Quote“കരകൗശലത്തൊഴിലാള‌ികളെയും ചെറുകിട വ്യവസായങ്ങളുമായി ബന്ധപ്പെട്ടവരെയും കൈപിടിച്ചുയർത്താൻ ലക്ഷ്യമിട്ടുള്ളതാണു പിഎം വിശ്വകർമ യോജന”
Quote“ഈ വർഷത്തെ ബജറ്റിൽ പിഎം വിശ്വകർമ യോജനയുടെ പ്രഖ്യാപനം ഏവരുടെയും ശ്രദ്ധയാകർഷിച്ചു”
Quote“പ്രാദേശിക കരകൗശലവസ്തുക്കളുടെ ഉൽപ്പാദനത്തിൽ ചെറുകിട കരകൗശലത്തൊഴിലാളികൾ പ്രധാന പങ്കുവഹിക്കുന്നു. പിഎം വിശ്വകർമ യോജന അവരെ ശാക്തീകരിക്കുന്നതിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നു”
Quote“പരമ്പരാഗത കരകൗശലവിദഗ്ധരുടെ സമ്പന്നമായ പാരമ്പര്യം സംരക്ഷിക്കാനാണു പിഎം വിശ്വകർമ യോജന ലക്ഷ്യമിടുന്നത്”
Quote“വിദഗ്ധരായ കരകൗശലത്തൊഴിലാളികൾ സ്വയംപര്യാപ്ത ഇന്ത്യയുടെ യഥാർഥ ചൈതന്യത്തിന്റെ പ്രതീകങ്ങളാണ്. അത്തരം ജനങ്ങളെ ഞങ്ങളുടെ ഗവണ്മെന്റ് നവഭാരതത്തിന്റെ വിശ്വകർമരായി കണക്കാക്കുന്നു”
Quote“ഗ്രാമത്തിന്റെ വികസനത്തിനായി ഓരോ വിഭാഗത്തെയും ശാക്തീകരിക്കേണ്ടത് ഇന്ത്യയുടെ വികസനയാത്രയ്ക്ക് അത്യന്താപേക്ഷിതമാണ്”
Quote“രാജ്യത്തെ വിശ്വകർമരുടെ ആവശ്യങ്ങൾക്കനുസരിച്ചു നമ്മുടെ നൈപുണ്യ അടിസ്ഥാനസൗകര്യ സംവിധാനം പുനഃക്രമീകരിക്കേണ്ടതുണ്ട്”
Quote“ഇന്നത്തെ വിശ്വകർമർക്കു നാളത്തെ സംരംഭകരാകാനാകും”
Quote“കരകൗശലത്തൊഴിലാളികൾ മൂല്യശൃംഖലയുടെ ഭാഗമാകുമ്പോൾ അവരെ ശക്തിപ്പെടുത്താനാകും”

നമസ്കാരം!

കഴിഞ്ഞ കുറേ ദിവസങ്ങളായി, ബജറ്റിന് ശേഷമുള്ള വെബ്‌നാറുകളുടെ ഒരു പരമ്പര നടന്നുകൊണ്ടിരിക്കുകയാണ്. കഴിഞ്ഞ മൂന്ന് വർഷമായി, ഓരോ ബജറ്റിന് ശേഷവും ബഡ്ജറ്റിനെക്കുറിച്ച് ബന്ധപ്പെട്ടവരോട് സംസാരിക്കുന്ന ഒരു പാരമ്പര്യം ഞങ്ങൾ ആരംഭിച്ചു. കേന്ദ്രീകൃതമായ രീതിയിൽ എങ്ങനെ കഴിയുന്നത്ര വേഗത്തിൽ ബജറ്റ് നടപ്പിലാക്കണം? പങ്കാളികൾ എന്ത് നിർദ്ദേശങ്ങളാണ് നൽകുന്നത്? അവരുടെ നിർദ്ദേശങ്ങൾ ഗവണ്മെന്റ്  എങ്ങനെ നടപ്പാക്കണം? അതായത്, ബ്രെയിൻസ്റ്റോമിംഗ് സെഷനുകൾ വളരെ നന്നായി നടക്കുന്നു. കർഷകർ, സ്ത്രീകൾ, യുവാക്കൾ, ആദിവാസികൾ, നമ്മുടെ ദളിത് സഹോദരീസഹോദരന്മാർ, അങ്ങനെ ആയിരക്കണക്കിന് ആളുകൾ എന്നിങ്ങനെ ബജറ്റുമായി  നേരിട്ട് ബന്ധമുള്ള എല്ലാ വ്യാപാര-വ്യവസായ, സംഘടനകളുമായുള്ള ചർച്ചകളിൽ നിന്ന് മികച്ച നിർദ്ദേശങ്ങൾ ഉയർന്നുവന്നതിൽ എനിക്ക് സന്തോഷമുണ്ട്. വിവിധ വിഭാഗങ്ങൾക്കും  ഗവണ്മെന്റിനും  ഉപകാരപ്പെടുന്ന നിർദേശങ്ങൾ വന്നിട്ടുണ്ട്. ഇത്തവണത്തെ ബജറ്റ് വെബ്‌നാറുകളിൽ, ബജറ്റിൽ എന്തായിരിക്കണം അല്ലെങ്കിൽ ഉണ്ടാകരുത് എന്നതിനെക്കുറിച്ച് ചർച്ച ചെയ്യുന്നതിനുപകരം, ഈ ബജറ്റ് ഏറ്റവും പ്രയോജനകരമാക്കാനുള്ള വഴികളെക്കുറിച്ച് എല്ലാ തല്പരകക്ഷികളും ചൂണ്ടിക്കാണിച്ചു എന്നത് എന്നെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം വളരെ സന്തോഷം നൽകുന്ന കാര്യമാണ്.

ഇത് നമ്മുടെ ജനാധിപത്യത്തിന്റെ പുതിയതും സുപ്രധാനവുമായ ഒരു അധ്യായമാണ്. പാർലമെന്റിൽ ചർച്ചകൾ നടക്കുന്നതുപോലെ, ചർച്ചകൾ എംപിമാർ നടത്തുന്നതുപോലെ; അതുപോലെ പൊതുജനങ്ങളുമായി ഗൌരവമായ ചർച്ചകൾ നടത്തുന്നത് വളരെ പ്രയോജനപ്രദമായ ഒരു വ്യായാമമാണ്. ഇന്നത്തെ  ഈ  ബജറ്റ്  വെബിനാർ ഇന്ത്യയിലെ കോടിക്കണക്കിന് ആളുകളുടെ കഴിവുകൾക്കും കഴിവുകൾക്കുമായി സമർപ്പിക്കുന്നു. കഴിഞ്ഞ വർഷങ്ങളിൽ, സ്‌കിൽ ഇന്ത്യ മിഷനിലൂടെയും നൈപുണ്യ വികസന കേന്ദ്രങ്ങളിലൂടെയും കോടിക്കണക്കിന് യുവാക്കളുടെ കഴിവുകൾ വർധിപ്പിക്കാനും അവർക്ക് പുതിയ തൊഴിലവസരങ്ങൾ നൽകാനും ഞങ്ങൾ പ്രവർത്തിച്ചിട്ടുണ്ട്. നൈപുണ്യ വികസനം പോലുള്ള മേഖലകളിൽ നാം എത്രത്തോളം വ്യക്തത പുലർത്തുന്നുവോ അത്രയും കൂടുതൽ ലക്ഷ്യബോധത്തോടെയുള്ള സമീപനം ആയിരിക്കും, അത്രയും മികച്ച ഫലം ലഭിക്കും.

