Greetings on the occasion of Chhath Puja: PM Modi
Chhath Puja is an example of Ek Bharat Shreshtha Bharat: PM Modi
Today we are one of the largest solar power generating countries: PM Modi
Our country is doing wonders in the solar as well as the space sector. The whole world, today, is astonished to see the achievements of India: PM Modi
Urge more and more Start-ups and innovators to take full advantage of the huge opportunities being created in India in the space sector: PM Modi
Student power is the basis of making India strong. It is the youth of today who would lead India in the journey till 2047: PM Modi
In India, Mission LiFE has been launched. The simple principle of Mission LiFE is - Promote a lifestyle which does not harm the environment: PM Modi

నా ప్రియమైన దేశప్రజలారా!

నమస్కారం!

      దేశంలోని అనేక ప్రాంతాల్లో సూర్యారాధన పండుగ 'ఛత్' ను జరుపుకుంటారు. 'ఛత్' పండుగలో భాగంగా లక్షలాది మంది భక్తులు తమ గ్రామాలకు, వారి ఇళ్లకు, వారి కుటుంబాల దగ్గరికి చేరుకున్నారు. ఛత్ మాత ప్రతి ఒక్కరికీ సమృద్ధిని,సంక్షేమాన్ని అనుగ్రహించాలని నేను ప్రార్థిస్తున్నాను.

మిత్రులారా!

      మన సంస్కృతికి, మన విశ్వాసానికి, ప్రకృతికి ఎంత లోతైన సంబంధం ఉందో చెప్పేందుకు సూర్యారాధన సంప్రదాయమే నిదర్శనం. ఈ పూజ మన జీవితంలో సూర్యకాంతి  ప్రాముఖ్యతను వివరిస్తుంది. దీంతో పాటు ఎత్తుపల్లాలు జీవితంలో అంతర్భాగమని సందేశం కూడా ఇస్తుంది. కాబట్టిప్రతి సందర్భంలోనూ మనం ఒకే వైఖరిని కలిగి ఉండాలి. ఛత్ మాత పూజలో వివిధ పండ్లు,తేకువా మిఠాయిలను సమర్పిస్తారు. ఈ వ్రతం ఏ కష్టమైన సాధన కంటే తక్కువేమీ కాదు. ఛత్ పూజలో మరో ప్రత్యేకత ఏమిటంటే పూజకు ఉపయోగించే వస్తువులను సమాజంలోని వివిధ వ్యక్తులు కలిసి తయారుచేస్తారు. ఇందులో వెదురుతో చేసిన బుట్ట లేదా సుప్లిని ఉపయోగిస్తారు. మట్టి దీపాలకు కూడా ప్రాముఖ్యత ఉంది. దీని ద్వారాశనగలను పండించే రైతులు, పిండిని తయారు చేసే చిన్న పారిశ్రామికవేత్తలకు సమాజంలో ప్రాముఖ్యత  ఏర్పడింది. వారి సహకారం లేకుండా ఛత్ పూజలు పూర్తికావు. ఛత్ పండుగ మన జీవితంలో పరిశుభ్రత  ప్రాముఖ్యతను కూడా నొక్కి చెబుతుంది. ఈ పండుగ సందర్భంగా రోడ్లు, నదులు, ఘాట్‌లు, వివిధ నీటి వనరులను సమాజ స్థాయిలో శుభ్రం చేస్తారు. ఛత్ పండుగ కూడా 'ఏక్ భారత్- శ్రేష్ఠ్ భారత్'కి ఉదాహరణ. ఈరోజు బీహార్, పూర్వాంచల్ ప్రజలు దేశంలో ఏ మూలన ఉన్నా ఛత్‌ను ఘనంగా జరుపుకుంటున్నారు. ఢిల్లీలో, ముంబాయితో సహా మహారాష్ట్రలోని వివిధ జిల్లాల్లో, గుజరాత్‌లోని వివిధ ప్రాంతాల్లో ఛత్‌ను పెద్ద ఎత్తున నిర్వహిస్తున్నారు. గుజరాత్‌లో ఇంతకు ముందు ఛత్ పూజ పెద్దగా జరిగేది కాదని నాకు గుర్తుంది. కానీ కాలం గడుస్తున్న కొద్దీ దాదాపు గుజరాత్ మొత్తంలో ఛత్ పూజ రంగులు కనిపించడం మొదలైంది. ఇది చూసి నేను కూడా చాలా సంతోషిస్తున్నాను. ఈ రోజుల్లో విదేశాల నుంచి కూడా ఛత్ పూజకు సంబంధించిన ఎన్ని అందమైన చిత్రాలు వస్తున్నాయో మనం చూస్తున్నాం. అంటేభారతదేశ  గొప్ప వారసత్వం, మన విశ్వాసం, ప్రపంచంలోని ప్రతి మూలలో మన గుర్తింపును పెంచుతున్నాయి. ఈ గొప్ప పండుగలో పాల్గొనే ప్రతి విశ్వాసికి నా శుభాకాంక్షలు.

