પ્રધાનમંત્રી શ્રી નરેન્દ્ર મોદીએ આજે નવી દિલ્હીમાં ડૉ. આંબેડકર આંતરરાષ્ટ્રીય કેન્દ્ર ખાતે રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS)ના શતાબ્દી સમારોહમાં મુખ્ય અતિથિ તરીકે સંબોધન કર્યું. આ અવસર પર શ્રી મોદીએ તમામ નાગરિકોને નવરાત્રીની શુભેચ્છાઓ પાઠવી, નોંધ્યું કે આજે મહા નવમી અને દેવી સિદ્ધિદાત્રીનો દિવસ છે. તેમણે નોંધ્યું કે આવતીકાલે વિજયાદશમીનો મહાન તહેવાર છે, જે ભારતીય સંસ્કૃતિના શાશ્વત ઘોષણા - અન્યાય પર ન્યાય, અસત્ય પર સત્ય અને અંધકાર પર પ્રકાશનો વિજય -નું પ્રતીક છે. પ્રધાનમંત્રીએ ભાર મૂક્યો કે રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘની સ્થાપના સો વર્ષ પહેલાં આવા પાવન અવસર પર કરવામાં આવી હતી અને ભાર મૂક્યો કે આ કોઈ સંયોગ નથી. તેમણે કહ્યું કે આ હજારો વર્ષો જૂની પ્રાચીન પરંપરાનું પુનરુત્થાન છે, જેમાં રાષ્ટ્રીય ચેતના દરેક યુગના પડકારોનો સામનો કરવા માટે નવા સ્વરૂપોમાં પોતાને પ્રગટ કરે છે. તેમણે કહ્યું કે આ યુગમાં, સંઘ તે શાશ્વત રાષ્ટ્રીય ચેતનાનું સદ્ગુણ મૂર્ત સ્વરૂપ છે.
રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS)ના શતાબ્દી વર્ષના સાક્ષી બનવાને વર્તમાન પેઢીના સ્વયંસેવકો માટે એક સૌભાગ્ય ગણાવતા, શ્રી મોદીએ રાષ્ટ્રની સેવા માટે સમર્પિત અસંખ્ય સ્વયંસેવકોને શુભેચ્છાઓ પાઠવી. પ્રધાનમંત્રીએ RSSના સ્થાપક અને પૂજનીય આદર્શ ડૉ. હેડગેવારને શ્રદ્ધાંજલિ અર્પણ કરી. તેમણે જાહેરાત કરી કે RSSની ભવ્ય 100 વર્ષની યાત્રાને યાદ કરવા માટે, ભારત સરકારે એક ખાસ ટપાલ ટિકિટ અને સ્મારક સિક્કો બહાર પાડ્યો છે. ₹100ના સિક્કામાં એક તરફ રાષ્ટ્રીય પ્રતીક અને બીજી તરફ વરદ મુદ્રામાં ભારત માતાની ભવ્ય છબી છે, જેમાં સ્વયંસેવકો દ્વારા સિંહને સલામ કરવામાં આવી રહી છે. શ્રી મોદીએ ભાર મૂક્યો કે સ્વતંત્ર ભારતના ઇતિહાસમાં કદાચ આ પહેલી વાર છે જ્યારે ભારત માતાની છબી ભારતીય ચલણ પર અંકિત કરવામાં આવી છે. તેમણે વધુમાં કહ્યું કે સિક્કામાં RSSનું માર્ગદર્શક સૂત્ર પણ છે: "राष्ट्राय स्वाहा, इदं राष्ट्राय, इदं न मम।"
આજે બહાર પાડવામાં આવેલી સ્મારક ટપાલ ટિકિટના મહત્વ અને તેની ઊંડી ઐતિહાસિક સુસંગતતા પર ભાર મૂકતા, પ્રધાનમંત્રીએ 26 જાન્યુઆરીના રોજ પ્રજાસત્તાક દિવસની પરેડના મહત્વને યાદ કર્યું અને 1963માં RSS સ્વયંસેવકોએ દેશભક્તિના સૂરો સાથે લયમાં કૂચ કરીને ગર્વથી પરેડમાં ભાગ લીધો હતો તે વાત પર ભાર મૂક્યો. તેમણે કહ્યું કે આ સ્ટેમ્પ તે ઐતિહાસિક ક્ષણની સ્મૃતિને યાદ કરે છે.
આ સ્મારક સિક્કા અને સ્ટેમ્પના પ્રકાશન પર દેશવાસીઓને ખૂબ જ ઉષ્માભર્યું સ્વાગત કરવાની શુભેચ્છા પાઠવતા શ્રી મોદીએ કહ્યું, "આ સ્મારક ટિકિટ રાષ્ટ્રની સેવા કરવા અને સમાજને સશક્ત બનાવવા માટે સતત પ્રયત્નશીલ RSS સ્વયંસેવકોના અતૂટ સમર્પણને પણ પ્રતિબિંબિત કરે છે."
પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે જેમ મહાન નદીઓ તેમના કિનારા પર માનવ સંસ્કૃતિઓને પોષણ આપે છે, તેમ રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS)એ અસંખ્ય જીવનોને પોષણ અને સમૃદ્ધ બનાવ્યા છે. જમીન, ગામડાં અને પ્રદેશોને તેના પ્રવાહથી આશીર્વાદ આપતી નદી અને ભારતીય સમાજના દરેક ક્ષેત્ર અને રાષ્ટ્રના દરેક ક્ષેત્રને સ્પર્શી ગયેલી સંઘ વચ્ચે સરખામણી કરતા શ્રી મોદીએ ભાર મૂક્યો કે આ સતત સમર્પણ અને શક્તિશાળી રાષ્ટ્રીય પ્રવાહનું પરિણામ છે.