പിഎം വിശ്വകർമ കൗശൽ സമ്മാൻ യോജന അല്ലെങ്കിൽ പിഎം വിശ്വകർമ യോജന ഈ ചിന്തയുടെ ഫലമാണ്. ഈ ബജറ്റിലെ പ്രധാനമന്ത്രി വിശ്വകർമ യോജനയുടെ പ്രഖ്യാപനം അതിനെ കുറിച്ചുള്ള വ്യാപകമായ ചർച്ചയ്ക്ക് കാരണമായി; മാധ്യമങ്ങളുടെയും സാമ്പത്തിക വിദഗ്ധരുടെയും ശ്രദ്ധ ആകർഷിച്ചു. അതിനാൽ ഈ പദ്ധതിയുടെ പ്രഖ്യാപനം ഒരു ആകർഷണ കേന്ദ്രമായി മാറി. ഇപ്പോൾ ഈ പദ്ധതിയുടെ ആവശ്യം എന്തായിരുന്നു? എന്തുകൊണ്ടാണ് അതിന് വിശ്വകർമ്മ എന്ന് പേരിട്ടത്? ഈ പദ്ധതിയുടെ വിജയത്തിന് നിങ്ങളെല്ലാവരും പങ്കാളികളാകുന്നത് എങ്ങനെയാണ്? ഈ വിഷയങ്ങളിൽ ഞാൻ കുറച്ച് കാര്യങ്ങൾ ചർച്ച ചെയ്യും, ചില വിഷയങ്ങളിൽ നിങ്ങളുംചർച്ച  നടത്തും.

സുഹൃത്തുക്കളേ 

നമ്മുടെ വിശ്വാസമനുസരിച്ച്, വിശ്വകർമ ഭഗവാൻ പ്രപഞ്ചത്തിന്റെ നിയന്താവും സ്രഷ്ടാവുമായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്നു. അദ്ദേഹം  ഏറ്റവും വലിയ കരകൗശലക്കാരനാണെന്ന് വിശ്വസിക്കപ്പെടുന്നു, വിശ്വകർമ്മാവിന്റെ  വിഗ്രഹത്തിന്റെ കൈകളിൽ എല്ലാവിധ ഉപകരണങ്ങളും ഉണ്ട്. നമ്മുടെ സമൂഹത്തിൽ, സ്വന്തം കൈകൊണ്ട് ഒന്നല്ലെങ്കിൽ  അല്ലെങ്കിൽ മറ്റൊന്ന് സൃഷ്ടിക്കുന്നവരുടെ സമ്പന്നമായ ഒരു പാരമ്പര്യമുണ്ട്, അതും ഉപകരണങ്ങളുടെ സഹായത്തോടെ. ടെക്‌സ്‌റ്റൈൽ മേഖലയിൽ പ്രവർത്തിക്കുന്നവരിൽ ശ്രദ്ധ ചെലുത്തിയിട്ടുണ്ട്, എന്നാൽ നമ്മുടെ തട്ടാൻമാർ, സ്വർണ്ണപ്പണിക്കാർ, മൺപാത്രങ്ങൾ ഉണ്ടാക്കുന്നവർ , ആശാരിമാർ , ശിൽപികൾ, കരകൗശലത്തൊഴിലാളികൾ, കൊത്തുപണിക്കാർ എന്നിവരും അവരുടെ വിശിഷ്ട സേവനങ്ങൾ കാരണം നൂറ്റാണ്ടുകളായി സമൂഹത്തിന്റെ അവിഭാജ്യ ഘടകമാണ്.

മാറിക്കൊണ്ടിരിക്കുന്ന സാമ്പത്തിക ആവശ്യങ്ങൾക്കനുസരിച്ച് ഈ വിഭാഗങ്ങളിൽപ്പെട്ടവരും  കാലാകാലങ്ങളിൽ സ്വയം മാറിയിട്ടുണ്ട്. മാത്രമല്ല, പ്രാദേശിക പാരമ്പര്യങ്ങൾക്കനുസൃതമായി അവർ പുതിയ കാര്യങ്ങൾ വികസിപ്പിച്ചെടുത്തിട്ടുണ്ട്. ഉദാഹരണത്തിന്, മഹാരാഷ്ട്രയുടെ ചില ഭാഗങ്ങളിൽ നമ്മുടെ കർഷക സഹോദരങ്ങളും സഹോദരിമാരും മുളകൊണ്ട് നിർമ്മിച്ച ഒരു സംഭരണിയിൽ  ധാന്യങ്ങൾ സൂക്ഷിക്കുന്നു. ഇതിനെ കങ്കി എന്ന് വിളിക്കുന്നു, ഇത് പ്രാദേശിക കരകൗശല വിദഗ്ധർ മാത്രമാണ് തയ്യാറാക്കുന്നത്. അതുപോലെ തീരപ്രദേശങ്ങളിൽ പോയാൽ സമൂഹത്തിന്റെ ആവശ്യങ്ങൾക്കനുസൃതമായി വിവിധ കരകൗശലങ്ങൾ വികസിപ്പിച്ചെടുത്തിട്ടുണ്ട്. ഇനി കേരളത്തെക്കുറിച്ച് പറയുകയാണെങ്കിൽ, കേരളത്തിലെ ഉരു പൂർണ്ണമായും കൈകൊണ്ട് നിർമ്മിച്ചതാണ്. അവിടെയുള്ള മരപ്പണിക്കാർ ഈ മത്സ്യബന്ധന ബോട്ടുകൾ നിർമ്മിക്കുന്നു. ഇത് നിർമ്മിക്കുന്നതിന് ഒരു പ്രത്യേക തരത്തിലുള്ള വൈദഗ്ധ്യവും കാര്യക്ഷമതയും വൈദഗ്ധ്യവും ആവശ്യമാണ്.

സുഹൃത്തുക്കളേ 

പ്രാദേശിക കരകൗശല വസ്തുക്കളുടെ ചെറിയ തോതിലുള്ള ഉൽപ്പാദനത്തിലും പൊതുജനങ്ങളിലേക്കുള്ള അവരുടെ ആകർഷണം നിലനിർത്തുന്നതിലും കരകൗശല തൊഴിലാളികൾ ഒരു പ്രധാന പങ്ക് വഹിക്കുന്നു. പക്ഷേ, നിർഭാഗ്യവശാൽ, നമ്മുടെ രാജ്യത്ത് അവരുടെ പങ്ക്  കുറഞ്ഞു. ഇത്തരം സൃഷ്ടികൾ  ചെറുതും പ്രാധാന്യം കുറഞ്ഞതുമായി കണക്കാക്കുന്ന സാഹചര്യമായിരുന്നു. എന്നാൽ ഈ കാര്യം കൊണ്ട് തന്നെ നാം  ലോകമെമ്പാടും അംഗീകരിക്കപ്പെട്ട ഒരു കാലമുണ്ടായിരുന്നു. കയറ്റുമതിയുടെ ഒരു പുരാതന മാതൃകയായിരുന്നു ഇത്, അതിൽ നമ്മുടെ കരകൗശല തൊഴിലാളികൾ ഒരു പ്രധാന പങ്ക് വഹിച്ചിരുന്നു. എന്നാൽ കൊളോണിയൽ ഭരണത്തിന്റെ നീണ്ട കാലഘട്ടത്തിൽ, ഈ മാതൃക തകരുകയും വളരെയധികം കഷ്ടത അനുഭവിക്കുകയും ചെയ്തു.