నా ప్రియమైన దేశప్రజలారా!

    ఇప్పుడు మనం పవిత్రమైన ఛత్ పూజ, సూర్య భగవానుడి ఆరాధన గురించి మాట్లాడుకున్నాం. కాబట్టి ఈరోజు సూర్యుని ఆరాధించడంతో పాటు ఆయన వరం గురించి కూడా చర్చించుకోవాలి. సూర్య భగవానుడి వరం 'సౌరశక్తి'. సోలార్ ఎనర్జీ ఈరోజుల్లో ఎంత ముఖ్యమైన అంశమంటే ఈరోజు ప్రపంచం మొత్తం తన భవిష్యత్తును సౌరశక్తిలో చూస్తోంది. సూర్య భగవానుడిని భారతీయులకు శతాబ్దాలుగా ఆరాధిస్తున్నారు. అంతే కాకుండా భారతీయ జీవన విధానానికి కేంద్రం సూర్యుడే. భారతదేశం నేడు తన సాంప్రదాయిక అనుభవాలను ఆధునిక విజ్ఞాన శాస్త్రంతో జోడిస్తోంది. అందుకేనేడుసౌరశక్తి నుండి విద్యుత్తును ఉత్పత్తి చేసే అతిపెద్ద దేశాలలో చేరాం. మన దేశంలోని పేద,మధ్యతరగతి ప్రజల జీవితాల్లో సౌరశక్తి తెచ్చిన మార్పులు  కూడా అధ్యయనం చేసే అంశం.

తమిళనాడులోని కాంచీపురంలో ఎఝిలన్ అనే రైతు ఉన్నారు. ఆయన 'పిఎం కుసుమ్ యోజన'ని సద్వినియోగం చేసుకున్నారు. తన పొలంలో పది అశ్వ సామర్థ్యాల సోలార్ పంప్‌సెట్‌ను అమర్చారు. ఇప్పుడు తమ పొలానికి కరెంటు కోసం డబ్బులు ఖర్చు చేయాల్సిన పనిలేదు. పొలంలో సాగునీటి కోసం ప్రభుత్వం ఇచ్చే విద్యుత్ సరఫరాపై కూడా ఆధారపడడం లేదు. అలాగే రాజస్థాన్‌లోని భరత్‌పూర్‌లో కమల్‌జీ మీనా 'పి.ఎం. కుసుమ్ యోజన' నుండి లబ్ధి పొందారు.  కమల్ గారు  పొలంలో సోలార్ పంప్‌ను అమర్చారు. దాని కారణంగా ఆయన ఖర్చు తగ్గింది. ఖర్చు తగ్గితే ఆదాయం కూడా పెరుగుతుంది. కమల్ జీ సౌరశక్తి కారణంగా అనేక ఇతర చిన్న పరిశ్రమలకు కూడా విద్యుత్తు లభిస్తోంది. వారి ప్రాంతంలో చెక్క పని ఉంది. ఆవు పేడతో కూడా ఉత్పత్తులు  తయారవుతున్నాయి. సోలార్ విద్యుత్తును వాటిలో కూడా వినియోగిస్తున్నారు. వారు 10-12 మందికి ఉపాధి కూడా కల్పిస్తున్నారు. అంటే కమల్ జీ ప్రారంభించిన కుసుమ్ యోజన పరిమళం ఎంతో మందికి చేరడం ప్రారంభమైంది.