RSSની તુલના એક નદી સાથે કરતા જે ઘણા પ્રવાહોમાં વિભાજીત થાય છે અને વિવિધ પ્રદેશોને પોષણ આપે છે, પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે સંઘની યાત્રા આને પ્રતિબિંબિત કરે છે તેના વિવિધ સંલગ્ન સંગઠનો જીવનના તમામ પાસાઓ - શિક્ષણ, કૃષિ, સમાજ કલ્યાણ, આદિવાસી ઉત્થાન, મહિલા સશક્તિકરણ, કલા અને વિજ્ઞાન અને શ્રમ ક્ષેત્ર -માં રાષ્ટ્રીય સેવામાં રોકાયેલા છે. શ્રી મોદીએ ભાર મૂક્યો કે "સંઘના વિવિધ પ્રવાહોમાં વિસ્તરણ છતાં તેમની વચ્ચે ક્યારેય કોઈ વિભાજન થયું નથી. દરેક પ્રવાહ, વિવિધ ક્ષેત્રોમાં કાર્યરત દરેક સંગઠન, એક જ હેતુ અને ભાવના ધરાવે છે: રાષ્ટ્ર પ્રથમ."
શ્રી મોદીએ કહ્યું, "તેની સ્થાપનાથી જ, રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ એક ઉમદા ઉદ્દેશ્ય - રાષ્ટ્ર નિર્માણ -ને અનુસરે છે. આ ઉદ્દેશ્યને પ્રાપ્ત કરવા માટે, સંઘે રાષ્ટ્રીય વિકાસના પાયા તરીકે વ્યક્તિગત વિકાસનો માર્ગ પસંદ કર્યો. આ માર્ગ પર સતત આગળ વધવા માટે સંઘે એક શિસ્તબદ્ધ કાર્ય પદ્ધતિ અપનાવી: શાખાઓનું દૈનિક અને નિયમિત સંચાલન."
પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું, "આદરણીય ડૉ. હેડગેવાર સમજતા હતા કે રાષ્ટ્ર ત્યારે જ ખરેખર સશક્ત બનશે જ્યારે દરેક નાગરિક પોતાની જવાબદારીથી વાકેફ હશે; ભારત ત્યારે જ પ્રગતિ કરશે જ્યારે દરેક નાગરિક રાષ્ટ્ર માટે જીવવાનું શીખશે. આ જ કારણ છે કે ડૉ. હેડગેવારે એક અનોખો અભિગમ અપનાવ્યો અને વ્યક્તિગત વિકાસ માટે પ્રતિબદ્ધ રહ્યા." શ્રી મોદીએ ડૉ. હેડગેવારના માર્ગદર્શક સિદ્ધાંતનો ઉલ્લેખ કર્યો: "લોકોને તેઓ જેવા છે તેવા સ્વીકારો, તેમને જેવા હોવા જોઈએ તેવા બનાવો." તેમણે ડૉ. હેડગેવારના જનસંપર્ક પ્રત્યેના અભિગમની તુલના એક કુંભાર સાથે કરી - જે સામાન્ય માટીથી શરૂઆત કરે છે, ખંતથી કામ કરે છે, તેને આકાર આપે છે, તેને પકવે છે અને અંતે ઇંટોનો ઉપયોગ કરીને એક ભવ્ય માળખું બનાવે છે. તેવી જ રીતે, ડૉ. હેડગેવારે સામાન્ય વ્યક્તિઓની પસંદગી કરી, તેમને તાલીમ આપી, તેમને દ્રષ્ટિ આપી અને તેમને રાષ્ટ્ર માટે સમર્પિત સ્વયંસેવકોમાં પરિવર્તિત કર્યા. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે આ જ કારણ છે કે સંઘ વિશે એવું કહેવામાં આવે છે કે સામાન્ય લોકો સાથે મળીને અસાધારણ અને અભૂતપૂર્વ કાર્ય પૂર્ણ કરે છે.
આરએસએસ શાખાઓમાં વ્યક્તિગત વિકાસની મહાન પ્રક્રિયાના સતત વિકાસ પર પ્રકાશ પાડતા શ્રી મોદીએ શાખાઓને પ્રેરણાના પવિત્ર સ્થાનો તરીકે વર્ણવ્યા, જ્યાં એક સ્વયંસેવક, સામૂહિક ભાવનાનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે અને "હું" થી "આપણે" સુધીની તેમની યાત્રા શરૂ કરે છે. તેમણે કહ્યું કે આ શાખાઓ ચારિત્ર્ય નિર્માણની યજ્ઞ વેદીઓ છે, જે શારીરિક, માનસિક અને સામાજિક વિકાસને પ્રોત્સાહન આપે છે. પ્રધાનમંત્રીએ વધુમાં સમજાવ્યું કે શાખાઓમાં, રાષ્ટ્ર સેવા અને હિંમતની ભાવના મૂળિયાં પકડે છે, બલિદાન અને સમર્પણ સ્વાભાવિક બને છે, વ્યક્તિગત શાખની ઇચ્છા ઓછી થાય છે અને સ્વયંસેવકો સામૂહિક નિર્ણય લેવા અને ટીમવર્કના મૂલ્યોને આત્મસાત કરે છે.