സ്വാതന്ത്ര്യലബ്ധിക്ക് ശേഷവും നമ്മുടെ കരകൗശല തൊഴിലാളികൾക്ക് ഗവൺമെന്റിൽ  നിന്ന് ആവശ്യമായ ഇടപെടലും സഹായവും നേടാൻ കഴിഞ്ഞില്ല. തൽഫലമായി, ഇന്ന് ഈ അസംഘടിത മേഖലയെ ആശ്രയിക്കുന്ന ഭൂരിഭാഗം ആളുകളും താൽക്കാലിക പരിഹാരങ്ങൾ ഉപയോഗിച്ച് മാത്രം ഉപജീവനം കണ്ടെത്തുന്നു. പലരും തങ്ങളുടെ പൂർവികവും പരമ്പരാഗതവുമായ തൊഴിലുകൾ ഉപേക്ഷിക്കുകയാണ്. ഇന്നത്തെ ആവശ്യങ്ങളുമായി പൊരുത്തപ്പെടാനുള്ള കഴിവ് അവർക്കില്ല.

. പരമ്പരാഗത രീതികൾ ഉപയോഗിച്ച് നൂറ്റാണ്ടുകളായി കരകൗശലവസ്തുക്കൾ കാത്തുസൂക്ഷിക്കുന്ന വർഗമാണിത്. അസാധാരണമായ കഴിവുകളും അതുല്യമായ സൃഷ്ടികളും കൊണ്ട് അടയാളപ്പെടുത്തുന്ന ക്ലാസ് ഇതാണ്. സ്വാശ്രയ ഇന്ത്യയുടെ യഥാർത്ഥ ചൈതന്യത്തിന്റെ പ്രതീകങ്ങളാണിവ. നമ്മുടെ ഗവൺമെന്റ് അത്തരക്കാരെ, പുതിയ ഇന്ത്യയിലെ വിശ്വകർമ്മാരായി കണക്കാക്കുന്നു. അതുകൊണ്ടാണ് അവർക്കായി പ്രത്യേകമായി പ്രധാനമന്ത്രി വിശ്വകർമ കൗശൽ സമ്മാൻ യോജന ആരംഭിച്ചത്. ഈ പദ്ധതി  പുതിയതാണ്, എന്നാൽ വളരെ പ്രധാനമാണ്.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

മനുഷ്യൻ ഒരു സാമൂഹിക ജീവിയാണ് എന്ന് നാം  സാധാരണയായി പറയാറുണ്ട് . സമൂഹത്തിന്റെ വിവിധ ശക്തികളിലൂടെ സാമൂഹിക വ്യവസ്ഥ വികസിക്കുകയും പ്രവർത്തിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. ഒരു സാമൂഹിക ജീവിതം നയിക്കാൻ ബുദ്ധിമുട്ടുള്ള ചില തൊഴിലുകളുണ്ട്, ഒരു പുരോഗതിയും ഇല്ല. ഒരാൾക്ക് അത് സങ്കൽപ്പിക്കാൻ പോലും കഴിയില്ല. ഇന്ന് അവയ്ക്ക്  സാങ്കേതികവിദ്യയുടെ പിന്തുണ ലഭിച്ചിരിക്കാം, ആധുനികവൽക്കരിക്കപ്പെട്ടിട്ടുണ്ടെങ്കിലും ആ തൊഴിലുകളുടെ  പ്രസക്തിയെ ആർക്കും ചോദ്യം ചെയ്യാൻ കഴിയില്ല. കുടുംബത്തിൽ ഒരു ഫാമിലി ഡോക്‌ടർ ഉണ്ടായാലും ഇല്ലെങ്കിലും ഒരു കുടുംബത്തിലെ സ്വർണ്ണപ്പണിക്കാരൻ തീർച്ചയായും ഉണ്ടെന്ന് ഇന്ത്യയുടെ ഗ്രാമീണ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയെ കുറിച്ച് അറിയുന്നവർക്കും അറിയാം. അതായത്, ഒരു കുടുംബത്തിലെ ഓരോ തലമുറയും ഒരു പ്രത്യേക സ്വർണ്ണപ്പണിക്കാരൻ കുടുംബത്തിൽ നിന്ന് നിർമ്മിച്ച ആഭരണങ്ങൾ വാങ്ങുകയും നേടുകയും ചെയ്യുന്നു. അതുപോലെ, ഗ്രാമങ്ങളിലും നഗരങ്ങളിലും തങ്ങളുടെ കൈകളിലെ വൈദഗ്ധ്യം ഉപയോഗിച്ച് ഉപകരണങ്ങൾ ഉപയോഗിച്ച് ഉപജീവനം നടത്തുന്ന വിവിധ കരകൗശല വിദഗ്ധർ ഉണ്ട്. പിഎം വിശ്വകർമ യോജനയുടെ ശ്രദ്ധ ഇത്രയും വലിയൊരു സമൂഹത്തിലേക്കാണ്.

സുഹൃത്തുക്കളെ ,

മഹാത്മാഗാന്ധിയുടെ ഗ്രാമ സ്വരാജ് എന്ന സങ്കൽപം പരിശോധിച്ചാൽ, ഗ്രാമജീവിതത്തിൽ കൃഷിയോടൊപ്പം മറ്റ് സംവിധാനങ്ങൾക്കും തുല്യ പ്രാധാന്യമുണ്ട്. ഗ്രാമത്തിന്റെ വികസനത്തിന്, ഗ്രാമത്തിൽ വസിക്കുന്ന എല്ലാ വിഭാഗങ്ങളെയും പ്രാപ്തരാക്കുകയും നവീകരിക്കുകയും ചെയ്യേണ്ടത് നമ്മുടെ വികസന യാത്രയ്ക്ക് അത്യന്താപേക്ഷിതമാണ്.


കുറച്ച് ദിവസങ്ങൾക്ക് മുമ്പ് ഞാൻ ഡൽഹിയിൽ ആദി മഹോത്സവത്തിന് പോയിരുന്നു. ആദിവാസി കലകളിലും കരകൗശല വസ്തുക്കളിലും പ്രാവീണ്യമുള്ള നിരവധി ആളുകൾ ആദിവാസി മേഖലകളിൽ നിന്ന് വന്ന് അവരുടെ സ്റ്റാളുകൾ സ്ഥാപിച്ചതായി ഞാൻ അവിടെ കണ്ടു. പക്ഷേ, എന്റെ ശ്രദ്ധ അരക്കിൽ നിന്ന് വളകൾ ഉണ്ടാക്കുന്നവരിലേക്കായിരുന്നു. അവരായിരുന്നു ആകർഷണ കേന്ദ്രം. അവർ എങ്ങനെയാണ് അരക്കിൽ നിന്ന് വളകൾ ഉണ്ടാക്കുന്നത്? അവർ എങ്ങനെയാണ് അച്ചടി ജോലി ചെയ്യുന്നത്? ഗ്രാമങ്ങളിൽ നിന്നുള്ള സ്ത്രീകൾ ഇത് എങ്ങനെ ചെയ്യുന്നു?  അവർക്ക് എന്ത് സാങ്കേതികവിദ്യയാണ് ഉള്ളത്? അവിടെ പോകുന്നവർ പത്തു മിനിറ്റെങ്കിലും അവിടെ ചിലവഴിക്കുന്നതായി ഞാൻ നിരീക്ഷിച്ചു.

