"ఇంటర్నేషనల్ బిగ్ క్యాట్స్ అలయన్స్" ను ప్రారంభించారు
పులుల సంఖ్యను 31,167 గా ప్రకటించారు
స్మారక నాణెంతో పాటు, పులుల సంరక్షణ గురించి అనేక ప్రచురణలను కూడా విడుదల చేశారు
"టైగర్ ప్రాజెక్టు విజయం భారతదేశంతో పాటు, యావత్ ప్రపంచానికి గర్వకారణం"
"జీవావరణ శాస్త్రం, ఆర్థిక వ్యవస్థ మధ్య ఘర్షణను భారదేశం విశ్వసించక, రెండింటి సహజీవనానికి సమాన ప్రాముఖ్యత నిస్తుంది"
"ప్రకృతిని సంరక్షించడం భారతదేశ సంస్కృతిలో ఒక భాగం"
" బిగ్ క్యాట్స్ ఉనికి ప్రతిచోటా స్థానిక ప్రజల జీవితాలు, జీవావరణ శాస్త్రంపై సానుకూల ప్రభావాన్ని చూపింది"
"వన్యప్రాణుల సంరక్షణ అనేది ఒక దేశ సమస్య కాదు, సార్వత్రికమైనది"
"ప్రపంచంలోని ఏడు ప్రధాన బిగ్ క్యాట్స్ సంరక్షణపై ఇంటర్నేషనల్ బిగ్ క్యాట్స్ అలయన్స్ దృష్టి పెడుతుంది"
"పర్యావరణం సురక్షితంగా కొనసాగుతూ, జీవవైవిధ్యం విస్తరిస్తున్నప్పుడే, మానవాళికి మంచి భవిష్యత్తు సాధ్యమవుతుంది.
కేంద్ర మంత్రివర్గంలోని నా సహచరులు శ్రీ భూపేందర్ యాదవ్ జీ, శ్రీ అశ్విని కుమార్ చౌబే జీ, ఇతర దేశాల మంత్రులు, రాష్ట్రాల మంత్రులు, ఇతర ప్రతినిధులు, మహిళలు మరియు పెద్దమనుషులు!
నేను ఒక గంట ఆలస్యంగా వచ్చినందుకు మీ అందరికీ క్షమాపణలు చెప్పాలనుకుంటున్నాను. నేను ఉదయం ఆరు గంటలకు బయలుదేరాను; సమయానికి అడవులను సందర్శించి తిరిగి వస్తానని అనుకున్నాను. మీ అందరినీ వేచి ఉంచినందుకు నేను క్షమాపణలు కోరుతున్నాను. కొత్త సంఖ్యలో పులుల దృష్ట్యా ఇది గర్వించదగిన క్షణం; ఈ కుటుంబం విస్తరిస్తోంది. పులికి ఘనస్వాగతం పలకాలని మీ అందరినీ కోరుతున్నాను. ధన్యవాదాలు!
ఈ రోజు మనం చాలా ముఖ్యమైన మైలురాయిని చూస్తున్నాము. ప్రాజెక్ట్ టైగర్ 50 ఏళ్లు పూర్తి చేసుకుంది. ప్రాజెక్ట్ టైగర్ విజయం భారతదేశానికే కాకుండా యావత్ ప్రపంచానికి గర్వకారణం. భారతదేశం పులిని రక్షించడమే కాకుండా, అభివృద్ధి చెందడానికి అద్భుతమైన పర్యావరణ వ్యవస్థను కూడా ఇచ్చింది. భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన 75వ సంవత్సరంలో ప్రపంచంలోని పులుల జనాభాలో 75 శాతం భారతదేశంలోనే ఉండడం మనకు మరింత ఆనందదాయకం. భారతదేశంలోని టైగర్ రిజర్వ్ 75,000 చదరపు కిలోమీటర్లలో విస్తరించి ఉంది మరియు గత 10-12 సంవత్సరాలలో పులుల జనాభా కూడా 75 శాతం పెరగడం యాదృచ్ఛికం. అందరి కృషి వల్లనే ఇది సాధ్యమైంది మరియు ఈ విజయానికి యావత్ దేశాన్ని అభినందిస్తున్నాను.
స్నేహితులారా,
అనేక దేశాల్లో పులుల జనాభా స్తబ్దుగా లేదా తగ్గుతున్న తరుణంలో, భారత్లో పులుల సంఖ్య వేగంగా ఎలా పెరుగుతోందని ప్రపంచవ్యాప్తంగా ఉన్న వన్యప్రాణుల ప్రేమికులు ఈరోజు అవాక్కవుతున్నారు. భారతదేశం యొక్క సంప్రదాయాలు మరియు సంస్కృతి మరియు జీవవైవిధ్యం మరియు పర్యావరణం పట్ల దాని సహజ కోరికలో సమాధానం దాగి ఉంది. జీవావరణ శాస్త్రం మరియు ఆర్థిక వ్యవస్థ మధ్య వైరుధ్యాన్ని మేము విశ్వసించము, కానీ రెండింటి సహజీవనానికి సమాన ప్రాముఖ్యతను ఇస్తాము. పులులకు సంబంధించి మనకు వేల సంవత్సరాల చరిత్ర ఉంది. మధ్యప్రదేశ్లోని పదివేల సంవత్సరాల పురాతన రాతి కళపై పులుల గ్రాఫికల్ ప్రాతినిధ్యాలు కనుగొనబడ్డాయి. దేశంలోని అనేక సంఘాలు, మధ్య భారతదేశంలో నివసిస్తున్న భరియాలు మరియు మహారాష్ట్రలో నివసిస్తున్న వర్లిస్ వంటివారు పులిని పూజిస్తారు. మన దేశంలోని అనేక తెగలలో పులిని మన స్నేహితుడు మరియు సోదరుడుగా భావిస్తారు. మరియు,
స్నేహితులారా,
ప్రకృతిని రక్షించడం సంస్కృతిలో భాగమైన దేశం భారతదేశం. అందుకే వన్యప్రాణుల సంరక్షణలో ఎన్నో ప్రత్యేక విజయాలు సాధించింది. ప్రపంచ భూభాగంలో 2.4 శాతం మాత్రమే ఉన్న భారతదేశం ప్రపంచ జీవవైవిధ్యంలో 8 శాతం వాటాను అందిస్తుంది. ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద టైగర్ రేంజ్ దేశం భారతదేశం. దాదాపు 30,000 ఏనుగులతో, మేము ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద ఆసియా ఏనుగుల శ్రేణి దేశం! మా ఖడ్గమృగాల జనాభా దాదాపు 3,000, మమ్మల్ని ప్రపంచంలోనే అతిపెద్ద సింగిల్-కొమ్ము ఖడ్గమృగం దేశంగా చేస్తుంది. ప్రపంచంలో ఆసియా సింహాలు ఉన్న ఏకైక దేశం మనదే. సింహాల జనాభా 2015లో దాదాపు 525 నుండి 2020 నాటికి దాదాపు 675కి పెరిగింది. మన చిరుతపులి జనాభా కేవలం 4 సంవత్సరాలలో 60 శాతానికి పైగా పెరిగింది. గంగా వంటి నదులను శుద్ధి చేసేందుకు చేస్తున్న కృషి జీవవైవిధ్యానికి దోహదపడింది. ప్రమాదంలో ఉన్నట్లు భావించిన కొన్ని జల జాతులు అభివృద్ధిని చూపించాయి. ఈ విజయాలన్నీ ప్రజల భాగస్వామ్యం మరియు పరిరక్షణ సంస్కృతి, 'సబ్కా ప్రయాస్' (సమిష్టి కృషి) కారణంగా ఉన్నాయి.