આરએસએસની સો વર્ષની યાત્રા ત્રણ મૂળભૂત સ્તંભો પર આધારિત છે - રાષ્ટ્ર નિર્માણનું ભવ્ય દ્રષ્ટિકોણ, વ્યક્તિગત વિકાસ માટે સ્પષ્ટ માર્ગ અને શાખાઓના રૂપમાં એક સરળ છતાં ગતિશીલ કાર્ય પદ્ધતિ - શ્રી મોદીએ કહ્યું કે આ સ્તંભો પર ઊભા રહીને, સંઘે લાખો સ્વયંસેવકોને આકાર આપ્યો છે જે સમર્પણ, સેવા અને રાષ્ટ્રીય શ્રેષ્ઠતાના પ્રતિબદ્ધ પ્રયાસ દ્વારા રાષ્ટ્રને વિવિધ ક્ષેત્રોમાં આગળ લઈ જઈ રહ્યા છે.
રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘે પોતાની સ્થાપનાથી જ રાષ્ટ્રની પ્રાથમિકતાઓ સાથે પોતાની પ્રાથમિકતાઓને સુસંગત બનાવી છે તેના પર ભાર મૂકતા શ્રી મોદીએ કહ્યું કે દરેક યુગમાં, સંઘે દેશ સામેના મુખ્ય પડકારોનો સામનો કર્યો છે. સ્વતંત્રતા સંગ્રામને યાદ કરતા તેમણે કહ્યું કે આદરણીય ડૉ. હેડગેવાર અને અન્ય ઘણા કાર્યકરોએ સ્વતંત્રતા ચળવળમાં સક્રિયપણે ભાગ લીધો હતો અને ડૉ. હેડગેવારને ઘણી વખત જેલમાં પણ મોકલવામાં આવ્યા હતા. પ્રધાનમંત્રીએ ભાર મૂક્યો કે સંઘે ઘણા સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓને ટેકો આપ્યો હતો અને ખભા મિલાવીને કામ કર્યું હતું. તેમણે ચિમુરમાં 1942ના આંદોલનનું ઉદાહરણ આપ્યું, જ્યાં ઘણા સ્વયંસેવકોએ બ્રિટિશ શાસનના ગંભીર અત્યાચારોનો સામનો કર્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે સ્વતંત્રતા પછી પણ, સંઘે પોતાના બલિદાન ચાલુ રાખ્યા - હૈદરાબાદમાં નિઝામના અત્યાચારોનો વિરોધ કરવાથી લઈને ગોવા અને દાદરા અને નગર હવેલીની મુક્તિમાં યોગદાન આપવા સુધી. સમગ્ર ચળવળનો મુખ્ય મંત્ર "રાષ્ટ્ર પ્રથમ" રહ્યો અને અટલ ધ્યેય "એક ભારત, શ્રેષ્ઠ ભારત" હતો.
રાષ્ટ્રસેવાની તેની સફરમાં રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS)ને અનેક હુમલાઓ અને કાવતરાઓનો સામનો કરવો પડ્યો છે તે સ્વીકારતાં શ્રી મોદીએ યાદ કર્યું કે સ્વતંત્રતા પછી પણ, સંઘને દબાવવા અને તેને મુખ્ય પ્રવાહમાં જોડાવાથી રોકવાના પ્રયાસો કરવામાં આવ્યા હતા. તેમણે એ વાત પર ભાર મૂક્યો કે પૂજ્ય ગુરુજીને ખોટા કેસોમાં ફસાવીને જેલમાં મોકલવામાં આવ્યા હતા. છતાં, તેમની મુક્તિ પર ગુરુજીએ ખૂબ જ ધીરજ સાથે કહ્યું, "ક્યારેક જીભ દાંતમાં ફસાઈ જાય છે અને કચડાય જાય છે. પરંતુ આપણે દાંત તોડતા નથી, કારણ કે દાંત અને જીભ બંને આપણાં છે." પ્રધાનમંત્રીએ ભાર મૂક્યો કે કઠોર યાતનાઓ અને વિવિધ પ્રકારના જુલમ સહન કરવા છતાં, ગુરુજીમાં કોઈ દ્વેષ કે દુર્ભાવના નહોતી. તેમણે ગુરુજીના ઋષિ જેવા વ્યક્તિત્વ અને વૈચારિક સ્પષ્ટતાને દરેક સ્વયંસેવક માટે માર્ગદર્શક તરીકે વર્ણવી, જે સમાજ માટે એકતા અને કરુણાના મૂલ્યોને મજબૂત બનાવે છે. તેમણે ભાર મૂક્યો કે પ્રતિબંધો, કાવતરાં કે ખોટા કેસોનો સામનો કરવો પડે, સ્વયંસેવકોએ ક્યારેય કડવાશ રાખી નહીં કારણ કે તેઓ સમજતા હતા કે તેઓ સમાજથી અલગ નથી - સમાજ તેમાંથી બનેલો છે. જે સારું હતું તે તેમનું હતું, અને જે ઓછું સારું હતું તે પણ તેમનું હતું.
રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS)એ ક્યારેય કડવાશ રાખી નથી તે વાત પર ભાર મૂકતાં પ્રધાનમંત્રીએ જણાવ્યું કે, આનું મુખ્ય કારણ દરેક સ્વયંસેવકનો લોકશાહી અને બંધારણીય સંસ્થાઓમાં અતૂટ વિશ્વાસ હતો. પ્રધાનમંત્રીએ યાદ કર્યું કે કટોકટી દરમિયાન આ શ્રદ્ધાએ સ્વયંસેવકોને સશક્ત બનાવ્યા અને તેમને પ્રતિકાર કરવાની શક્તિ આપી છે. તેમણે ભાર મૂક્યો કે આ બે મુખ્ય મૂલ્યો - સમાજ સાથે એકતા અને બંધારણીય સંસ્થાઓમાં વિશ્વાસ - એ સ્વયંસેવકોને દરેક કટોકટીમાં સામાજિક જરૂરિયાતો પ્રત્યે શાંત અને સંવેદનશીલ રાખ્યા છે. સમય જતાં અસંખ્ય પડકારોનો સામનો કરવા છતાં, સંઘ એક વિશાળ વડની જેમ અડગ રહ્યો છે, સતત રાષ્ટ્ર અને સમાજની સેવા કરી રહ્યો છે.
શ્રી મોદીએ કહ્યું કે તેની સ્થાપનાથી, રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS) દેશભક્તિ અને સેવાનો પર્યાય રહ્યો છે. તેમણે યાદ કર્યું કે ભાગલાના આઘાતજનક સમયગાળા દરમિયાન, જ્યારે લાખો પરિવારો વિસ્થાપિત થયા હતા ત્યારે સ્વયંસેવકો મોખરે ઉભા રહ્યા હતા, મર્યાદિત સંસાધનો સાથે શરણાર્થીઓની સેવા કરી રહ્યા હતા. આ ફક્ત રાહત કાર્ય નથી - તે રાષ્ટ્રની ભાવનાને મજબૂત કરવાનું કાર્ય હતું.
પ્રધાનમંત્રીએ 1956માં ગુજરાતના અંજારમાં આવેલા વિનાશક ભૂકંપનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો અને વ્યાપક વિનાશનું વર્ણન કર્યું. તે સમયે પણ સ્વયંસેવકો રાહત અને બચાવ કામગીરીમાં સક્રિય રીતે સામેલ હતા. તેમણે શેર કર્યું કે પૂજ્ય ગુરુજીએ ગુજરાતમાં RSSના તત્કાલીન વડા વકીલ સાહેબને એક પત્ર લખ્યો હતો, જેમાં તેમણે કહ્યું હતું કે બીજાઓના દુઃખને દૂર કરવા માટે નિઃસ્વાર્થપણે મુશ્કેલીઓ સહન કરવી એ ઉમદા હૃદયની નિશાની છે.
1962ના યુદ્ધને યાદ કરતાં શ્રી મોદીએ કહ્યું, "બીજાઓના દુઃખને દૂર કરવા માટે મુશ્કેલીઓનો અંત લાવવો એ દરેક સ્વયંસેવકનું લક્ષણ છે. તે યુદ્ધ દરમિયાન RSSના સ્વયંસેવકોએ સશસ્ત્ર દળોને અથાક ટેકો આપ્યો, તેમનું મનોબળ વધાર્યું અને સરહદ નજીકના ગામડાઓમાં સહાય પહોંચાડી." પ્રધાનમંત્રીએ 1971ના સંકટનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો, જ્યારે પૂર્વ પાકિસ્તાનથી લાખો શરણાર્થીઓ કોઈપણ આશ્રય કે સંસાધનો વિના ભારતમાં આવ્યા. તે મુશ્કેલ સમયમાં સ્વયંસેવકોએ ભોજનની વ્યવસ્થા કરી આશ્રય આપ્યો, આરોગ્ય સંભાળ આપી, તેમના આંસુ લૂછ્યાં અને તેમના દુઃખ વહેંચ્યા. શ્રી મોદીએ વધુમાં કહ્યું 1984ના રમખાણો દરમિયાન સ્વયંસેવકોએ ઘણા શીખોને આશ્રય પણ આપ્યો હતો.
ચિત્રકૂટમાં નાનાજી દેશમુખના આશ્રમમાં સેવાકીય પ્રવૃત્તિઓ જોઈને ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ ડૉ. એ.પી.જે. અબ્દુલ કલામ ખૂબ જ પ્રભાવિત થયા હતા તે યાદ કરતાં શ્રી મોદીએ એમ પણ ઉલ્લેખ કર્યો કે ભૂતપૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ પ્રણવ મુખર્જી નાગપુરની તેમની મુલાકાત દરમિયાન સંઘની શિસ્ત અને સરળતાથી ખૂબ પ્રભાવિત થયા હતા.
પ્રધાનમંત્રીએ ભાર મૂક્યો કે આજે પણ પંજાબમાં પૂર, હિમાચલ અને ઉત્તરાખંડમાં આવેલી આફતો અને કેરળના વાયનાડમાં થયેલી દુર્ઘટના જેવી આફતોમાં, સ્વયંસેવકો પ્રથમ પ્રતિભાવ આપનારાઓમાં સામેલ છે. તેમણે કહ્યું કે કોવિડ-19 રોગચાળા દરમિયાન સમગ્ર વિશ્વએ સંઘની હિંમત અને સેવાની ભાવનાને પ્રત્યક્ષ જોઈ છે.
રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS)ના 100 વર્ષની સફરમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ યોગદાનમાંનું એક સમાજના વિવિધ વર્ગોમાં આત્મ જાગૃતિ અને ગૌરવનું જાગૃતિ રહ્યું છે તે વાત પર ભાર મૂકતા, પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે સંઘે દેશના સૌથી દૂરના અને દુર્ગમ વિસ્તારોમાં ખાસ કરીને ભારતના લગભગ 100 મિલિયન આદિવાસી ભાઈઓ અને બહેનોમાં અથાક મહેનત કરી છે. સરકારોએ આ સમુદાયોની અવગણના કરી છે, પરંતુ સંઘે તેમની સંસ્કૃતિ, તહેવારો, ભાષાઓ અને પરંપરાઓને પ્રાથમિકતા આપી છે. સેવા ભારતી, વિદ્યા ભારતી અને વનવાસી કલ્યાણ આશ્રમ જેવા સંગઠનો આદિવાસી સશક્તિકરણના સ્તંભ તરીકે ઉભરી આવ્યા છે. શ્રી મોદીએ કહ્યું કે આજે આદિવાસી સમુદાયોમાં વધતો આત્મવિશ્વાસ તેમના જીવનમાં પરિવર્તન લાવી રહ્યો છે.