അതുപോലെ ഇരുമ്പ് കൊണ്ട് പണിയെടുക്കുന്ന നമ്മുടെ കമ്മാര സഹോദരന്മാർക്കും, മൺപാത്ര നിർമ്മാണത്തിൽ ഏർപ്പെട്ടിരിക്കുന്ന നമ്മുടെ കുശവൻ സഹോദരന്മാർക്കും, അല്ലെങ്കിൽ മരപ്പണി ചെയ്യുന്നവർക്കും, സ്വർണ്ണപ്പണി ചെയ്യുന്ന സ്വർണ്ണപ്പണിക്കാർക്കും ഇപ്പോൾ പിന്തുണ ആവശ്യമാണ്. ചെറുകിട കച്ചവടക്കാർക്കും വഴിയോരക്കച്ചവടക്കാർക്കുമായി ഞങ്ങൾ പിഎം സ്വനിധി യോജന ആവിഷ്‌കരിച്ചതുപോലെ, പ്രധാനമന്ത്രി വിശ്വകർമ യോജനയിലൂടെ കോടിക്കണക്കിന് ആളുകൾക്ക് വലിയ പ്രയോജനം ലഭിക്കാൻ പോകുന്നു. വർഷങ്ങൾക്ക് മുമ്പ് ഒരിക്കൽ ഞാൻ യൂറോപ്പിലെ ഒരു രാജ്യം സന്ദർശിച്ചു. ഒപ്പം, അവിടെ ജ്വല്ലറി കച്ചവടം നടത്തുന്ന ഗുജറാത്തികളെ ഞാൻ കണ്ടു. അതിനാൽ, അന്നത്തെ സാഹചര്യത്തെക്കുറിച്ച് ഞാൻ അവരോട് ചോദിച്ചു. ആഭരണങ്ങളിൽ സാങ്കേതിക വിദ്യയും യന്ത്രങ്ങളും ഉണ്ടെങ്കിലും പൊതുവെ കൈകൊണ്ട് നിർമ്മിച്ച ആഭരണങ്ങൾക്ക് ആവശ്യക്കാർ കൂടുതലാണെന്നും അതിന് വലിയ വിപണിയുണ്ടെന്നും അവർ പറഞ്ഞു. അതിനർത്ഥം ഈ മേഖലയ്ക്കും സാധ്യതയുണ്ട്.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

അത്തരം നിരവധി അനുഭവങ്ങളുണ്ട്, അതിനാൽ ഈ പദ്ധതിയിലൂടെ കേന്ദ്ര ഗവണ്മെന്റ്  എല്ലാ കൈത്തൊഴിലാളി സുഹൃത്തിനും സമഗ്രമായ സ്ഥാപന പിന്തുണ നൽകും. കൈത്തൊഴിലാളി സുഹൃത്തുക്കൾക്ക് എളുപ്പത്തിൽ വായ്പ ലഭിക്കുമെന്ന് ഞങ്ങൾ ഉറപ്പാക്കും; അവരുടെ കഴിവുകൾ മെച്ചപ്പെടുത്തുകയും അവർക്ക് എല്ലാത്തരം സാങ്കേതിക പിന്തുണയും ലഭിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. കൂടാതെ, ഡിജിറ്റൽ ശാക്തീകരണം, ബ്രാൻഡ് പ്രമോഷൻ, ഉൽപ്പന്നങ്ങളുടെ വിപണി പ്രവേശനം എന്നിവയ്ക്കും ക്രമീകരണങ്ങൾ ഏർപ്പെടുത്തും. അസംസ്കൃത വസ്തുക്കളും ഉറപ്പാക്കും. ഈ കരകൗശല വിദഗ്ധരുടെയും കരകൗശല വിദഗ്ധരുടെയും സമ്പന്നമായ പാരമ്പര്യം സംരക്ഷിക്കുക മാത്രമല്ല, അത് കൂടുതൽ വികസിപ്പിക്കുക കൂടിയാണ് ഈ പദ്ധതിയുടെ ലക്ഷ്യം.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

ഇപ്പോൾ അവരുടെ ആവശ്യങ്ങൾക്കനുസരിച്ച് നൈപുണ്യ അടിസ്ഥാന സൗകര്യ സംവിധാനത്തെ പുനഃക്രമീകരിക്കേണ്ടതുണ്ട്. ഇന്ന് മുദ്ര യോജനയിലൂടെ ഗവണ്മെന്റ്  ബാങ്ക് ഗ്യാരന്റി ഇല്ലാതെ കോടിക്കണക്കിന് രൂപയുടെ വായ്പയാണ് നൽകുന്നത്. നമ്മുടെ  കരകൗശല വിദഗ്ധരായ സുഹൃത്തുക്കൾക്ക് പരമാവധി പ്രയോജനം ഉറപ്പാക്കാനും ഈ പദ്ധതിയുണ്ട്. നമ്മുടെ ഡിജിറ്റൽ സാക്ഷരതാ കാമ്പെയ്‌നുകളിൽ, ഇപ്പോൾ നമ്മുടെ കരകൗശല വിദഗ്ധരായ സുഹൃത്തുക്കൾക്ക് മുൻഗണന നൽകേണ്ടതുണ്ട്.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

ഇന്നത്തെ കരകൗശല വിദഗ്ധരെ നാളത്തെ വലിയ സംരംഭകരാക്കി മാറ്റുകയാണ് ഞങ്ങളുടെ ലക്ഷ്യം. ഇതിനായി, അവരുടെ ഉപ-ബിസിനസ് മാതൃകയിൽ സുസ്ഥിരത അനിവാര്യമാണ്. ഇത് മനസ്സിൽ വെച്ചുകൊണ്ട്, ആകർഷകമായ ഡിസൈനിംഗും പാക്കേജിംഗും ബ്രാൻഡിംഗും ഉപയോഗിച്ച് അവർ നിർമ്മിക്കുന്ന ഉൽപ്പന്നങ്ങൾ മെച്ചപ്പെടുത്തുന്നതിനും ഞങ്ങൾ പ്രവർത്തിക്കുന്നു. ഇതിൽ ഉപഭോക്താക്കളുടെ ആവശ്യങ്ങളും പരിഗണിക്കുന്നുണ്ട്. ഞങ്ങൾ പ്രാദേശിക വിപണിയിൽ മാത്രമല്ല, ആഗോള വിപണിയും ലക്ഷ്യമിടുന്നു. ഇന്ന് ഇവിടെ ഒത്തുകൂടിയ എല്ലാ പങ്കാളികളോടും നമ്മുടെ കരകൗശല വിദഗ്ധരായ സുഹൃത്തുക്കളെ കൈപിടിച്ചുയർത്താനും അവരുടെ അവബോധം വർദ്ധിപ്പിക്കാനും അവരെ മുന്നോട്ട് പോകാൻ സഹായിക്കാനും ഞാൻ അഭ്യർത്ഥിക്കുന്നു. ഇതിനായി, ഈ കരകൗശല വിദഗ്ധരുമായി കഴിയുന്നത്ര ബന്ധപ്പെടാൻ നിങ്ങളോട് അഭ്യർത്ഥിക്കുന്നു; അവരെ സമീപിക്കാനും അവരുടെ ഭാവനകൾക്ക് ചിറകുനൽകാനും.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

കരകൗശല വിദഗ്ധരെയും കരകൗശല വിദഗ്ധരെയും മൂല്യ ശൃംഖലയുടെ ഭാഗമാക്കുന്നതിലൂടെ മാത്രമേ നമുക്ക് അവരെ ശാക്തീകരിക്കാൻ കഴിയൂ. നമ്മുടെ എംഎസ്എംഇ മേഖലയുടെ വിതരണക്കാരും നിർമ്മാതാക്കളും ആകാൻ കഴിയുന്ന നിരവധി പേരുണ്ട്. അവർക്ക് ഉപകരണങ്ങളുടെയും സാങ്കേതികവിദ്യയുടെയും സഹായം നൽകുന്നതിലൂടെ, അവരെ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയുടെ ഒരു പ്രധാന ഭാഗമാക്കാൻ കഴിയും. ഈ ആളുകളെ അവരുടെ ആവശ്യങ്ങളുമായി ബന്ധിപ്പിച്ച് വ്യവസായ ലോകത്തിന് ഉൽപ്പാദനം വർദ്ധിപ്പിക്കാൻ കഴിയും. അവർക്ക് നൈപുണ്യവും ഗുണനിലവാരമുള്ള പരിശീലനവും നൽകാൻ വ്യവസായത്തിന് കഴിയും.