మిత్రులారా!

     మీరు ఒక నెలంతా కరెంటు వాడిన తర్వాత మీకు కరెంటు బిల్లు రావడం కాకుండామీకు అదనంగా ఆదాయం వస్తుందని మీరు ఊహించగలరా? సౌరశక్తి ఈ పని కూడా చేసింది. కొన్ని రోజుల క్రితంమీరు దేశంలోని మొట్టమొదటి సౌరశక్తి గ్రామం - గుజరాత్‌లోని మోధేరా గురించి చాలా విన్నారు. మోధేరా సౌరగ్రామంలోని చాలా ఇళ్లలో సౌర శక్తి తో విద్యుత్‌ ఉత్పత్తి ప్రారంభమైంది.ఇప్పుడు అక్కడ చాలా ఇళ్లలో నెలాఖరులోగా కరెంటు బిల్లు రావడం లేదు. దానికి బదులుగా కరెంటుతో సంపాదన చెక్కు వస్తోంది. ఇలా జరగడం చూసి ఇప్పుడు దేశంలోని అనేక గ్రామాల ప్రజలు తమ గ్రామాన్ని కూడా సౌరగ్రామంగా మార్చాలని నాకు లేఖలు రాస్తున్నారు. అంటే భారతదేశంలో సౌర గ్రామాల నిర్మాణం పెద్ద ప్రజా ఉద్యమంగా మారే రోజు ఎంతో దూరంలో లేదు. దీని ప్రారంభాన్ని మోధేరా గ్రామ ప్రజలు ఇప్పటికే చేసి చూపించారు.

రండి.. 'మన్ కీ బాత్' శ్రోతలకు కూడా మోధేరా ప్రజలను  పరిచయం చేద్దాం. శ్రీమాన్  విపిన్‌భాయ్ పటేల్ గారు ప్రస్తుతం మనతో ఫోన్ లైన్‌లో ఉన్నారు.

ప్రధానమంత్రి గారు :- విపిన్ భాయ్ నమస్తే! చూడండి.. ఇప్పుడు దేశం మొత్తానికి మోధేరా ఆదర్శంగా నిలిచి చర్చలోకి వచ్చింది. మీ బంధువులు, పరిచయస్తులను మిమ్మల్ని వివరాలు అడిగినప్పుడు మీరు వారికి ఏం చెప్తారు? ఏం లాభం కలిగింది?

విపిన్ గారు :- సార్ మమ్మల్ని ఎవరైనా అడిగితే ఇప్పుడు కరెంటు బిల్లు జీరోగా వస్తోందని చెప్తాం. ఒక్కోసారి ఇది 70 రూపాయలు వస్తోంది. మొత్తం మీద మా ఊరి ఆర్థిక పరిస్థితి మెరుగుపడుతోంది.

ప్రధానమంత్రి గారు :- అంటే ఒకరకంగా చెప్పాలంటే ఇంతకు ముందులాగా కరెంటు బిల్లు గురించిన ఆలోచన ఇప్పుడు లేదన్నమాట.

విపిన్ గారు :- అవును సార్. అది వాస్తవం సార్. ప్రస్తుతం గ్రామంలో ఎలాంటి టెన్షన్‌ లేదు. సార్ చేసిన పని బాగుందని అందరూ అనుకుంటున్నారు. వారంతా ఆనందంగా ఉన్నారు సార్. అందరూ సంతోషిస్తున్నారు.

ప్రధానమంత్రి గారు:- ఇప్పుడు మీరే స్వయంగా మీ ఇంట్లోనే కరెంటు ఫ్యాక్టరీకి యజమాని అయ్యారు. మీ స్వంత ఇంటి పైకప్పు మీద విద్యుత్ ఉత్పత్తి అవుతోంది.

విపిన్ జీ :- అవును సార్. నిజమే సార్.

ప్రధానమంత్రి గారు :- ఈ మార్పు గ్రామ ప్రజలపై ఎలాంటి ప్రభావం చూపుతుంది?

