वास का भाव तोड़ा और सेल्फ एटेस्टेशन को ही पर्याप्त माना। मेरे देश का नागरिक कहता है कि भई ये मैं कह रहा हूं, मैं उस पर भरोसा करता हूं।

साथियों,

हमारे देश में ऐसे-ऐसे प्रावधान चल रहे थे, जहां ज़रा-जरा सी गलतियों को भी गंभीर अपराध माना जाता था। हम जन-विश्वास कानून लेकर आए, और ऐसे सैकड़ों प्रावधानों को डी-क्रिमिनलाइज किया है।

साथियों,

पहले बैंक से हजार रुपए का भी लोन लेना होता था, तो बैंक गारंटी मांगता था, क्योंकि अविश्वास बहुत अधिक था। हमने मुद्रा योजना से अविश्वास के इस कुचक्र को तोड़ा। इसके तहत अभी तक 37 lakh crore, 37 लाख करोड़ रुपए की गारंटी फ्री लोन हम दे चुके हैं देशवासियों को। इस पैसे से, उन परिवारों के नौजवानों को भी आंत्रप्रन्योर बनने का विश्वास मिला है। आज रेहड़ी-पटरी वालों को भी, ठेले वाले को भी बिना गारंटी बैंक से पैसा दिया जा रहा है।

साथियों,

हमारे देश में हमेशा से ये माना गया कि सरकार को अगर कुछ दे दिया, तो फिर वहां तो वन वे ट्रैफिक है, एक बार दिया तो दिया, फिर वापस नहीं आता है, गया, गया, यही सबका अनुभव है। लेकिन जब सरकार और जनता के बीच विश्वास मजबूत होता है, तो काम कैसे होता है? अगर कल अच्छी करनी है ना, तो मन आज अच्छा करना पड़ता है। अगर मन अच्छा है तो कल भी अच्छा होता है। और इसलिए हम एक और अभियान लेकर आए, आपको सुनकर के ताज्जुब होगा और अभी अखबारों में उसकी, अखबारों वालों की नजर नहीं गई है उस पर, मुझे पता नहीं जाएगी की नहीं जाएगी, आज के बाद हो सकता है चली जाए।

आपको ये जानकर हैरानी होगी कि आज देश के बैंकों में, हमारे ही देश के नागरिकों का 78 thousand crore रुपया, 78 हजार करोड़ रुपए Unclaimed पड़ा है बैंको में, पता नहीं कौन है, किसका है, कहां है। इस पैसे को कोई पूछने वाला नहीं है। इसी तरह इन्श्योरेंश कंपनियों के पास करीब 14 हजार करोड़ रुपए पड़े हैं। म्यूचुअल फंड कंपनियों के पास करीब 3 हजार करोड़ रुपए पड़े हैं। 9 हजार करोड़ रुपए डिविडेंड का पड़ा है। और ये सब Unclaimed पड़ा हुआ है, कोई मालिक नहीं उसका। ये पैसा, गरीब और मध्यम वर्गीय परिवारों का है, और इसलिए, जिसके हैं वो तो भूल चुका है। हमारी सरकार अब उनको ढूंढ रही है देशभर में, अरे भई बताओ, तुम्हारा तो पैसा नहीं था, तुम्हारे मां बाप का तो नहीं था, कोई छोड़कर तो नहीं चला गया, हम जा रहे हैं। हमारी सरकार उसके हकदार तक पहुंचने में जुटी है। और इसके लिए सरकार ने स्पेशल कैंप लगाना शुरू किया है, लोगों को समझा रहे हैं, कि भई देखिए कोई है तो अता पता। आपके पैसे कहीं हैं क्या, गए हैं क्या? अब तक करीब 500 districts में हम ऐसे कैंप लगाकर हजारों करोड़ रुपए असली हकदारों को दे चुके हैं जी। पैसे पड़े थे, कोई पूछने वाला नहीं था, लेकिन ये मोदी है, ढूंढ रहा है, अरे यार तेरा है ले जा।