ഗവണ്മെന്റ്കൾക്ക് അവരുടെ പദ്ധതികൾ മികച്ച രീതിയിൽ ഏകോപിപ്പിക്കാനും ബാങ്കുകൾക്ക് ഈ പദ്ധതികൾക്ക് ധനസഹായം നൽകാനും കഴിയും. ഈ രീതിയിൽ, ഓരോ പങ്കാളിക്കും ഇത് ഇരു കൂട്ടർക്കും ഒരു  വിജയമുണ്ടാകുന്ന  സാഹചര്യമായിരിക്കും. കോർപ്പറേറ്റ് കമ്പനികൾക്ക് ഗുണനിലവാരമുള്ള ഉൽപ്പന്നങ്ങൾ മത്സര വിലയിൽ ലഭിക്കും. ബാങ്കുകളുടെ പണം വിശ്വസിക്കാവുന്ന പദ്ധതികളിൽ നിക്ഷേപിക്കും. ഗവണ്മെന്റിന്റെ  പദ്ധതികളുടെ വ്യാപകമായ സ്വാധീനം  ഇത് തെളിയിക്കും.

ഇ-കൊമേഴ്‌സ് മോഡലിലൂടെ കരകൗശല ഉത്പന്നങ്ങൾക്ക് വലിയ വിപണി സൃഷ്ടിക്കാനും നമ്മുടെ  സ്റ്റാർട്ടപ്പുകൾക്ക് കഴിയും. ഈ ഉൽപ്പന്നങ്ങൾക്ക് മികച്ച സാങ്കേതികവിദ്യ, ഡിസൈൻ, പാക്കേജിംഗ്, ധനസഹായം എന്നിവയിൽ സ്റ്റാർട്ടപ്പുകളിൽ നിന്ന് സഹായം ലഭിക്കും. പ്രധാനമന്ത്രി-വിശ്വകർമ യോജനയിലൂടെ സ്വകാര്യമേഖലയുമായുള്ള പങ്കാളിത്തം കൂടുതൽ ശക്തിപ്പെടുത്തുമെന്ന് ഞാൻ പ്രതീക്ഷിക്കുന്നു. ഇതോടെ, സ്വകാര്യമേഖലയുടെ നൂതനത്വത്തിന്റെയും ബിസിനസ്സ് വിവേകത്തിന്റെയും ശക്തി പൂർണമായി പ്രയോജനപ്പെടുത്താൻ നമുക്ക് കഴിയും.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

ഇവിടെ സന്നിഹിതരായ എല്ലാ തല്പരകക്ഷികളോടും ഞാൻ പറയാൻ ആഗ്രഹിക്കുന്നു, അവർ തമ്മിൽ ചർച്ച ചെയ്ത് ശക്തമായ ഒരു കർമ്മ പദ്ധതി തയ്യാറാക്കണം. വളരെ വിദൂര പ്രദേശങ്ങളിൽ താമസിക്കുന്നവരിലേക്കും എത്തിക്കാൻ ഞങ്ങൾ ശ്രമിക്കുന്നു. ഇവരിൽ പലർക്കും സർക്കാർ പദ്ധതിയുടെ പ്രയോജനം ആദ്യമായി ലഭിക്കാൻ സാധ്യതയുണ്ട്. നമ്മുടെ സഹോദരീസഹോദരന്മാരിൽ ഭൂരിഭാഗവും ദളിത്, ആദിവാസി, പിന്നാക്ക മേഖലകളിൽ നിന്നുള്ളവരാണ്, അല്ലെങ്കിൽ സ്ത്രീകളും മറ്റ് ദുർബല വിഭാഗങ്ങളും. അതിനാൽ, പ്രായോഗികവും ഫലപ്രദവുമായ തന്ത്രങ്ങൾ വികസിപ്പിക്കേണ്ടതുണ്ട്, അതിലൂടെ നമുക്ക് ആവശ്യക്കാരിലേക്ക് എത്തിച്ചേരാനും പ്രധാനമന്ത്രി വിശ്വകർമ യോജനയെക്കുറിച്ച് അവരോട് പറയാനും അവർക്ക് പദ്ധതിയുടെ പ്രയോജനങ്ങൾ നേടാനും കഴിയും.

ഒരു സമയപരിധി നിശ്ചയിച്ചുകൊണ്ട് ഞങ്ങൾ ദൗത്യ രൂപത്തിൽ  സൂക്ഷിക്കുമെന്ന് എനിക്ക് ഉറപ്പുണ്ട്. രീതികൾ എന്തായിരിക്കുമെന്നും നിങ്ങൾക്ക് ചിന്തിക്കാം; പദ്ധതിയുടെ രൂപരേഖ എന്തായിരിക്കണം? ഉൽപ്പന്നങ്ങൾ എന്തായിരിക്കണം? ഞങ്ങൾ ആളുകളെ യഥാർത്ഥ അർത്ഥത്തിൽ സഹായിക്കുന്നുവെന്ന് ഉറപ്പാക്കാനാണിത്.

സുഹൃത്തുക്കളേ ,

ഇന്ന് വെബിനാറിന്റെ അവസാന സെഷനാണ്. ഇതുവരെ, ഞങ്ങൾ ബജറ്റിന്റെ വിവിധ ഭാഗങ്ങളിൽ 12 വെബിനാറുകൾ നടത്തി, ധാരാളം മസ്തിഷ്കപ്രക്ഷാളനങ്ങൾ  ഉണ്ടായിട്ടുണ്ട്. ഇപ്പോൾ പാർലമെന്റ്  മറ്റന്നാൾ ആരംഭിക്കും. പുതിയ ആത്മവിശ്വാസവും പുതിയ നിർദേശങ്ങളുമായി എല്ലാ എംപിമാരും പാർലമെന്റിലെത്തും. ബജറ്റ് പാസാക്കുന്നതുവരെയുള്ള പ്രക്രിയയിൽ പുതിയ ചൈതന്യം കാണപ്പെടും. ഈ മസ്തിഷ്കപ്രക്ഷാളനം  അതിൽത്തന്നെ ഒരു അതുല്യമായ സംരംഭമാണ്; അത് പ്രയോജനകരമായ ഒരു സംരംഭമാണ്; മുഴുവൻ രാജ്യവും എല്ലാ ജില്ലകളും ഇതുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു. സമയം ചെലവഴിച്ച് ഈ വെബിനാറിനെ സമ്പന്നമാക്കിയവർക്ക് എന്റെ ഹൃദയംഗമമായ അഭിനന്ദനങ്ങൾ!

ഒരിക്കൽ കൂടി, ഇന്ന് സന്നിഹിതരായ എല്ലാവരെയും ഞാൻ അഭിനന്ദിക്കുന്നു, കൂടാതെ ഇതുവരെ വെബിനാറുകൾ നടത്തുകയും മുന്നോട്ട് കൊണ്ടുപോകുകയും മികച്ച നിർദ്ദേശങ്ങൾ നൽകുകയും ചെയ്ത എല്ലാവർക്കും ഞാൻ നന്ദി പറയുന്നു.

നിങ്ങൾക്കെല്ലാവർക്കും എന്റെ ആശംസകൾ!