వన్యప్రాణులు వృద్ధి చెందాలంటే, పర్యావరణ వ్యవస్థలు వృద్ధి చెందడం ముఖ్యం. ఇది భారతదేశంలో జరిగింది. 75 సంవత్సరాల స్వాతంత్ర్య వేడుకలను జరుపుకుంటున్నప్పుడు, భారతదేశం తన రామ్సర్ సైట్ల జాబితాలో పదకొండు చిత్తడి నేలలను జోడించింది. దీంతో మొత్తం రామ్సర్ సైట్ల సంఖ్య 75కి చేరుకుంది. అడవులు మరియు చెట్ల విస్తీర్ణం కూడా పెరుగుతోంది. 2019తో పోల్చితే, 2021 నాటికి భారతదేశం 2,200 చదరపు కిలోమీటర్లకు పైగా అడవులు మరియు చెట్లతో కప్పబడి ఉంది. గత దశాబ్దంలో, కమ్యూనిటీ రిజర్వ్ల సంఖ్య 43 నుండి 100కి పెరిగింది. ఒక దశాబ్దంలో, జాతీయ పార్కులు మరియు అభయారణ్యాల సంఖ్య ఎకో చుట్టూ ఉంది. -సున్నిత మండలాలను తొమ్మిది నుంచి 468కి పెంచారు.
స్నేహితులారా,
ఈ వన్యప్రాణుల సంరక్షణ ప్రయత్నాలకు సంబంధించినంతవరకు గుజరాత్లో నా సుదీర్ఘ అనుభవం యొక్క ప్రయోజనాన్ని పొందాను. నేను గుజరాత్ ముఖ్యమంత్రిగా ఉన్నప్పుడు సింహాల జనాభాపై పనిచేశాం. కేవలం ఒక భౌగోళిక ప్రాంతానికి పరిమితం చేయడం వల్ల అడవి జంతువును రక్షించలేమని నేను తెలుసుకున్నాను. స్థానిక ప్రజలు మరియు జంతువు మధ్య సంబంధాన్ని ఏర్పరచడం అవసరం. మరియు ఈ సంబంధం భావోద్వేగంతో పాటు ఆర్థిక వ్యవస్థపై ఆధారపడి ఉండాలి. అందుకే, మేము గుజరాత్లో వన్యప్రాణి మిత్ర కార్యక్రమాన్ని ప్రారంభించాము. దాని కింద, వేట వంటి కార్యకలాపాలను పర్యవేక్షించడానికి నగదు బహుమతి ప్రోత్సాహకం అందించబడింది. మేము లయన్స్ ఆఫ్ గిర్ కోసం పునరావాస కేంద్రాన్ని కూడా ప్రారంభించాము. మేము గిర్ ప్రాంతంలోని ఫారెస్ట్ డిపార్ట్మెంట్లో మహిళా-బీట్ గార్డ్లు మరియు ఫారెస్టర్లను కూడా నియమించాము. ఇది 'లయన్ హై టు హమ్ హై, హమ్ హై టు లయన్ హై' స్ఫూర్తిని బలోపేతం చేయడంలో సహాయపడింది.
స్నేహితులారా,
గిర్లో చేపట్టిన కార్యక్రమాల మాదిరిగానే, ప్రాజెక్ట్ టైగర్ విజయం కూడా అనేక కోణాలను కలిగి ఉంది. ఫలితంగా, పర్యాటక కార్యకలాపాలు కూడా పెరిగాయి మరియు మేము నిర్వహించిన అవగాహన కార్యక్రమాల కారణంగా టైగర్ రిజర్వ్లలో మానవ-జంతు సంఘర్షణలు భారీగా తగ్గాయి. పెద్ద పిల్లుల కారణంగా టైగర్ రిజర్వ్లలో పర్యాటకుల సంఖ్య పెరిగింది మరియు ఇది స్థానిక ఆర్థిక వ్యవస్థను బలోపేతం చేసింది. పెద్ద పిల్లుల ఉనికి స్థానిక ప్రజల జీవితాలు మరియు జీవావరణ శాస్త్రంపై సానుకూల ప్రభావాన్ని చూపింది.