ભારતના દૂરના વિસ્તારોમાં આદિવાસી સમુદાયોના જીવનને સુધારવા માટે અથાક મહેનત કરી રહેલા રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ (RSS)ના લાખો સ્વયંસેવકો પ્રત્યે ઊંડી પ્રશંસા વ્યક્ત કરતાં શ્રી મોદીએ કહ્યું કે તેમના સમર્પણે રાષ્ટ્રની સાંસ્કૃતિક ઓળખને જાળવી રાખવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી છે. પ્રધાનમંત્રીએ ઐતિહાસિક રીતે આદિવાસી વિસ્તારોને લક્ષ્ય બનાવતા પડકારો અને શોષણકારી ઝુંબેશોનો સ્વીકાર કર્યો અને ભાર મૂક્યો કે RSS એ શાંતિથી અને અડગતાથી પોતાનું બલિદાન આપ્યું છે અને દાયકાઓથી આવા સંકટોથી રાષ્ટ્રને બચાવવા માટે તેની ફરજ નિભાવી છે.
પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે જાતિ આધારિત ભેદભાવ અને પ્રતિગામી પ્રથાઓ જેવા ઊંડા મૂળિયાવાળા સામાજિક દુષણો લાંબા સમયથી હિન્દુ સમાજ માટે ગંભીર પડકાર ઉભો કરે છે. તેમણે ભાર મૂક્યો કે RSS એ આ ચિંતાને દૂર કરવા માટે અથાક મહેનત કરી છે. વર્ધામાં RSS શિબિરમાં મહાત્મા ગાંધીની મુલાકાતને યાદ કરતાં, પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે ગાંધીજીએ RSSની સમાનતા, કરુણા અને સંવાદિતાની ભાવનાની ખુલ્લેઆમ પ્રશંસા કરી હતી. તેમણે કહ્યું કે ડૉ. હેડગેવારથી લઈને આજ સુધી RSSના દરેક પ્રતિષ્ઠિત વ્યક્તિ અને સરસંઘચાલક ભેદભાવ અને અસ્પૃશ્યતા સામે લડ્યા છે. શ્રી મોદીએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે પૂજ્ય ગુરુજીએ "न हिंदू पतितो भवेत्"ની ભાવનાને સતત પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું, જેનો અર્થ એ થાય કે દરેક હિન્દુ એક જ પરિવારનો ભાગ છે અને કોઈ પણ વ્યક્તિ હીન કે પતિત નથી. તેમણે પૂજ્ય બાળાસાહેબ દેવરસને ટાંકીને કહ્યું હતું કે, "જો અસ્પૃશ્યતા પાપ નથી, તો દુનિયામાં કંઈ પણ પાપી નથી." તેમણે વધુમાં કહ્યું કે સરસંઘચાલક તરીકેના તેમના કાર્યકાળ દરમિયાન, પૂજ્ય રજ્જુ ભૈયા અને પૂજ્ય સુદર્શનજીએ પણ આ ભાવનાને પ્રોત્સાહન આપ્યું હતું. પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે વર્તમાન સરસંઘચાલક શ્રી મોહન ભાગવતજીએ સમાજ સમક્ષ સામાજિક સુમેળનું સ્પષ્ટ લક્ષ્ય રાખ્યું છે, જે "એક કૂવો, એક મંદિર અને એક સ્મશાન" ના વિઝનમાં મૂર્તિમંત છે. તેમણે કહ્યું કે સંઘે આ સંદેશ દેશના દરેક ખૂણામાં ફેલાવ્યો છે અને ભેદભાવ, વિભાજન અને ઝઘડાથી મુક્ત સમાજનું નિર્માણ કર્યું છે. આ એક સુમેળભર્યા અને સમાવેશી સમાજના સંકલ્પનો પાયો છે, જેને સંઘ નવી જોશ સાથે મજબૂત કરવાનું ચાલુ રાખે છે.
શ્રી મોદીએ કહ્યું કે જ્યારે એક સદી પહેલા રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘની સ્થાપના થઈ હતી, ત્યારે જરૂરિયાતો અને સંઘર્ષો અલગ હતા. ભારત સદીઓ જૂની રાજકીય ગુલામીમાંથી મુક્ત થવા અને તેના સાંસ્કૃતિક મૂલ્યોનું રક્ષણ કરવા માટે પ્રયત્નશીલ હતું. આજે જેમ જેમ ભારત એક વિકસિત રાષ્ટ્ર અને વિશ્વની ત્રીજી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા બનવા તરફ આગળ વધી રહ્યું છે, તેમ તેમ પડકારો પણ બદલાયા છે. વસ્તીનો એક મોટો ભાગ ગરીબીમાંથી બહાર આવી રહ્યો છે, નવા ક્ષેત્રો યુવાનો માટે તકો ઉભી કરી રહ્યા છે અને ભારત રાજદ્વારીથી લઈને આબોહવા નીતિ સુધી, વૈશ્વિક સ્તરે પોતાનો અવાજ ઉઠાવી રહ્યું છે. તેમણે પ્રકાશિત કર્યું કે આજના પડકારોમાં અન્ય દેશો પર આર્થિક નિર્ભરતા, રાષ્ટ્રીય એકતા તોડવાના કાવતરાં અને વસ્તી વિષયક હેરફેરનો સમાવેશ થાય છે. પ્રધાનમંત્રી તરીકે તેમણે સંતોષ વ્યક્ત કર્યો કે સરકાર આ મુદ્દાઓને ઝડપથી સંબોધિત કરી રહી છે. એક સ્વયંસેવક તરીકે તેમણે એ વાતનો પણ ગર્વ વ્યક્ત કર્યો કે રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘે માત્ર આ પડકારોને ઓળખ્યા નથી પરંતુ તેમને સંબોધવા માટે એક નક્કર રોડમેપ પણ તૈયાર કર્યો છે.