విపిన్ గారు:- సార్.. ఊరి మొత్తం ప్రజలు వ్యవసాయం చేస్తున్నారు. మాకున్న కరెంటు కష్టాలు తీరిపోయాయి. కరెంటు బిల్లు కట్టాల్సిన అవసరం లేదు సార్.

ప్రధానమంత్రి గారు:- అంటే కరెంటు బిల్లు కూడా పోయింది. సౌకర్యం పెరిగింది.

విపిన్ గారు:- మీరు ఇంతకుముందు ఇక్కడికి వచ్చినప్పుడు చాలా గందరగోళంగా ఉంది సార్. ఇక్కడ మొదలైన 3-డిషో తర్వాత మోధేరా గ్రామంలో నాలుగు  చందమామలు వచ్చినట్టయింది సార్. అప్పుడు వచ్చిన సెక్రటరీ సార్...

ప్రధాని గారు :- అవును...

విపిన్ గారు :- అలా ఊరు ఫేమస్ అయింది సార్.

ప్రధానమంత్రి గారు :- అవును. ఐక్యరాజ్య సమితి సెక్రటరీ జనరల్. ఆయన కోరిక అది. ఇంత గొప్ప పనిని అక్కడికి వెళ్లి స్వయంగా చూడాలని ఉందని ఆయన నన్ను కోరారు. విపిన్ సోదరా!మీకు, మీ గ్రామ ప్రజలందరికీ నేను శుభాకాంక్షలు తెలుపుతున్నాను. ప్రపంచం యావత్తూ మిమ్మల్ని స్పూర్తిగా తీసుకోవాలని, ఈ సౌరశక్తి ప్రచారం ఇంటింటా జరగాలని కోరుకుంటున్నాను.

విపిన్ గారు :- సరే సార్. ‘సౌరశక్తి ఉపయోగించుకోండి-మీ డబ్బు ఆదా చేసుకోండి’ అని అందరికీ చెప్తాం సార్.   దీనివల్ల చాలా ప్రయోజనం కలుగుతుంది సార్.

ప్రధానమంత్రి గారు :- అవును. దయచేసి ప్రజలకు వివరించండి. మీకు శుభాకాంక్షలు. ధన్యవాదాలు సోదరా!

విపిన్ గారు :- ధన్యవాదాలు సార్. థాంక్యూ సార్. మీతో మాట్లాడటం వల్ల నా జీవితం ధన్యమైంది.

ప్రధాన మంత్రి గారు :- విపిన్ భాయ్ గారికి చాలా ధన్యవాదాలు. ఇప్పుడు మోధేరా గ్రామంలో వర్ష సోదరితో కూడా మాట్లాడదాం.

వర్షాబెన్ :- నమస్తే సార్!

ప్రధాన మంత్రి గారు :- నమస్తే-నమస్తే వర్షాబెన్. మీరు ఎలా ఉన్నారు?

వర్షాబెన్ :- మేం చాలా బాగున్నాం సార్. మీరు ఎలా ఉన్నారు ?

ప్రధాని గారు:- నేను చాలా బాగున్నాను.

వర్షాబెన్ :- మీతో మాట్లాడినందుకు మేం ధన్యులమయ్యాం సార్.

ప్రధాన మంత్రి గారు :- వర్షాబెన్..

వర్షాబెన్ :- అవును సార్

ప్రధానమంత్రి గారు:- మీరు మోధేరాలో ఉన్నారు. మీరు సైనిక కుటుంబానికి చెందినవారు కదా.

వర్షాబెన్ :- అవును సార్. మాది సైనిక కుటుంబం సార్.  మాజీ సైనికుడి భార్యను  మాట్లాడుతున్నాను సార్.

ప్రధానమంత్రి గారు:-  మీకు భారతదేశంలో ఎక్కడెక్కడికి వెళ్లే అవకాశం వచ్చింది?

వర్షాబెన్ :- నేను రాజస్థాన్‌కు వెళ్ళాను.  గాంధీ నగర్‌కు వెళ్ళాను. జమ్మూలో కలిసి ఉండే అవకాశం వచ్చింది. అక్కడ చాలా సౌకర్యాలు ఉన్నాయి సార్.