साथियों,

ये सिर्फ asset की वापसी का मामला नहीं है, ये विश्वास का मामला है। ये जनता के विश्वास को निरंतर हासिल करने की प्रतिबद्धता है और जनता का विश्वास, यही हमारी सबसे बड़ी पूंजी है। अगर गुलामी की मानसिकता होती तो सरकारी मानसी साहबी होता और ऐसे अभियान कभी नहीं चलते हैं।

साथियों,

हमें अपने देश को पूरी तरह से, हर क्षेत्र में गुलामी की मानसिकता से पूर्ण रूप से मुक्त करना है। अभी कुछ दिन पहले मैंने देश से एक अपील की है। मैं आने वाले 10 साल का एक टाइम-फ्रेम लेकर, देशवासियों को मेरे साथ, मेरी बातों को ये कुछ करने के लिए प्यार से आग्रह कर रहा हूं, हाथ जोड़कर विनती कर रहा हूं। 140 करोड़ देशवसियों की मदद के बिना ये मैं कर नहीं पाऊंगा, और इसलिए मैं देशवासियों से बार-बार हाथ जोड़कर कह रहा हूं, और 10 साल के इस टाइम फ्रैम में मैं क्या मांग रहा हूं? मैकाले की जिस नीति ने भारत में मानसिक गुलामी के बीज बोए थे, उसको 2035 में 200 साल पूरे हो रहे हैं, Two hundred year हो रहे हैं। यानी 10 साल बाकी हैं। और इसलिए, इन्हीं दस वर्षों में हम सभी को मिलकर के, अपने देश को गुलामी की मानसिकता से मुक्त करके रहना चाहिए।

साथियों,

मैं अक्सर कहता हूं, हम लीक पकड़कर चलने वाले लोग नहीं हैं। बेहतर कल के लिए, हमें अपनी लकीर बड़ी करनी ही होगी। हमें देश की भविष्य की आवश्यकताओं को समझते हुए, वर्तमान में उसके हल तलाशने होंगे। आजकल आप देखते हैं कि मैं मेक इन इंडिया और आत्मनिर्भर भारत अभियान पर लगातार चर्चा करता हूं। शोभना जी ने भी अपने भाषण में उसका उल्लेख किया। अगर ऐसे अभियान 4-5 दशक पहले शुरू हो गए होते, तो आज भारत की तस्वीर कुछ और होती। लेकिन तब जो सरकारें थीं उनकी प्राथमिकताएं कुछ और थीं। आपको वो सेमीकंडक्टर वाला किस्सा भी पता ही है, करीब 50-60 साल पहले, 5-6 दशक पहले एक कंपनी, भारत में सेमीकंडक्टर प्लांट लगाने के लिए आई थी, लेकिन यहां उसको तवज्जो नहीं दी गई, और देश सेमीकंडक्टर मैन्युफैक्चरिंग में इतना पिछड़ गया।

साथियों,

यही हाल एनर्जी सेक्टर की भी है। आज भारत हर साल करीब-करीब 125 लाख करोड़ रुपए के पेट्रोल-डीजल-गैस का इंपोर्ट करता है, 125 लाख करोड़ रुपया। हमारे देश में सूर्य भगवान की इतनी बड़ी कृपा है, लेकिन फिर भी 2014 तक भारत में सोलर एनर्जी जनरेशन कपैसिटी सिर्फ 3 गीगावॉट थी, 3 गीगावॉट थी। 2014 तक की मैं बात कर रहा हूं, जब तक की आपने मुझे यहां लाकर के बिठाया नहीं। 3 गीगावॉट, पिछले 10 वर्षों में अब ये बढ़कर 130 गीगावॉट के आसपास पहुंच चुकी है। और इसमें भी भारत ने twenty two गीगावॉट कैपेसिटी, सिर्फ और सिर्फ rooftop solar से ही जोड़ी है। 22 गीगावाट एनर्जी रूफटॉप सोलर से।