 

Explore More
ഓരോ ഭാരതീയന്റെയും രക്തം തിളയ്ക്കുന്നു: മൻ കി ബാത്തിൽ പ്രധാനമന്ത്രി മോദി

ജനപ്രിയ പ്രസംഗങ്ങൾ

ഓരോ ഭാരതീയന്റെയും രക്തം തിളയ്ക്കുന്നു: മൻ കി ബാത്തിൽ പ്രധാനമന്ത്രി മോദി
Indian economy remains positive amid global turbulence: Finance Ministry

Media Coverage

Indian economy remains positive amid global turbulence: Finance Ministry
NM on the go

Nm on the go

Always be the first to hear from the PM. Get the App Now!
...
India is going to open doors of new possibilities of space for the world: PM Modi
June 28, 2025
QuoteI extend my heartiest congratulations and best wishes to you for hoisting the flag of India in space: PM
QuoteScience and Spirituality, both are our Nation’s strength: PM
QuoteThe success of Chandrayaan mission and your historic journey renew interest in science among the children and youth of the country: PM
QuoteWe have to take Mission Gaganyaan forward, we have to build our own space station and also land Indian astronauts on the Moon: PM
QuoteYour historic journey is the first chapter of success of India's Gaganyaan mission and will give speed and new vigour to our journey of Viksit Bharat: PM
QuoteIndia is going to open doors of new possibilities of space for the world: PM

प्रधानमंत्रीशुभांशु नमस्कार!

शुभांशु शुक्लानमस्कार!

प्रधानमंत्रीआप आज मातृभूमि से, भारत भूमि से, सबसे दूर हैं, लेकिन भारतवासियों के दिलों के सबसे करीब हैं। आपके नाम में भी शुभ है और आपकी यात्रा नए युग का शुभारंभ भी है। इस समय बात हम दोनों कर रहे हैं, लेकिन मेरे साथ 140 करोड़ भारतवासियों की भावनाएं भी हैं। मेरी आवाज में सभी भारतीयों का उत्साह और उमंग शामिल है। अंतरिक्ष में भारत का परचम लहराने के लिए मैं आपको हार्दिक बधाई और शुभकामनाएं देता हूं। मैं ज्यादा समय नहीं ले रहा हूं, तो सबसे पहले तो यह बताइए वहां सब कुशल मंगल है? आपकी तबीयत ठीक है?

|

शुभांशु शुक्ला: जी प्रधानमंत्री जी! बहुत-बहुत धन्यवाद, आपकी wishes का और 140 करोड़ मेरे देशवासियों के wishes का, मैं यहां बिल्कुल ठीक हूं, सुरक्षित हूं। आप सबके आशीर्वाद और प्यार की वजह से… बहुत अच्छा लग रहा है। बहुत नया एक्सपीरियंस है यह और कहीं ना कहीं बहुत सारी चीजें ऐसी हो रही हैं, जो दर्शाती है कि मैं और मेरे जैसे बहुत सारे लोग हमारे देश में और हमारा भारत किस दिशा में जा रहा है। यह जो मेरी यात्रा है, यह पृथ्वी से ऑर्बिट की 400 किलोमीटर तक की जो छोटे सी यात्रा है, यह सिर्फ मेरी नहीं है। मुझे लगता है कहीं ना कहीं यह हमारे देश के भी यात्रा है because जब मैं छोटा था, मैं कभी सोच नहीं पाया कि मैं एस्ट्रोनॉट बन सकता हूं। लेकिन मुझे लगता है कि आपके नेतृत्व में आज का भारत यह मौका देता है और उन सपनों को साकार करने का भी मौका देता है। तो यह बहुत बड़ी उपलब्धि है मेरे लिए और मैं बहुत गर्व feel कर रहा हूं कि मैं यहां पर अपने देश का प्रतिनिधित्व कर पा रहा हूं। धन्यवाद प्रधानमंत्री जी!

प्रधानमंत्रीशुभ, आप दूर अंतरिक्ष में हैं, जहां ग्रेविटी ना के बराबर है, पर हर भारतीय देख रहा है कि आप कितने डाउन टू अर्थ हैं। आप जो गाजर का हलवा ले गए हैं, क्या उसे अपने साथियों को खिलाया?

शुभांशु शुक्ला: जी प्रधानमंत्री जी! यह कुछ चीजें मैं अपने देश की खाने की लेकर आया था, जैसे गाजर का हलवा, मूंग दाल का हलवा और आम रस और मैं चाहता था कि यह बाकी भी जो मेरे साथी हैं, बाकी देशों से जो आए हैं, वह भी इसका स्वाद लें और चखें, जो भारत का जो rich culinary हमारा जो हेरिटेज है, उसका एक्सपीरियंस लें, तो हम सभी ने बैठकर इसका स्वाद लिया साथ में और सबको बहुत पसंद आया। कुछ लोग कहे कि कब वह नीचे आएंगे और हमारे देश आएं और इनका स्वाद ले सकें हमारे साथ…

प्रधानमंत्री: शुभ, परिक्रमा करना भारत की सदियों पुरानी परंपरा है। आपको तो पृथ्वी माता की परिक्रमा का सौभाग्य मिला है। अभी आप पृथ्वी के किस भाग के ऊपर से गुजर रहे होंगे?

शुभांशु शुक्ला: जी प्रधानमंत्री जी! इस समय तो मेरे पास यह इनफॉरमेशन उपलब्ध नहीं है, लेकिन थोड़ी देर पहले मैं खिड़की से, विंडो से बाहर देख रहा था, तो हम लोग हवाई के ऊपर से गुजर रहे थे और हम दिन में 16 बार परिक्रमा करते हैं। 16 सूर्य उदय और 16 सनराइज और सनसेट हम देखते हैं ऑर्बिट से और बहुत ही अचंभित कर देने वाला यह पूरा प्रोसेस है। इस परिक्रमा में, इस तेज गति में जिस हम इस समय करीब 28000 किलोमीटर प्रति घंटे की रफ्तार से चल रहे हैं आपसे बात करते वक्त और यह गति पता नहीं चलती क्योंकि हम तो अंदर हैं, लेकिन कहीं ना कहीं यह गति जरूर दिखाती है कि हमारा देश कितनी गति से आगे बढ़ रहा है।

प्रधानमंत्रीवाह!

शुभांशु शुक्ला: इस समय हम यहां पहुंचे हैं और अब यहां से और आगे जाना है।

प्रधानमंत्री: अच्छा शुभ अंतरिक्ष की विशालता देखकर सबसे पहले विचार क्या आया आपको?

शुभांशु शुक्ला: प्रधानमंत्री जी, सच में बोलूं तो जब पहली बार हम लोग ऑर्बिट में पहुंचे, अंतरिक्ष में पहुंचे, तो पहला जो व्यू था, वह पृथ्वी का था और पृथ्वी को बाहर से देख के जो पहला ख्याल, वो पहला जो thought मन में आया, वह ये था कि पृथ्वी बिल्कुल एक दिखती है, मतलब बाहर से कोई सीमा रेखा नहीं दिखाई देती, कोई बॉर्डर नहीं दिखाई देता। और दूसरी चीज जो बहुत noticeable थी, जब पहली बार भारत को देखा, तो जब हम मैप पर पढ़ते हैं भारत को, हम देखते हैं बाकी देशों का आकार कितना बड़ा है, हमारा आकार कैसा है, वह मैप पर देखते हैं, लेकिन वह सही नहीं होता है क्योंकि वह एक हम 3D ऑब्जेक्ट को 2D यानी पेपर पर हम उतारते हैं। भारत सच में बहुत भव्य दिखता है, बहुत बड़ा दिखता है। जितना हम मैप पर देखते हैं, उससे कहीं ज्यादा बड़ा और जो oneness की फीलिंग है, पृथ्वी की oneness की फीलिंग है, जो हमारा भी मोटो है कि अनेकता में एकता, वह बिल्कुल उसका महत्व ऐसा समझ में आता है बाहर से देखने में कि लगता है कि कोई बॉर्डर एक्जिस्ट ही नहीं करता, कोई राज्य ही नहीं एक्जिस्ट करता, कंट्रीज़ नहीं एक्जिस्ट करती, फाइनली हम सब ह्यूमैनिटी का पार्ट हैं और अर्थ हमारा एक घर है और हम सबके सब उसके सिटीजंस हैं।

प्रधानमंत्रीशुभांशु स्पेस स्टेशन पर जाने वाले आप पहले भारतीय हैं। आपने जबरदस्त मेहनत की है। लंबी ट्रेनिंग करके गए हैं। अब आप रियल सिचुएशन में हैं, सच में अंतरिक्ष में हैं, वहां की परिस्थितियां कितनी अलग हैं? कैसे अडॉप्ट कर रहे हैं?