స్నేహితులారా,
కొన్ని నెలల క్రితం, భారతదేశం యొక్క జీవవైవిధ్యాన్ని సుసంపన్నం చేయడానికి మేము మరొక ముఖ్యమైన చొరవ తీసుకున్నాము. దశాబ్దాల క్రితం చిరుత భారతదేశంలో అంతరించిపోయింది. మేము ఈ అద్భుతమైన పెద్ద పిల్లిని నమీబియా మరియు దక్షిణాఫ్రికా నుండి భారతదేశానికి తీసుకువచ్చాము. ఇది పెద్ద పిల్లి యొక్క మొదటి విజయవంతమైన ట్రాన్స్-కాంటినెంటల్ ట్రాన్స్లోకేషన్. కొన్ని రోజుల క్రితం, కునో నేషనల్ పార్క్లో నాలుగు అందమైన పిల్లలు జన్మించాయి. చిరుత 75 సంవత్సరాల క్రితం భారత నేల నుండి అంతరించిపోయింది. మరో మాటలో చెప్పాలంటే, సుమారు 75 సంవత్సరాల తర్వాత భారతదేశ భూమిపై చిరుత పుట్టింది. ఇది చాలా శుభప్రదమైన ప్రారంభం. జీవవైవిధ్యం యొక్క రక్షణ మరియు శ్రేయస్సు కోసం అంతర్జాతీయ సహకారం ఎంత ముఖ్యమో కూడా ఇది రుజువు.
స్నేహితులారా,
వన్యప్రాణుల రక్షణ అనేది ఒక దేశ సమస్య కాదు, సార్వత్రికమైనది. ఈ విషయంలో అంతర్జాతీయ కూటమి అవసరం. నేను 2019లో గ్లోబల్ టైగర్ డే రోజున ఆసియాలో వేటాడటం మరియు అక్రమ వన్యప్రాణుల వ్యాపారానికి వ్యతిరేకంగా ఒక కూటమికి పిలుపునిచ్చాను. ఇంటర్నేషనల్ బిగ్ క్యాట్ అలయన్స్ ఈ స్ఫూర్తికి పొడిగింపు. ఇది పెద్ద పిల్లితో అనుబంధించబడిన మొత్తం పర్యావరణ వ్యవస్థ కోసం ఆర్థిక మరియు సాంకేతిక వనరులను సమీకరించడంలో సహాయపడుతుంది. భారతదేశంతో సహా వివిధ దేశాల అనుభవాల నుండి ఉద్భవించిన పరిరక్షణ మరియు రక్షణ ఎజెండాను అమలు చేయడం కూడా సులభం అవుతుంది. అంతర్జాతీయ బిగ్ క్యాట్ అలయన్స్ దృష్టి ప్రపంచంలోని ఏడు పెద్ద పెద్ద పిల్లుల పరిరక్షణపై ఉంటుంది. పులి, సింహం, చిరుతపులి, మంచు చిరుత, ప్యూమా, జాగ్వార్ మరియు చిరుతలను కలిగి ఉన్న దేశాలు ఈ కూటమిలో భాగమవుతాయి. ఈ కూటమి కింద.. సభ్య దేశాలు తమ అనుభవాలను పంచుకోగలుగుతాయి మరియు వారు తమ తోటి దేశానికి మరింత త్వరగా సహాయం చేయగలరు. ఈ కూటమి పరిశోధన, శిక్షణ మరియు సామర్థ్య పెంపుదలకు కూడా ప్రాధాన్యతనిస్తుంది. మేము కలిసి ఈ జాతులను అంతరించిపోకుండా కాపాడుతాము మరియు సురక్షితమైన మరియు ఆరోగ్యకరమైన పర్యావరణ వ్యవస్థను సృష్టిస్తాము.
స్నేహితులారా,
మన పర్యావరణం సురక్షితంగా ఉండి, మన జీవవైవిధ్యం విస్తరిస్తున్నప్పుడే మానవాళికి మెరుగైన భవిష్యత్తు సాధ్యమవుతుంది. ఈ బాధ్యత మనందరికీ, మొత్తం ప్రపంచానికి చెందినది. మా G-20 అధ్యక్ష పదవిలో మేము ఈ స్ఫూర్తిని నిరంతరం ప్రోత్సహిస్తున్నాము. 'ఒకే భూమి, ఒకే కుటుంబం, ఒకే భవిష్యత్తు' అనే G20 నినాదం ఈ సందేశాన్ని తెలియజేస్తుంది. COP26 వద్ద కూడా, మేము మా కోసం పెద్ద మరియు ప్రతిష్టాత్మకమైన లక్ష్యాలను నిర్దేశించుకున్నాము. పరస్పర సహకారంతో పర్యావరణ పరిరక్షణకు సంబంధించిన ప్రతి లక్ష్యాన్ని సాధిస్తామని నాకు పూర్తి నమ్మకం ఉంది.
స్నేహితులారా,
ఈ కార్యక్రమానికి విచ్చేసిన విదేశీ అతిథులకు మరియు ఇతర రాష్ట్రాల నుండి వచ్చిన మన అతిథులకు నేను మరొక విషయం చెప్పాలనుకుంటున్నాను. మీరు ఇక్కడ మరొక విషయాన్ని ఉపయోగించుకోవాలి. అనేక తెగలు నివసించే పశ్చిమ కనుమల ప్రాంతమైన సహ్యాద్రి ప్రాంతం ఉంది. శతాబ్దాలుగా, వారు పులులతో సహా ప్రతి జీవ వైవిధ్యాన్ని సుసంపన్నం చేయడంలో నిమగ్నమై ఉన్నారు. వారి జీవితం మరియు వారి సంస్కృతి మొత్తం ప్రపంచానికి చాలా మంచి ఉదాహరణ. ప్రకృతితో యివ్వడం మరియు తీసుకోవడంలో సమతుల్యతను ఎలా సృష్టించాలో ఈ గిరిజన సంప్రదాయం నుండి మనం నేర్చుకోవచ్చు. ఈ దిశలో పనిచేస్తున్న చాలా మంది సహచరులతో నేను మాట్లాడటం వల్ల కూడా ఆలస్యం అయ్యాను. ఆస్కార్ను గెలుచుకున్న 'ది ఎలిఫెంట్ విస్పరర్స్' డాక్యుమెంటరీ కూడా ప్రకృతికి మరియు జీవికి మధ్య ఉన్న అద్భుతమైన సంబంధాన్ని మన వారసత్వాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది. గిరిజన సమాజం యొక్క జీవనశైలి మిషన్ లైఫ్ అంటే అర్థం చేసుకోవడానికి చాలా సహాయపడుతుంది పర్యావరణం కోసం జీవనశైలి. మీ దేశం మరియు మీ సమాజం కోసం మా గిరిజన సమాజం యొక్క జీవితం మరియు సంప్రదాయం నుండి ఖచ్చితంగా ఏదైనా తీసుకోవాలని నేను మిమ్మల్ని కోరుతున్నాను. ఈ కార్యక్రమానికి హాజరైన మీ అందరికీ మరోసారి నా కృతజ్ఞతలు తెలియజేస్తున్నాను. మేము సమీప భవిష్యత్తులో ఈ కొత్త పులుల రూపాన్ని మెరుగుపరుస్తామని మరియు కొత్త విజయాలు సాధిస్తామని నేను మీకు హామీ ఇస్తున్నాను.