ప్రధానమంత్రి గారు:- అవును. మీవారు సైన్యంలో ఉండడం వల్ల మీరు హిందీ కూడా బాగా మాట్లాడుతున్నారు.

వర్షాబెన్ :- అవును సార్. అవును. నేను నేర్చుకున్నాను.

ప్రధానమంత్రి గారు :- మోధేరాలో వచ్చిన పెద్ద మార్పును చెప్పండి. మీరు ఈ సోలార్ రూఫ్‌టాప్ ప్లాంట్‌ను పెట్టారు. ప్రజలు మొదట్లో ఏమి చెప్తుండేవారో అప్పుడు మీకు గుర్తుకు వచ్చి ఉంటుంది. దీని అర్థం ఏమిటి? మీరు ఏం చేస్తున్నారు ? ఏం జరుగుతుంది ? ఇలా విద్యుత్తు వస్తుందా? ఇవన్నీ మీ మనసులో మెదిలి ఉంటాయి. ఇప్పుడు మీ అనుభవం ఏంటి? దీని వల్ల ఏం లాభం కలిగింది?

వర్షాబెన్:- చాలా లాభం ఉంది. చాలా లాభమే వచ్చింది సార్. మీ వల్లే మా ఊళ్లో ప్రతిరోజు దీపావళి జరుపుకుంటారు. 24 గంటలు కరెంటు వస్తోంది. బిల్లు అస్సలే రావడం లేదు. మా ఇంట్లోకి అన్ని ఎలక్ట్రిక్ వస్తువులు తెచ్చుకున్నాం సార్. మీ వల్లే అన్నీ వాడుతున్నాం సార్. బిల్లు అసలే రాకపోతే డబ్బు ఖర్చు ధ్యాసే లేకుండా వాడుకోవచ్చు కదా!

ప్రధానమంత్రి గారు :- ఇది నిజమే. మీరు కూడా కరెంటును ఎక్కువగా వినియోగించుకోవాలని నిర్ణయించుకున్నారు.

వర్షాబెన్ :- నిర్ణయించాం సార్. నిర్ణయించాం. ప్రస్తుతం మాకు ఎలాంటి సమస్య లేదు. ఇవన్నీ మనం ఫ్రీ మైండ్‌తో ఉపయోగించుకోవచ్చు. అన్నీ ఉన్నాయి.. వాషింగ్ మెషీన్, ఏసీ.. అన్నీ ఉపయోగించుకుంటున్నాం సార్.

ప్రధానమంత్రి  గారు:- మరి ఊళ్లోని మిగతా ప్రజలు కూడా దీనివల్ల సంతోషంగా ఉన్నారా?

వర్షాబెన్ :- చాలా చాలా సంతోషంగా ఉన్నారు సార్.

ప్రధానమంత్రి గారు:- అక్కడ సూర్య దేవాలయంలో పని చేసేది మీ భర్తేనా? అక్కడ జరిగిన లైట్ షో ఎంతో పెద్ద ఈవెంట్ కావడంతో ఇప్పుడు ప్రపంచం నలుమూలల నుంచి అతిథులు వస్తున్నారు.

వర్షా బెన్ :- ప్రపంచం నలుమూలల నుండి విదేశీయులు రావచ్చు కానీ మీరు మా ఊరుప్రపంచ ప్రసిద్ధి చెందేలా చేశారు సార్.

ప్రధానమంత్రి గారు:- అయితే గుడిని చూసేందుకు చాలా మంది అతిథులు వస్తుండడంతో మీ భర్తకు ఇప్పుడు పని పెరిగి ఉండవచ్చు..

వర్షా బెన్ :- పని ఎంత పెరిగినా ఫర్వాలేదు సార్. మా వారికి ఎలాంటి ఇబ్బంది లేదు. మీరు మా గ్రామాన్ని అభివృద్ధి చేసుకుంటూ వెళ్లండి.

ప్రధానమంత్రి గారు:- ఇప్పుడు మనమందరం కలిసి గ్రామాభివృద్ధి చేయాలి.