शुभांशु शुक्ला: यहां पर तो सब कुछ ही अलग है प्रधानमंत्री जी, ट्रेनिंग की हमने पिछले पूरे 1 साल में, सारे systems के बारे में मुझे पता था, सारे प्रोसेस के बारे में मुझे पता था, एक्सपेरिमेंट्स के बारे में मुझे पता था। लेकिन यहां आते ही suddenly सब चेंज हो गया, because हमारे शरीर को ग्रेविटी में रहने की इतनी आदत हो जाती है कि हर एक चीज उससे डिसाइड होती है, पर यहां आने के बाद चूंकि ग्रेविटी माइक्रोग्रेविटी है absent है, तो छोटी-छोटी चीजें भी बहुत मुश्किल हो जाती हैं। अभी आपसे बात करते वक्त मैंने अपने पैरों को बांध रखा है, नहीं तो मैं ऊपर चला जाऊंगा और माइक को भी ऐसे जैसे यह छोटी-छोटी चीजें हैं, यानी ऐसे छोड़ भी दूं, तो भी यह ऐसे float करता रहा है। पानी पीना, पैदल चलना, सोना बहुत बड़ा चैलेंज है, आप छत पर सो सकते हैं, आप दीवारों पर सो सकते हैं, आप जमीन पर सो सकते हैं। तो पता सब कुछ होता है प्रधानमंत्री जी, ट्रेनिंग अच्छी है, लेकिन वातावरण चेंज होता है, तो थोड़ा सा used to होने में एक-दो दिन लगते हैं but फिर ठीक हो जाता है, फिर normal हो जाता है।

|

प्रधानमंत्री: शुभ भारत की ताकत साइंस और स्पिरिचुअलिटी दोनों हैं। आप अंतरिक्ष यात्रा पर हैं, लेकिन भारत की यात्रा भी चल रही होगी। भीतर में भारत दौड़ता होगा। क्या उस माहौल में मेडिटेशन और माइंडफूलनेस का लाभ भी मिलता है क्या?

शुभांशु शुक्ला: जी प्रधानमंत्री जी, मैं बिल्कुल सहमत हूं। मैं कहीं ना कहीं यह मानता हूं कि भारत already दौड़ रहा है और यह मिशन तो केवल एक पहली सीढ़ी है उस एक बड़ी दौड़ का और हम जरूर आगे पहुंच रहे हैं और अंतरिक्ष में हमारे खुद के स्टेशन भी होंगे और बहुत सारे लोग पहुंचेंगे और माइंडफूलनेस का भी बहुत फर्क पड़ता है। बहुत सारी सिचुएशंस ऐसी होती हैं नॉर्मल ट्रेनिंग के दौरान भी या फिर लॉन्च के दौरान भी, जो बहुत स्ट्रेसफुल होती हैं और माइंडफूलनेस से आप अपने आप को उन सिचुएशंस में शांत रख पाते हैं और अपने आप को calm रखते हैं, अपने आप को शांत रखते हैं, तो आप अच्छे डिसीजंस ले पाते हैं। कहते हैं कि दौड़ते हो भोजन कोई भी नहीं कर सकता, तो जितना आप शांत रहेंगे उतना ही आप अच्छे से आप डिसीजन ले पाएंगे। तो I think माइंडफूलनेस का बहुत ही इंपॉर्टेंट रोल होता है इन चीजों में, तो दोनों चीजें अगर साथ में एक प्रैक्टिस की जाएं, तो ऐसे एक चैलेंजिंग एनवायरमेंट में या चैलेंजिंग वातावरण में मुझे लगता है यह बहुत ही यूज़फुल होंगी और बहुत जल्दी लोगों को adapt करने में मदद करेंगी।

प्रधानमंत्री: आप अंतरिक्ष में कई एक्सपेरिमेंट कर रहे हैं। क्या कोई ऐसा एक्सपेरिमेंट है, जो आने वाले समय में एग्रीकल्चर या हेल्थ सेक्टर को फायदा पहुंचाएगा?

शुभांशु शुक्ला: जी प्रधानमंत्री जी, मैं बहुत गर्व से कह सकता हूं कि पहली बार भारतीय वैज्ञानिकों ने 7 यूनिक एक्सपेरिमेंट्स डिजाइन किए हैं, जो कि मैं अपने साथ स्टेशन पर लेकर आया हूं और पहला एक्सपेरिमेंट जो मैं करने वाला हूं, जो कि आज ही के दिन में शेड्यूल्ड है, वह है Stem Cells के ऊपर, so अंतरिक्ष में आने से क्या होता है कि ग्रेविटी क्योंकि एब्सेंट होती है, तो लोड खत्म हो जाता है, तो मसल लॉस होता है, तो जो मेरा एक्सपेरिमेंट है, वह यह देख रहा है कि क्या कोई सप्लीमेंट देकर हम इस मसल लॉस को रोक सकते हैं या फिर डिले कर सकते हैं। इसका डायरेक्ट इंप्लीकेशन धरती पर भी है कि जिन लोगों का मसल लॉस होता है, ओल्ड एज की वजह से, उनके ऊपर यह सप्लीमेंट्स यूज़ किए जा सकते हैं। तो मुझे लगता है कि यह डेफिनेटली वहां यूज़ हो सकता है। साथ ही साथ जो दूसरा एक्सपेरिमेंट है, वह Microalgae की ग्रोथ के ऊपर। यह Microalgae बहुत छोटे होते हैं, लेकिन बहुत Nutritious होते हैं, तो अगर हम इनकी ग्रोथ देख सकते हैं यहां पर और ऐसा प्रोसेस ईजाद करें कि यह ज्यादा तादाद में हम इन्हें उगा सके और न्यूट्रिशन हम प्रोवाइड कर सकें, तो कहीं ना कहीं यह फूड सिक्योरिटी के लिए भी बहुत काम आएगा धरती के ऊपर। सबसे बड़ा एडवांटेज जो है स्पेस का, वह यह है कि यह जो प्रोसेस है यहां पर, यह बहुत जल्दी होते हैं। तो हमें महीनों तक या सालों तक वेट करने की जरूरत नहीं होती, तो जो यहां के जो रिजल्‍ट्स होते हैं वो हम और…

प्रधानमंत्री: शुभांशु चंद्रयान की सफलता के बाद देश के बच्चों में, युवाओं में विज्ञान को लेकर एक नई रूचि पैदा हुई, अंतरिक्ष को explore करने का जज्बा बढ़ा। अब आपकी ये ऐतिहासिक यात्रा उस संकल्प को और मजबूती दे रही है। आज बच्चे सिर्फ आसमान नहीं देखते, वो यह सोचते हैं, मैं भी वहां पहुंच सकता हूं। यही सोच, यही भावना हमारे भविष्य के स्पेस मिशंस की असली बुनियाद है। आप भारत की युवा पीढ़ी को क्या मैसेज देंगे?