Today, India is becoming the key growth engine of the global economy: PM Modi
December 06, 2025
Share
India is brimming with confidence: PM
In a world of slowdown, mistrust and fragmentation, India brings growth, trust and acts as a bridge-builder: PM
Today, India is becoming the key growth engine of the global economy: PM
India's Nari Shakti is doing wonders, Our daughters are excelling in every field today: PM
Our pace is constant, Our direction is consistent, Our intent is always Nation First: PM
Every sector today is shedding the old colonial mindset and aiming for new achievements with pride: PM
आप सभी को नमस्कार।
यहां हिंदुस्तान टाइम्स समिट में देश-विदेश से अनेक गणमान्य अतिथि उपस्थित हैं। मैं आयोजकों और जितने साथियों ने अपने विचार रखें, आप सभी का अभिनंदन करता हूं। अभी शोभना जी ने दो बातें बताई, जिसको मैंने नोटिस किया, एक तो उन्होंने कहा कि मोदी जी पिछली बार आए थे, तो ये सुझाव दिया था। इस देश में मीडिया हाउस को काम बताने की हिम्मत कोई नहीं कर सकता। लेकिन मैंने की थी, और मेरे लिए खुशी की बात है कि शोभना जी और उनकी टीम ने बड़े चाव से इस काम को किया। और देश को, जब मैं अभी प्रदर्शनी देखके आया, मैं सबसे आग्रह करूंगा कि इसको जरूर देखिए। इन फोटोग्राफर साथियों ने इस, पल को ऐसे पकड़ा है कि पल को अमर बना दिया है। दूसरी बात उन्होंने कही और वो भी जरा मैं शब्दों को जैसे मैं समझ रहा हूं, उन्होंने कहा कि आप आगे भी, एक तो ये कह सकती थी, कि आप आगे भी देश की सेवा करते रहिए, लेकिन हिंदुस्तान टाइम्स ये कहे, आप आगे भी ऐसे ही सेवा करते रहिए, मैं इसके लिए भी विशेष रूप से आभार व्यक्त करता हूं।
साथियों,
इस बार समिट की थीम है- Transforming Tomorrow. मैं समझता हूं जिस हिंदुस्तान अखबार का 101 साल का इतिहास है, जिस अखबार पर महात्मा गांधी जी, मदन मोहन मालवीय जी, घनश्यामदास बिड़ला जी, ऐसे अनगिनत महापुरूषों का आशीर्वाद रहा, वो अखबार जब Transforming Tomorrow की चर्चा करता है, तो देश को ये भरोसा मिलता है कि भारत में हो रहा परिवर्तन केवल संभावनाओं की बात नहीं है, बल्कि ये बदलते हुए जीवन, बदलती हुई सोच और बदलती हुई दिशा की सच्ची गाथा है।
साथियों,
आज हमारे संविधान के मुख्य शिल्पी, डॉक्टर बाबा साहेब आंबेडकर जी का महापरिनिर्वाण दिवस भी है। मैं सभी भारतीयों की तरफ से उन्हें श्रद्धांजलि अर्पित करता हूं।
Friends,
आज हम उस मुकाम पर खड़े हैं, जब 21वीं सदी का एक चौथाई हिस्सा बीत चुका है। इन 25 सालों में दुनिया ने कई उतार-चढ़ाव देखे हैं। फाइनेंशियल क्राइसिस देखी हैं, ग्लोबल पेंडेमिक देखी हैं, टेक्नोलॉजी से जुड़े डिसरप्शन्स देखे हैं, हमने बिखरती हुई दुनिया भी देखी है, Wars भी देख रहे हैं। ये सारी स्थितियां किसी न किसी रूप में दुनिया को चैलेंज कर रही हैं। आज दुनिया अनिश्चितताओं से भरी हुई है। लेकिन अनिश्चितताओं से भरे इस दौर में हमारा भारत एक अलग ही लीग में दिख रहा है, भारत आत्मविश्वास से भरा हुआ है। जब दुनिया में slowdown की बात होती है, तब भारत growth की कहानी लिखता है। जब दुनिया में trust का crisis दिखता है, तब भारत trust का pillar बन रहा है। जब दुनिया fragmentation की तरफ जा रही है, तब भारत bridge-builder बन रहा है।
साथियों,
अभी कुछ दिन पहले भारत में Quarter-2 के जीडीपी फिगर्स आए हैं। Eight परसेंट से ज्यादा की ग्रोथ रेट हमारी प्रगति की नई गति का प्रतिबिंब है।
साथियों,
ये एक सिर्फ नंबर नहीं है, ये strong macro-economic signal है। ये संदेश है कि भारत आज ग्लोबल इकोनॉमी का ग्रोथ ड्राइवर बन रहा है। और हमारे ये आंकड़े तब हैं, जब ग्लोबल ग्रोथ 3 प्रतिशत के आसपास है। G-7 की इकोनमीज औसतन डेढ़ परसेंट के आसपास हैं, 1.5 परसेंट। इन परिस्थितियों में भारत high growth और low inflation का मॉडल बना हुआ है। एक समय था, जब हमारे देश में खास करके इकोनॉमिस्ट high Inflation को लेकर चिंता जताते थे। आज वही Inflation Low होने की बात करते हैं।
साथियों,