साथियों,

पीएम सूर्य घर मुफ्त बिजली योजना ने, एनर्जी सिक्योरिटी के इस अभियान में देश के लोगों को सीधी भागीदारी करने का मौका दे दिया है। मैं काशी का सांसद हूं, प्रधानमंत्री के नाते जो काम है, लेकिन सांसद के नाते भी कुछ काम करने होते हैं। मैं जरा काशी के सांसद के नाते आपको कुछ बताना चाहता हूं। और आपके हिंदी अखबार की तो ताकत है, तो उसको तो जरूर काम आएगा। काशी में 26 हजार से ज्यादा घरों में पीएम सूर्य घर मुफ्त बिजली योजना के सोलर प्लांट लगे हैं। इससे हर रोज, डेली तीन लाख यूनिट से अधिक बिजली पैदा हो रही है, और लोगों के करीब पांच करोड़ रुपए हर महीने बच रहे हैं। यानी साल भर के साठ करोड़ रुपये।

साथियों,

इतनी सोलर पावर बनने से, हर साल करीब नब्बे हज़ार, ninety thousand मीट्रिक टन कार्बन एमिशन कम हो रहा है। इतने कार्बन एमिशन को खपाने के लिए, हमें चालीस लाख से ज्यादा पेड़ लगाने पड़ते। और मैं फिर कहूंगा, ये जो मैंने आंकडे दिए हैं ना, ये सिर्फ काशी के हैं, बनारस के हैं, मैं देश की बात नहीं बता रहा हूं आपको। आप कल्पना कर सकते हैं कि, पीएम सूर्य घर मुफ्त बिजली योजना, ये देश को कितना बड़ा फायदा हो रहा है। आज की एक योजना, भविष्य को Transform करने की कितनी ताकत रखती है, ये उसका Example है।

वैसे साथियों,

अभी आपने मोबाइल मैन्यूफैक्चरिंग के भी आंकड़े देखे होंगे। 2014 से पहले तक हम अपनी ज़रूरत के 75 परसेंट मोबाइल फोन इंपोर्ट करते थे, 75 परसेंट। और अब, भारत का मोबाइल फोन इंपोर्ट लगभग ज़ीरो हो गया है। अब हम बहुत बड़े मोबाइल फोन एक्सपोर्टर बन रहे हैं। 2014 के बाद हमने एक reform किया, देश ने Perform किया और उसके Transformative नतीजे आज दुनिया देख रही है।

साथियों,

Transforming tomorrow की ये यात्रा, ऐसी ही अनेक योजनाओं, अनेक नीतियों, अनेक निर्णयों, जनआकांक्षाओं और जनभागीदारी की यात्रा है। ये निरंतरता की यात्रा है। ये सिर्फ एक समिट की चर्चा तक सीमित नहीं है, भारत के लिए तो ये राष्ट्रीय संकल्प है। इस संकल्प में सबका साथ जरूरी है, सबका प्रयास जरूरी है। सामूहिक प्रयास हमें परिवर्तन की इस ऊंचाई को छूने के लिए अवसर देंगे ही देंगे।

साथियों,

एक बार फिर, मैं शोभना जी का, हिन्दुस्तान टाइम्स का बहुत आभारी हूं, कि आपने मुझे अवसर दिया आपके बीच आने का और जो बातें कभी-कभी बताई उसको आपने किया और मैं तो मानता हूं शायद देश के फोटोग्राफरों के लिए एक नई ताकत बनेगा ये। इसी प्रकार से अनेक नए कार्यक्रम भी आप आगे के लिए सोच सकते हैं। मेरी मदद लगे तो जरूर मुझे बताना, आईडिया देने का मैं कोई रॉयल्टी नहीं लेता हूं। मुफ्त का कारोबार है और मारवाड़ी परिवार है, तो मौका छोड़ेगा ही नहीं। बहुत-बहुत धन्यवाद आप सबका, नमस्कार।