રાષ્ટ્રીય સ્વંયસેવક સંઘના પાંચ પરિવર્તનાકીર સંકલ્પો – આત્મ જાગરુકતા, સામાજકિ સમરસતા, કુટુંબ પ્રબોધન, નાગરિક અનુશાસન અ પર્યાવરણ ચેતના –ને રાષ્ટ્રની સમક્ષ પડકારોનો સામનો કરવાના હેતુસર સ્વંયસેવકોને માટે સશક્ત પ્રેરણા ગણાવતા, શ્રી મોદીએ વિસ્તૃતથી જણાવ્યું કે આત્મ-જાગરુકતાનો અર્થ છે ગુલામીની માનસિકતાથી મુક્તિ અને પોતાનો વારસો તથા માતૃભાષા પર ગર્વ કરવાનો છે. તેમણે ભાર મૂક્યો કે સ્વ-જાગૃતિનો અર્થ સ્વદેશી અપનાવવાનો પણ થાય છે. તેમણે ભાર મૂક્યો કે આત્મનિર્ભરતા હવે કોઈ વિકલ્પ નથી, પરંતુ એક આવશ્યકતા છે. પ્રધાનમંત્રીએ સમાજને સ્વદેશીના મંત્રને સામૂહિક સંકલ્પ તરીકે અપનાવવા હાકલ કરી અને દરેકને "વોકલ ફોર લોકલ" અભિયાનને સફળ બનાવવા માટે તેમની સંપૂર્ણ શક્તિ સમર્પિત કરવાનો આગ્રહ કર્યો.
પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે આરએસએસ હંમેશા સામાજિક સંવાદિતાને પ્રાથમિકતા આપે છે. તેમણે સામાજિક સંવાદિતાને સામાજિક ન્યાય સ્થાપિત કરવા અને હાંસિયામાં ધકેલાઈ ગયેલા લોકોને પ્રાથમિકતા આપીને રાષ્ટ્રીય એકતાને મજબૂત બનાવવા તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરી. શ્રી મોદીએ ભાર મૂક્યો કે રાષ્ટ્ર આજે એવા પડકારોનો સામનો કરી રહ્યું છે જે તેની એકતા, સંસ્કૃતિ અને સુરક્ષાને સીધી અસર કરે છે - આમાં ભાગલાવાદી વિચારધારાઓ અને પ્રાદેશિકતાથી લઈને જાતિ અને ભાષાના વિવાદો અને બાહ્ય પરિબળો દ્વારા ઉત્તેજિત વિભાજનકારી વૃત્તિઓનો સમાવેશ થાય છે. પ્રધાનમંત્રીએ ભાર મૂક્યો કે ભારતનો આત્મા હંમેશા "વિવિધતામાં એકતા"માં મૂળ રહ્યો છે અને ચેતવણી આપી હતી કે જો આ સિદ્ધાંત તૂટી જશે, તો ભારતની શક્તિ ઓછી થશે. તેથી તેમણે આ મૂળભૂત નીતિઓને સતત મજબૂત બનાવવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો.
પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે આજે સામાજિક સંવાદિતા વસ્તી વિષયક હેરફેર અને ઘૂસણખોરીથી ગંભીર પડકારનો સામનો કરી રહી છે, જે આંતરિક સુરક્ષા અને ભાવિ શાંતિને સીધી અસર કરે છે. તેમણે ભાર મૂક્યો કે આ ચિંતાને કારણે તેમણે લાલ કિલ્લા પરથી વસ્તી વિષયક મિશનની જાહેરાત કરી. તેમણે આ ખતરાનો સામનો કરવા માટે સતર્ક અને દૃઢ પગલાં લેવા હાકલ કરી.
શ્રી મોદીએ વધુમાં જણાવ્યું કે કુટુંબનું જ્ઞાન એ સમયની જરૂરિયાત છે. તેમણે તેને ભારતીય સંસ્કૃતિનો પાયો અને ભારતીય મૂલ્યોથી પ્રેરિત કૌટુંબિક સંસ્કૃતિને પોષવા તરીકે વ્યાખ્યાયિત કરી હતી. તેમણે કૌટુંબિક સિદ્ધાંતોને જાળવી રાખવા, વડીલોનું સન્માન કરવા, મહિલાઓને સશક્તિકરણ કરવા, યુવાનોમાં મૂલ્યો કેળવવા અને પોતાના પરિવાર પ્રત્યેની જવાબદારીઓ પૂર્ણ કરવાના મહત્વ પર ભાર મૂક્યો હતો. તેમણે પરિવારો અને સમાજ બંનેમાં આ મોરચે જાગૃતિ લાવવાની તાત્કાલિક જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો હતો.