भारत की ये उपलब्धियां सामान्य बात नहीं है। ये सिर्फ आंकड़ों की बात नहीं है, ये एक फंडामेंटल चेंज है, जो बीते दशक में भारत लेकर आया है। ये फंडामेंटल चेंज रज़ीलियन्स का है, ये चेंज समस्याओं के समाधान की प्रवृत्ति का है, ये चेंज आशंकाओं के बादलों को हटाकर, आकांक्षाओं के विस्तार का है, और इसी वजह से आज का भारत खुद भी ट्रांसफॉर्म हो रहा है, और आने वाले कल को भी ट्रांसफॉर्म कर रहा है।
साथियों,
आज जब हम यहां transforming tomorrow की चर्चा कर रहे हैं, हमें ये भी समझना होगा कि ट्रांसफॉर्मेशन का जो विश्वास पैदा हुआ है, उसका आधार वर्तमान में हो रहे कार्यों की, आज हो रहे कार्यों की एक मजबूत नींव है। आज के Reform और आज की Performance, हमारे कल के Transformation का रास्ता बना रहे हैं। मैं आपको एक उदाहरण दूंगा कि हम किस सोच के साथ काम कर रहे हैं।
साथियों,
आप भी जानते हैं कि भारत के सामर्थ्य का एक बड़ा हिस्सा एक लंबे समय तक untapped रहा है। जब देश के इस untapped potential को ज्यादा से ज्यादा अवसर मिलेंगे, जब वो पूरी ऊर्जा के साथ, बिना किसी रुकावट के देश के विकास में भागीदार बनेंगे, तो देश का कायाकल्प होना तय है। आप सोचिए, हमारा पूर्वी भारत, हमारा नॉर्थ ईस्ट, हमारे गांव, हमारे टीयर टू और टीय़र थ्री सिटीज, हमारे देश की नारीशक्ति, भारत की इनोवेटिव यूथ पावर, भारत की सामुद्रिक शक्ति, ब्लू इकोनॉमी, भारत का स्पेस सेक्टर, कितना कुछ है, जिसके फुल पोटेंशियल का इस्तेमाल पहले के दशकों में हो ही नहीं पाया। अब आज भारत इन Untapped पोटेंशियल को Tap करने के विजन के साथ आगे बढ़ रहा है। आज पूर्वी भारत में आधुनिक इंफ्रास्ट्रक्चर, कनेक्टिविटी और इंडस्ट्री पर अभूतपूर्व निवेश हो रहा है। आज हमारे गांव, हमारे छोटे शहर भी आधुनिक सुविधाओं से लैस हो रहे हैं। हमारे छोटे शहर, Startups और MSMEs के नए केंद्र बन रहे हैं। हमारे गाँवों में किसान FPO बनाकर सीधे market से जुड़ें, और कुछ तो FPO’s ग्लोबल मार्केट से जुड़ रहे हैं।
साथियों,
भारत की नारीशक्ति तो आज कमाल कर रही हैं। हमारी बेटियां आज हर फील्ड में छा रही हैं। ये ट्रांसफॉर्मेशन अब सिर्फ महिला सशक्तिकरण तक सीमित नहीं है, ये समाज की सोच और सामर्थ्य, दोनों को transform कर रहा है।
साथियों,
जब नए अवसर बनते हैं, जब रुकावटें हटती हैं, तो आसमान में उड़ने के लिए नए पंख भी लग जाते हैं। इसका एक उदाहरण भारत का स्पेस सेक्टर भी है। पहले स्पेस सेक्टर सरकारी नियंत्रण में ही था। लेकिन हमने स्पेस सेक्टर में रिफॉर्म किया, उसे प्राइवेट सेक्टर के लिए Open किया, और इसके नतीजे आज देश देख रहा है। अभी 10-11 दिन पहले मैंने हैदराबाद में Skyroot के Infinity Campus का उद्घाटन किया है। Skyroot भारत की प्राइवेट स्पेस कंपनी है। ये कंपनी हर महीने एक रॉकेट बनाने की क्षमता पर काम कर रही है। ये कंपनी, flight-ready विक्रम-वन बना रही है। सरकार ने प्लेटफॉर्म दिया, और भारत का नौजवान उस पर नया भविष्य बना रहा है, और यही तो असली ट्रांसफॉर्मेशन है।
साथियों,
भारत में आए एक और बदलाव की चर्चा मैं यहां करना ज़रूरी समझता हूं। एक समय था, जब भारत में रिफॉर्म्स, रिएक्शनरी होते थे। यानि बड़े निर्णयों के पीछे या तो कोई राजनीतिक स्वार्थ होता था या फिर किसी क्राइसिस को मैनेज करना होता था। लेकिन आज नेशनल गोल्स को देखते हुए रिफॉर्म्स होते हैं, टारगेट तय है। आप देखिए, देश के हर सेक्टर में कुछ ना कुछ बेहतर हो रहा है, हमारी गति Constant है, हमारी Direction Consistent है, और हमारा intent, Nation First का है। 2025 का तो ये पूरा साल ऐसे ही रिफॉर्म्स का साल रहा है। सबसे बड़ा रिफॉर्म नेक्स्ट जेनरेशन जीएसटी का था। और इन रिफॉर्म्स का असर क्या हुआ, वो सारे देश ने देखा है। इसी साल डायरेक्ट टैक्स सिस्टम में भी बहुत बड़ा रिफॉर्म हुआ है। 12 लाख रुपए तक की इनकम पर ज़ीरो टैक्स, ये एक ऐसा कदम रहा, जिसके बारे में एक दशक पहले तक सोचना भी असंभव था।
साथियों,
Reform के इसी सिलसिले को आगे बढ़ाते हुए, अभी तीन-चार दिन पहले ही Small Company की डेफिनीशन में बदलाव किया गया है। इससे हजारों कंपनियाँ अब आसान नियमों, तेज़ प्रक्रियाओं और बेहतर सुविधाओं के दायरे में आ गई हैं। हमने करीब 200 प्रोडक्ट कैटगरीज़ को mandatory क्वालिटी कंट्रोल ऑर्डर से बाहर भी कर दिया गया है।
साथियों,