शुभांशु शुक्ला: प्रधानमंत्री जी, मैं अगर मैं अपनी युवा पीढ़ी को आज कोई मैसेज देना चाहूंगा, तो पहले यह बताऊंगा कि भारत जिस दिशा में जा रहा है, हमने बहुत बोल्ड और बहुत ऊंचे सपने देखे हैं और उन सपनों को पूरा करने के लिए, हमें आप सबकी जरूरत है, तो उस जरूरत को पूरा करने के लिए, मैं ये कहूंगा कि सक्सेस का कोई एक रास्ता नहीं होता कि आप कभी कोई एक रास्ता लेता है, कोई दूसरा रास्ता लेता है, लेकिन एक चीज जो हर रास्ते में कॉमन होती है, वो ये होती है कि आप कभी कोशिश मत छोड़िए, Never Stop Trying. अगर आपने ये मूल मंत्र अपना लिया कि आप किसी भी रास्ते पर हों, कहीं पर भी हों, लेकिन आप कभी गिव अप नहीं करेंगे, तो सक्सेस चाहे आज आए या कल आए, पर आएगी जरूर।

प्रधानमंत्री: मुझे पक्का विश्वास है कि आपकी ये बातें देश के युवाओं को बहुत ही अच्छी लगेंगी और आप तो मुझे भली-भांति जानते हैं, जब भी किसी से बात होती हैं, तो मैं होमवर्क जरूर देता हूं। हमें मिशन गगनयान को आगे बढ़ाना है, हमें अपना खुद का स्पेस स्टेशन बनाना है, और चंद्रमा पर भारतीय एस्ट्रोनॉट की लैंडिंग भी करानी है। इन सारे मिशंस में आपके अनुभव बहुत काम आने वाले हैं। मुझे विश्वास है, आप वहां अपने अनुभवों को जरूर रिकॉर्ड कर रहे होंगे।

शुभांशु शुक्ला: जी प्रधानमंत्री जी, बिल्कुल ये पूरे मिशन की ट्रेनिंग लेने के दौरान और एक्सपीरियंस करने के दौरान, जो मुझे lessons मिले हैं, जो मेरी मुझे सीख मिली है, वो सब एक स्पंज की तरह में absorb कर रहा हूं और मुझे यकीन है कि यह सारी चीजें बहुत वैल्युएबल प्रूव होंगी, बहुत इंपॉर्टेंट होगी हमारे लिए जब मैं वापस आऊंगा और हम इन्हें इफेक्टिवली अपने मिशंस में, इनके lessons अप्लाई कर सकेंगे और जल्दी से जल्दी उन्हें पूरा कर सकेंगे। Because मेरे साथी जो मेरे साथ आए थे, कहीं ना कहीं उन्होंने भी मुझसे पूछा कि हम कब गगनयान पर जा सकते हैं, जो सुनकर मुझे बहुत अच्छा लगा और मैंने बोला कि जल्द ही। तो मुझे लगता है कि यह सपना बहुत जल्दी पूरा होगा और मेरी तो सीख मुझे यहां मिल रही है, वह मैं वापस आकर, उसको अपने मिशन में पूरी तरह से 100 परसेंट अप्लाई करके उनको जल्दी से जल्दी पूरा करने की कोशिश करेंगे।

प्रधानमंत्री: शुभांशु, मुझे पक्का विश्वास है कि आपका ये संदेश एक प्रेरणा देगा और जब हम आपके जाने से पहले मिले थे, आपके परिवारजन के भी दर्शन करने का अवसर मिला था और मैं देख रहा हूं कि आपके परिवारजन भी सभी उतने ही भावुक हैं, उत्साह से भरे हुए हैं। शुभांशु आज मुझे आपसे बात करके बहुत आनंद आया, मैं जानता हूं आपकी जिम्मे बहुत काम है और 28000 किलोमीटर की स्पीड से काम करने हैं आपको, तो मैं ज्यादा समय आपका नहीं लूंगा। आज मैं विश्वास से कह सकता हूं कि ये भारत के गगनयान मिशन की सफलता का पहला अध्याय है। आपकी यह ऐतिहासिक यात्रा सिर्फ अंतरिक्ष तक सीमित नहीं है, ये हमारी विकसित भारत की यात्रा को तेज गति और नई मजबूती देगी। भारत दुनिया के लिए स्पेस की नई संभावनाओं के द्वार खोलने जा रहा है। अब भारत सिर्फ उड़ान नहीं भरेगा, भविष्य में नई उड़ानों के लिए मंच तैयार करेगा। मैं चाहता हूं, कुछ और भी सुनने की इच्छा है, आपके मन में क्योंकि मैं सवाल नहीं पूछना चाहता, आपके मन में जो भाव है, अगर वो आप प्रकट करेंगे, देशवासी सुनेंगे, देश की युवा पीढ़ी सुनेगी, तो मैं भी खुद बहुत आतुर हूं, कुछ और बातें आपसे सुनने के लिए।

|

शुभांशु शुक्ला: धन्यवाद प्रधानमंत्री जी! यहां यह पूरी जर्नी जो है, यह अंतरिक्ष तक आने की और यहां ट्रेनिंग की और यहां तक पहुंचने की, इसमें बहुत कुछ सीखा है प्रधानमंत्री जी मैंने लेकिन यहां पहुंचने के बाद मुझे पर्सनल accomplishment तो एक है ही, लेकिन कहीं ना कहीं मुझे ये लगता है कि यह हमारे देश के लिए एक बहुत बड़ा कलेक्टिव अचीवमेंट है। और मैं हर एक बच्चे को जो यह देख रहा है, हर एक युवा को जो यह देख रहा है, एक मैसेज देना चाहता हूं और वो यह है कि अगर आप कोशिश करते हैं और आप अपना भविष्य बनाते हैं अच्छे से, तो आपका भविष्य अच्छा बनेगा और हमारे देश का भविष्य अच्छा बनेगा और केवल एक बात अपने मन में रखिए, that sky has never the limits ना आपके लिए, ना मेरे लिए और ना भारत के लिए और यह बात हमेशा अगर अपने मन में रखी, तो आप आगे बढ़ेंगे, आप अपना भविष्य उजागर करेंगे और आप हमारे देश का भविष्य उजागर करेंगे और बस मेरा यही मैसेज है प्रधानमंत्री जी और मैं बहुत-बहुत ही भावुक और बहुत ही खुश हूं कि मुझे मौका मिला आज आपसे बात करने का और आप के थ्रू 140 करोड़ देशवासियों से बात करने का, जो यह देख पा रहे हैं, यह जो तिरंगा आप मेरे पीछे देख रहे हैं, यह यहां नहीं था, कल के पहले जब मैं यहां पर आया हूं, तब हमने यह यहां पर पहली बार लगाया है। तो यह बहुत भावुक करता है मुझे और बहुत अच्छा लगता है देखकर कि भारत आज इंटरनेशनल स्पेस स्टेशन पहुंच चुका है।

प्रधानमंत्रीशुभांशु, मैं आपको और आपके सभी साथियों को आपके मिशन की सफलता के लिए बहुत-बहुत शुभकामनाएं देता हूं। शुभांशु, हम सबको आपकी वापसी का इंतजार है। अपना ध्यान रखिए, मां भारती का सम्मान बढ़ाते रहिए। अनेक-अनेक शुभकामनाएं, 140 करोड़ देशवासियों की शुभकामनाएं और आपको इस कठोर परिश्रम करके, इस ऊंचाई तक पहुंचने के लिए बहुत-बहुत धन्यवाद देता हूं। भारत माता की जय!

शुभांशु शुक्ला: धन्यवाद प्रधानमंत्री जी, धन्यवाद और सारे 140 करोड़ देशवासियों को धन्यवाद और स्पेस से सबके लिए भारत माता की जय!