દરેક યુગમાં, જે રાષ્ટ્રોએ પ્રગતિ કરી છે તેમણે નાગરિક શિસ્તના મજબૂત પાયા સાથે પ્રગતિ કરી છે તે વાત પર ભાર મૂકતા પ્રધાનમંત્રીએ ભાર મૂક્યો કે નાગરિક શિસ્તનો અર્થ ફરજની ભાવના વિકસાવવી અને ખાતરી કરવી કે દરેક નાગરિક તેમની જવાબદારીઓથી વાકેફ છે. તેમણે સ્વચ્છતાને પ્રોત્સાહન આપવા, રાષ્ટ્રીય સંપત્તિનો આદર કરવા અને કાયદાઓ અને નિયમોનું પાલન કરવા હાકલ કરી હતી. શ્રી મોદીએ કહ્યું કે નાગરિકો તેમની ફરજો બજાવે તે બંધારણની ભાવના છે, અને આ બંધારણીય નીતિઓને સતત મજબૂત બનાવવી જોઈએ.
પ્રધાનમંત્રીએ વધુમાં ભાર મૂક્યો કે પર્યાવરણનું રક્ષણ વર્તમાન અને ભાવિ પેઢીઓ બંને માટે જરૂરી છે અને તે માનવતાના ભવિષ્ય સાથે સીધું જોડાયેલું છે. તેમણે માત્ર અર્થતંત્ર પર જ નહીં પરંતુ પર્યાવરણ પર પણ ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો. જળ સંરક્ષણ, ગ્રીન એનર્જી અને સ્વચ્છ ઉર્જા જેવા અભિયાનો આ દિશામાં મહત્વપૂર્ણ પગલાં છે.
પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું, "રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના પાંચ પરિવર્તનશીલ સંકલ્પો - સ્વ-જાગૃતિ, સામાજિક સંવાદિતા, કૌટુંબિક જ્ઞાન, નાગરિક શિસ્ત અને પર્યાવરણીય ચેતના - મહત્વપૂર્ણ સાધનો છે જે રાષ્ટ્રની શક્તિમાં વધારો કરશે, ભારતને વિવિધ પડકારોનો સામનો કરવામાં મદદ કરશે અને 2047 સુધીમાં વિકસિત ભારતના નિર્માણ માટે પાયાના સ્તંભ તરીકે સેવા આપશે."
પ્રધાનમંત્રીએ કહ્યું કે 2047માં ભારત ફિલસૂફી અને વિજ્ઞાન, સેવા અને સામાજિક સંવાદિતા પર બનેલ એક ભવ્ય રાષ્ટ્ર બનશે. તેમણે કહ્યું કે આ રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘનું વિઝન, બધા સ્વયંસેવકોના સામૂહિક પ્રયાસ અને તેમના પવિત્ર સંકલ્પ છે. તેમણે રાષ્ટ્રને યાદ અપાવ્યું કે સંઘ રાષ્ટ્રમાં અતૂટ શ્રદ્ધા પર આધારિત છે, સેવાની ગહન ભાવનાથી પ્રેરિત છે, ત્યાગ અને તપસ્યાની અગ્નિમાં તરબોળ છે, મૂલ્યો અને શિસ્તથી પરિષ્કૃત છે અને રાષ્ટ્રીય ફરજને જીવનનું સર્વોચ્ચ કર્તવ્ય માનવામાં અડગ છે. તેમણે વધુમાં જણાવ્યું હતું કે સંઘ ભારત માતાની સેવા કરવાના ઉમદા સ્વપ્ન સાથે અવિભાજ્ય રીતે જોડાયેલું છે.
"સંઘનો આદર્શ ભારતીય સંસ્કૃતિના મૂળને વધુ ઊંડા અને મજબૂત બનાવવાનો છે. તેનો પ્રયાસ સમાજમાં આત્મવિશ્વાસ અને ગૌરવ જગાડવાનો છે. તેનો ધ્યેય દરેક હૃદયમાં જાહેર સેવાની જ્યોત પ્રજ્વલિત કરવાનો છે. તેનો ઉદ્દેશ ભારતીય સમાજને સામાજિક ન્યાયનું પ્રતીક બનાવવાનો છે. તેનું ધ્યેય વૈશ્વિક મંચ પર ભારતનો અવાજ વધારવાનો છે. તેનો સંકલ્પ રાષ્ટ્ર માટે સુરક્ષિત અને ઉજ્જવળ ભવિષ્ય સુનિશ્ચિત કરવાનો છે," શ્રી મોદીએ આ ઐતિહાસિક પ્રસંગે સૌને અભિનંદન આપીને પોતાના સંબોધનનું સમાપન કર્યું હતું.
આ કાર્યક્રમમાં કેન્દ્રીય સંસ્કૃતિ મંત્રી શ્રી ગજેન્દ્ર સિંહ શેખાવત, દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી શ્રીમતી. રેખા ગુપ્તા, રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના સરકાર્યવાહ (મહાસચિવ) શ્રી દત્તાત્રેય હોસબોલે અને અન્ય મહાનુભાવો ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.
પૃષ્ઠભૂમિ
રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘના શતાબ્દી ઉજવણીના ભાગ રૂપે, પ્રધાનમંત્રીએ રાષ્ટ્ર માટે સંઘના યોગદાનને ઉજાગર કરતી ખાસ ડિઝાઇન કરેલી સ્મારક ટપાલ ટિકિટ અને સિક્કો બહાર પાડ્યો હતો.