आज के भारत की ये यात्रा, सिर्फ विकास की नहीं है। ये सोच में बदलाव की भी यात्रा है, ये मनोवैज्ञानिक पुनर्जागरण, साइकोलॉजिकल रेनसां की भी यात्रा है। आप भी जानते हैं, कोई भी देश बिना आत्मविश्वास के आगे नहीं बढ़ सकता। दुर्भाग्य से लंबी गुलामी ने भारत के इसी आत्मविश्वास को हिला दिया था। और इसकी वजह थी, गुलामी की मानसिकता। गुलामी की ये मानसिकता, विकसित भारत के लक्ष्य की प्राप्ति में एक बहुत बड़ी रुकावट है। और इसलिए, आज का भारत गुलामी की मानसिकता से मुक्ति पाने के लिए काम कर रहा है।
साथियों,
अंग्रेज़ों को अच्छी तरह से पता था कि भारत पर लंबे समय तक राज करना है, तो उन्हें भारतीयों से उनके आत्मविश्वास को छीनना होगा, भारतीयों में हीन भावना का संचार करना होगा। और उस दौर में अंग्रेजों ने यही किया भी। इसलिए, भारतीय पारिवारिक संरचना को दकियानूसी बताया गया, भारतीय पोशाक को Unprofessional करार दिया गया, भारतीय त्योहार-संस्कृति को Irrational कहा गया, योग-आयुर्वेद को Unscientific बता दिया गया, भारतीय अविष्कारों का उपहास उड़ाया गया और ये बातें कई-कई दशकों तक लगातार दोहराई गई, पीढ़ी दर पीढ़ी ये चलता गया, वही पढ़ा, वही पढ़ाया गया। और ऐसे ही भारतीयों का आत्मविश्वास चकनाचूर हो गया।
साथियों,
गुलामी की इस मानसिकता का कितना व्यापक असर हुआ है, मैं इसके कुछ उदाहरण आपको देना चाहता हूं। आज भारत, दुनिया की सबसे तेज़ी से ग्रो करने वाली मेजर इकॉनॉमी है, कोई भारत को ग्लोबल ग्रोथ इंजन बताता है, कोई, Global powerhouse कहता है, एक से बढ़कर एक बातें आज हो रही हैं।
लेकिन साथियों,
आज भारत की जो तेज़ ग्रोथ हो रही है, क्या कहीं पर आपने पढ़ा? क्या कहीं पर आपने सुना? इसको कोई, हिंदू रेट ऑफ ग्रोथ कहता है क्या? दुनिया की तेज इकॉनमी, तेज ग्रोथ, कोई कहता है क्या? हिंदू रेट ऑफ ग्रोथ कब कहा गया? जब भारत, दो-तीन परसेंट की ग्रोथ के लिए तरस गया था। आपको क्या लगता है, किसी देश की इकोनॉमिक ग्रोथ को उसमें रहने वाले लोगों की आस्था से जोड़ना, उनकी पहचान से जोड़ना, क्या ये अनायास ही हुआ होगा क्या? जी नहीं, ये गुलामी की मानसिकता का प्रतिबिंब था। एक पूरे समाज, एक पूरी परंपरा को, अन-प्रोडक्टिविटी का, गरीबी का पर्याय बना दिया गया। यानी ये सिद्ध करने का प्रयास किया गया कि, भारत की धीमी विकास दर का कारण, हमारी हिंदू सभ्यता और हिंदू संस्कृति है। और हद देखिए, आज जो तथाकथित बुद्धिजीवी हर चीज में, हर बात में सांप्रदायिकता खोजते रहते हैं, उनको हिंदू रेट ऑफ ग्रोथ में सांप्रदायिकता नज़र नहीं आई। ये टर्म, उनके दौर में किताबों का, रिसर्च पेपर्स का हिस्सा बना दिया गया।
साथियों,
गुलामी की मानसिकता ने भारत में मैन्युफेक्चरिंग इकोसिस्टम को कैसे तबाह कर दिया, और हम इसको कैसे रिवाइव कर रहे हैं, मैं इसके भी कुछ उदाहरण दूंगा। भारत गुलामी के कालखंड में भी अस्त्र-शस्त्र का एक बड़ा निर्माता था। हमारे यहां ऑर्डिनेंस फैक्ट्रीज़ का एक सशक्त नेटवर्क था। भारत से हथियार निर्यात होते थे। विश्व युद्धों में भी भारत में बने हथियारों का बोल-बाला था। लेकिन आज़ादी के बाद, हमारा डिफेंस मैन्युफेक्चरिंग इकोसिस्टम तबाह कर दिया गया। गुलामी की मानसिकता ऐसी हावी हुई कि सरकार में बैठे लोग भारत में बने हथियारों को कमजोर आंकने लगे, और इस मानसिकता ने भारत को दुनिया के सबसे बड़े डिफेंस importers के रूप में से एक बना दिया।
साथियों,
गुलामी की मानसिकता ने शिप बिल्डिंग इंडस्ट्री के साथ भी यही किया। भारत सदियों तक शिप बिल्डिंग का एक बड़ा सेंटर था। यहां तक कि 5-6 दशक पहले तक, यानी 50-60 साल पहले, भारत का फोर्टी परसेंट ट्रेड, भारतीय जहाजों पर होता था। लेकिन गुलामी की मानसिकता ने विदेशी जहाज़ों को प्राथमिकता देनी शुरु की। नतीजा सबके सामने है, जो देश कभी समुद्री ताकत था, वो अपने Ninety five परसेंट व्यापार के लिए विदेशी जहाज़ों पर निर्भर हो गया है। और इस वजह से आज भारत हर साल करीब 75 बिलियन डॉलर, यानी लगभग 6 लाख करोड़ रुपए विदेशी शिपिंग कंपनियों को दे रहा है।
साथियों,
शिप बिल्डिंग हो, डिफेंस मैन्यूफैक्चरिंग हो, आज हर सेक्टर में गुलामी की मानसिकता को पीछे छोड़कर नए गौरव को हासिल करने का प्रयास किया जा रहा है।
साथियों,