1925માં મહારાષ્ટ્રના નાગપુરમાં ડૉ. કેશવ બલિરામ હેડગેવાર દ્વારા સ્થાપિત, રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘની સ્થાપના નાગરિકોમાં સાંસ્કૃતિક જાગૃતિ, શિસ્ત, સેવા અને સામાજિક જવાબદારીને પ્રોત્સાહન આપવાના ધ્યેય સાથે સ્વયંસેવક-આધારિત સંગઠન તરીકે કરવામાં આવી હતી.
રાષ્ટ્રીય સ્વયંસેવક સંઘ રાષ્ટ્રીય પુનર્નિર્માણ માટે એક અનોખી જન-સંચાલિત ચળવળ છે. તેનો ઉદય સદીઓથી ચાલતા વિદેશી શાસનના પ્રતિભાવ તરીકે જોવામાં આવે છે અને તેનો સતત વિકાસ ધર્મમાં રહેલા ભારતના રાષ્ટ્રીય ગૌરવના તેના દ્રષ્ટિકોણના ભાવનાત્મક પડઘાને આભારી છે.
સંઘનો પ્રાથમિક ભાર દેશભક્તિ અને રાષ્ટ્રીય ચારિત્ર્ય નિર્માણ પર છે. તે માતૃભૂમિ પ્રત્યેની ભક્તિ, શિસ્ત, સંયમ, હિંમત અને બહાદુરી જગાડવાનો પ્રયાસ કરે છે. સંઘનું અંતિમ લક્ષ્ય ભારતનું "સર્વાંગિન ઉન્નતિ" (સર્વાંગિન વિકાસ) છે, જેના માટે દરેક સ્વયંસેવક પોતાને સમર્પિત કરે છે.
છેલ્લી સદીમાં RSS એ શિક્ષણ, આરોગ્ય, સમાજ કલ્યાણ અને આપત્તિ રાહત ક્ષેત્રોમાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી છે. RSS સ્વયંસેવકોએ પૂર, ભૂકંપ અને ચક્રવાત સહિત કુદરતી આફતો દરમિયાન રાહત અને પુનર્વસન કાર્યમાં સક્રિયપણે ભાગ લીધો છે. વધુમાં RSSની વિવિધ સંલગ્ન સંસ્થાઓએ યુવાનો, મહિલાઓ અને ખેડૂતોને સશક્ત બનાવવા, જાહેર ભાગીદારીને પ્રોત્સાહન આપવા અને સ્થાનિક સમુદાયોને મજબૂત બનાવવામાં યોગદાન આપ્યું છે.
શતાબ્દી ઉજવણી ફક્ત RSSની ઐતિહાસિક સિદ્ધિઓનું સન્માન જ નથી કરતી પરંતુ ભારતની સાંસ્કૃતિક યાત્રા અને રાષ્ટ્રીય એકતાના સંદેશમાં તેના સતત યોગદાનને પણ પ્રકાશિત કરે છે.
સંપૂર્ણ ટેક્સ્ટ સ્પીચ વાંચવા માટે અહીં ક્લિક કરો
The founding of the RSS a century ago reflects the enduring spirit of national consciousness that has risen to meet the challenges of every era. pic.twitter.com/Pi3k6YV6mW
— PMO India (@PMOIndia) October 1, 2025
Tributes to Param Pujya Dr. Hedgewar Ji. pic.twitter.com/vt48ucQCFZ
— PMO India (@PMOIndia) October 1, 2025
RSS volunteers have been tirelessly devoted to serving the nation and empowering society. pic.twitter.com/SVd7DR2o7L
— PMO India (@PMOIndia) October 1, 2025
The commemorative stamp released today is a tribute, recalling RSS volunteers proudly marching in the 1963 Republic Day parade. pic.twitter.com/mnQsgCFc8L
— PMO India (@PMOIndia) October 1, 2025
Since its founding, the RSS has focused on nation-building. pic.twitter.com/LXfXjI77jz
— PMO India (@PMOIndia) October 1, 2025
An RSS shakha is a ground of inspiration, where the journey from 'me' to 'we' begins. pic.twitter.com/AqXwkyGsoq
— PMO India (@PMOIndia) October 1, 2025
The foundation of a century of RSS work rests on the goal of nation-building, a clear path of personal development and the vibrant practice of the Shakha. pic.twitter.com/uLICF2SNS1
— PMO India (@PMOIndia) October 1, 2025
RSS has made countless sacrifices, guided by one principle - 'Nation First' and one goal - 'Ek Bharat, Shreshtha Bharat'. pic.twitter.com/qaxhNYyNDU
— PMO India (@PMOIndia) October 1, 2025
Sangh volunteers stay steadfast and committed to society, guided by faith in constitutional values. pic.twitter.com/WNv6wfLuXd
— PMO India (@PMOIndia) October 1, 2025
The Sangh is a symbol of patriotism and service. pic.twitter.com/9qdZ0lRpdZ
— PMO India (@PMOIndia) October 1, 2025
Enduring personal hardships to ease the suffering of others… this defines every Swayamsevak. pic.twitter.com/S9k1OQ3sTu
— PMO India (@PMOIndia) October 1, 2025
The Sangh has cultivated self-respect and social awareness among people from all walks of life. pic.twitter.com/haoHSBIGYC
— PMO India (@PMOIndia) October 1, 2025
The Panch Parivartan inspire every Swayamsevak to face and overcome the nation's challenges. pic.twitter.com/xqpKYG60jd
— PMO India (@PMOIndia) October 1, 2025