गुलामी की मानसिकता ने एक बहुत बड़ा नुकसान, भारत में गवर्नेंस की अप्रोच को भी किया है। लंबे समय तक सरकारी सिस्टम का अपने नागरिकों पर अविश्वास रहा। आपको याद होगा, पहले अपने ही डॉक्यूमेंट्स को किसी सरकारी अधिकारी से अटेस्ट कराना पड़ता था। जब तक वो ठप्पा नहीं मारता है, सब झूठ माना जाता था। आपका परिश्रम किया हुआ सर्टिफिकेट। हमने ये अविश्वास का भाव तोड़ा और सेल्फ एटेस्टेशन को ही पर्याप्त माना। मेरे देश का नागरिक कहता है कि भई ये मैं कह रहा हूं, मैं उस पर भरोसा करता हूं।
साथियों,
हमारे देश में ऐसे-ऐसे प्रावधान चल रहे थे, जहां ज़रा-जरा सी गलतियों को भी गंभीर अपराध माना जाता था। हम जन-विश्वास कानून लेकर आए, और ऐसे सैकड़ों प्रावधानों को डी-क्रिमिनलाइज किया है।
साथियों,
पहले बैंक से हजार रुपए का भी लोन लेना होता था, तो बैंक गारंटी मांगता था, क्योंकि अविश्वास बहुत अधिक था। हमने मुद्रा योजना से अविश्वास के इस कुचक्र को तोड़ा। इसके तहत अभी तक 37 lakh crore, 37 लाख करोड़ रुपए की गारंटी फ्री लोन हम दे चुके हैं देशवासियों को। इस पैसे से, उन परिवारों के नौजवानों को भी आंत्रप्रन्योर बनने का विश्वास मिला है। आज रेहड़ी-पटरी वालों को भी, ठेले वाले को भी बिना गारंटी बैंक से पैसा दिया जा रहा है।
साथियों,
हमारे देश में हमेशा से ये माना गया कि सरकार को अगर कुछ दे दिया, तो फिर वहां तो वन वे ट्रैफिक है, एक बार दिया तो दिया, फिर वापस नहीं आता है, गया, गया, यही सबका अनुभव है। लेकिन जब सरकार और जनता के बीच विश्वास मजबूत होता है, तो काम कैसे होता है? अगर कल अच्छी करनी है ना, तो मन आज अच्छा करना पड़ता है। अगर मन अच्छा है तो कल भी अच्छा होता है। और इसलिए हम एक और अभियान लेकर आए, आपको सुनकर के ताज्जुब होगा और अभी अखबारों में उसकी, अखबारों वालों की नजर नहीं गई है उस पर, मुझे पता नहीं जाएगी की नहीं जाएगी, आज के बाद हो सकता है चली जाए।
आपको ये जानकर हैरानी होगी कि आज देश के बैंकों में, हमारे ही देश के नागरिकों का 78 thousand crore रुपया, 78 हजार करोड़ रुपए Unclaimed पड़ा है बैंको में, पता नहीं कौन है, किसका है, कहां है। इस पैसे को कोई पूछने वाला नहीं है। इसी तरह इन्श्योरेंश कंपनियों के पास करीब 14 हजार करोड़ रुपए पड़े हैं। म्यूचुअल फंड कंपनियों के पास करीब 3 हजार करोड़ रुपए पड़े हैं। 9 हजार करोड़ रुपए डिविडेंड का पड़ा है। और ये सब Unclaimed पड़ा हुआ है, कोई मालिक नहीं उसका। ये पैसा, गरीब और मध्यम वर्गीय परिवारों का है, और इसलिए, जिसके हैं वो तो भूल चुका है। हमारी सरकार अब उनको ढूंढ रही है देशभर में, अरे भई बताओ, तुम्हारा तो पैसा नहीं था, तुम्हारे मां बाप का तो नहीं था, कोई छोड़कर तो नहीं चला गया, हम जा रहे हैं। हमारी सरकार उसके हकदार तक पहुंचने में जुटी है। और इसके लिए सरकार ने स्पेशल कैंप लगाना शुरू किया है, लोगों को समझा रहे हैं, कि भई देखिए कोई है तो अता पता। आपके पैसे कहीं हैं क्या, गए हैं क्या? अब तक करीब 500 districts में हम ऐसे कैंप लगाकर हजारों करोड़ रुपए असली हकदारों को दे चुके हैं जी। पैसे पड़े थे, कोई पूछने वाला नहीं था, लेकिन ये मोदी है, ढूंढ रहा है, अरे यार तेरा है ले जा।
साथियों,
ये सिर्फ asset की वापसी का मामला नहीं है, ये विश्वास का मामला है। ये जनता के विश्वास को निरंतर हासिल करने की प्रतिबद्धता है और जनता का विश्वास, यही हमारी सबसे बड़ी पूंजी है। अगर गुलामी की मानसिकता होती तो सरकारी मानसी साहबी होता और ऐसे अभियान कभी नहीं चलते हैं।
साथियों,
हमें अपने देश को पूरी तरह से, हर क्षेत्र में गुलामी की मानसिकता से पूर्ण रूप से मुक्त करना है। अभी कुछ दिन पहले मैंने देश से एक अपील की है। मैं आने वाले 10 साल का एक टाइम-फ्रेम लेकर, देशवासियों को मेरे साथ, मेरी बातों को ये कुछ करने के लिए प्यार से आग्रह कर रहा हूं, हाथ जोड़कर विनती कर रहा हूं। 140 करोड़ देशवसियों की मदद के बिना ये मैं कर नहीं पाऊंगा, और इसलिए मैं देशवासियों से बार-बार हाथ जोड़कर कह रहा हूं, और 10 साल के इस टाइम फ्रैम में मैं क्या मांग रहा हूं? मैकाले की जिस नीति ने भारत में मानसिक गुलामी के बीज बोए थे, उसको 2035 में 200 साल पूरे हो रहे हैं, Two hundred year हो रहे हैं। यानी 10 साल बाकी हैं। और इसलिए, इन्हीं दस वर्षों में हम सभी को मिलकर के, अपने देश को गुलामी की मानसिकता से मुक्त करके रहना चाहिए।
साथियों,
मैं अक्सर कहता हूं, हम लीक पकड़कर चलने वाले लोग नहीं हैं। बेहतर कल के लिए, हमें अपनी लकीर बड़ी करनी ही होगी। हमें देश की भविष्य की आवश्यकताओं को समझते हुए, वर्तमान में उसके हल तलाशने होंगे। आजकल आप देखते हैं कि मैं मेक इन इंडिया और आत्मनिर्भर भारत अभियान पर लगातार चर्चा करता हूं। शोभना जी ने भी अपने भाषण में उसका उल्लेख किया। अगर ऐसे अभियान 4-5 दशक पहले शुरू हो गए होते, तो आज भारत की तस्वीर कुछ और होती। लेकिन तब जो सरकारें थीं उनकी प्राथमिकताएं कुछ और थीं। आपको वो सेमीकंडक्टर वाला किस्सा भी पता ही है, करीब 50-60 साल पहले, 5-6 दशक पहले एक कंपनी, भारत में सेमीकंडक्टर प्लांट लगाने के लिए आई थी, लेकिन यहां उसको तवज्जो नहीं दी गई, और देश सेमीकंडक्टर मैन्युफैक्चरिंग में इतना पिछड़ गया।
साथियों,
यही हाल एनर्जी सेक्टर की भी है। आज भारत हर साल करीब-करीब 125 लाख करोड़ रुपए के पेट्रोल-डीजल-गैस का इंपोर्ट करता है, 125 लाख करोड़ रुपया। हमारे देश में सूर्य भगवान की इतनी बड़ी कृपा है, लेकिन फिर भी 2014 तक भारत में सोलर एनर्जी जनरेशन कपैसिटी सिर्फ 3 गीगावॉट थी, 3 गीगावॉट थी। 2014 तक की मैं बात कर रहा हूं, जब तक की आपने मुझे यहां लाकर के बिठाया नहीं। 3 गीगावॉट, पिछले 10 वर्षों में अब ये बढ़कर 130 गीगावॉट के आसपास पहुंच चुकी है। और इसमें भी भारत ने twenty two गीगावॉट कैपेसिटी, सिर्फ और सिर्फ rooftop solar से ही जोड़ी है। 22 गीगावाट एनर्जी रूफटॉप सोलर से।
साथियों,
पीएम सूर्य घर मुफ्त बिजली योजना ने, एनर्जी सिक्योरिटी के इस अभियान में देश के लोगों को सीधी भागीदारी करने का मौका दे दिया है। मैं काशी का सांसद हूं, प्रधानमंत्री के नाते जो काम है, लेकिन सांसद के नाते भी कुछ काम करने होते हैं। मैं जरा काशी के सांसद के नाते आपको कुछ बताना चाहता हूं। और आपके हिंदी अखबार की तो ताकत है, तो उसको तो जरूर काम आएगा। काशी में 26 हजार से ज्यादा घरों में पीएम सूर्य घर मुफ्त बिजली योजना के सोलर प्लांट लगे हैं। इससे हर रोज, डेली तीन लाख यूनिट से अधिक बिजली पैदा हो रही है, और लोगों के करीब पांच करोड़ रुपए हर महीने बच रहे हैं। यानी साल भर के साठ करोड़ रुपये।
साथियों,
इतनी सोलर पावर बनने से, हर साल करीब नब्बे हज़ार, ninety thousand मीट्रिक टन कार्बन एमिशन कम हो रहा है। इतने कार्बन एमिशन को खपाने के लिए, हमें चालीस लाख से ज्यादा पेड़ लगाने पड़ते। और मैं फिर कहूंगा, ये जो मैंने आंकडे दिए हैं ना, ये सिर्फ काशी के हैं, बनारस के हैं, मैं देश की बात नहीं बता रहा हूं आपको। आप कल्पना कर सकते हैं कि, पीएम सूर्य घर मुफ्त बिजली योजना, ये देश को कितना बड़ा फायदा हो रहा है। आज की एक योजना, भविष्य को Transform करने की कितनी ताकत रखती है, ये उसका Example है।
वैसे साथियों,
अभी आपने मोबाइल मैन्यूफैक्चरिंग के भी आंकड़े देखे होंगे। 2014 से पहले तक हम अपनी ज़रूरत के 75 परसेंट मोबाइल फोन इंपोर्ट करते थे, 75 परसेंट। और अब, भारत का मोबाइल फोन इंपोर्ट लगभग ज़ीरो हो गया है। अब हम बहुत बड़े मोबाइल फोन एक्सपोर्टर बन रहे हैं। 2014 के बाद हमने एक reform किया, देश ने Perform किया और उसके Transformative नतीजे आज दुनिया देख रही है।
साथियों,
Transforming tomorrow की ये यात्रा, ऐसी ही अनेक योजनाओं, अनेक नीतियों, अनेक निर्णयों, जनआकांक्षाओं और जनभागीदारी की यात्रा है। ये निरंतरता की यात्रा है। ये सिर्फ एक समिट की चर्चा तक सीमित नहीं है, भारत के लिए तो ये राष्ट्रीय संकल्प है। इस संकल्प में सबका साथ जरूरी है, सबका प्रयास जरूरी है। सामूहिक प्रयास हमें परिवर्तन की इस ऊंचाई को छूने के लिए अवसर देंगे ही देंगे।
साथियों,
एक बार फिर, मैं शोभना जी का, हिन्दुस्तान टाइम्स का बहुत आभारी हूं, कि आपने मुझे अवसर दिया आपके बीच आने का और जो बातें कभी-कभी बताई उसको आपने किया और मैं तो मानता हूं शायद देश के फोटोग्राफरों के लिए एक नई ताकत बनेगा ये। इसी प्रकार से अनेक नए कार्यक्रम भी आप आगे के लिए सोच सकते हैं। मेरी मदद लगे तो जरूर मुझे बताना, आईडिया देने का मैं कोई रॉयल्टी नहीं लेता हूं। मुफ्त का कारोबार है और मारवाड़ी परिवार है, तो मौका छोड़ेगा ही नहीं। बहुत-बहुत धन्यवाद आप सबका, नमस्कार।