వర్షా బెన్ :- అవును. అవును సార్. మేం మీతో ఉన్నాం.

ప్రధానమంత్రి గారు:- నేను మోధేరా ప్రజలను అభినందిస్తున్నాను.  ఎందుకంటే గ్రామం ఈ పథకాన్ని అంగీకరించింది. మన ఇంట్లో విద్యుత్తును తయారు చేయగలమని వారు విశ్వసించారు.

వర్షా బెన్ -: 24 గంటలు సార్! మా ఇంట్లో కరెంటు ఉంది. చాలా సంతోషంగా ఉంది.

ప్రధానమంత్రి గారు :- రండి! నేను మీకు చాలా మంచిని కోరుకుంటున్నాను. కరెంటు బిల్లు ఆదావల్ల మిగిలిన డబ్బును పిల్లల అభ్యున్నతికి వినియోగించండి. మీ జీవితానికి ప్రయోజనం చేకూర్చేలా ఆ డబ్బును బాగా ఉపయోగించండి. నేను మీకు చాలా మంచిని కోరుకుంటున్నాను. మోధేరా ప్రజలందరికీ నా నమస్కారాలు!

మిత్రులారా!

    వర్షాబెన్, బిపిన్ భాయ్ చెప్పిన విషయాలు దేశం మొత్తానికి, గ్రామాలకు, నగరాలకు ప్రేరణ. మోధేరా  అనుభవం దేశవ్యాప్తంగా పునరావృతమవుతుంది. సౌర శక్తి ఇప్పుడు డబ్బును ఆదా చేస్తుంది. ఆదాయాన్ని పెంచుతుంది. జమ్మూ కాశ్మీర్‌లోని శ్రీనగర్‌కు చెందిన మిత్రులు మంజూర్ అహ్మద్ లఢ్వాల్. కాశ్మీర్‌లో చలి ఎక్కువ కావడంతో కరెంటు ఖర్చు కూడా ఎక్కువే. ఈ కారణంగా మంజూర్ గారి కరెంటు బిల్లు కూడా 4 వేల రూపాయలకు పైగా వచ్చేది. కానీమంజూర్ గారి ఇంట్లో సోలార్ రూఫ్‌టాప్ ప్లాంట్‌ను ఏర్పాటు చేయడంతో ఆయన  ఖర్చు సగానికి పైగా తగ్గింది. అదే విధంగా ఒడిషాకు చెందిన కున్ని దేవురి అనే అమ్మాయి తనతో పాటు ఇతర మహిళలకు కూడా సౌరశక్తిని ఉపాధి మాధ్యమంగా మారుస్తోంది. ఒడిషాలోని కేందుఝర్ జిల్లా కర్దాపాల్ గ్రామంలో కున్ని నివసిస్తున్నారు. సౌరశక్తితో నడిచే రీలింగ్ యంత్రంతో పట్టు వడకడంపై ఆదివాసీ మహిళలకు ఆమె శిక్షణ ఇస్తున్నారు. సోలార్‌ మెషీన్‌ ఫలితంగా ఈ ఆదివాసీ  మహిళలకు కరెంటు బిల్లుల భారం లేకపోగా, ఆదాయాన్ని కూడాపొందుతున్నారు. ఇది సూర్య భగవానుడి సౌరశక్తి  వరం. వరం, ప్రసాదం  ఎంత ఎక్కువగా ఉంటే అంత మంచిది. అందుచేతమీరు ఇందులో చేరండి. ఇతరులను కూడా చేర్చండి.

నా ప్రియమైన దేశప్రజలారా!

      ఇప్పటివరకు నేను మీతో సూర్యుని గురించి మాట్లాడుతున్నాను. ఇప్పుడు నా దృష్టి అంతరిక్షం వైపు మతోంది. అందుకు కారణం మన దేశం సోలార్ రంగంతో పాటు అంతరిక్ష రంగంలోనూ అద్భుతాలు సృష్టిస్తోంది. భారతదేశం సాధించిన విజయాలను చూసి ప్రపంచం మొత్తం నేడు ఆశ్చర్యపోతోంది. అందుకే 'మన్ కీ బాత్' శ్రోతలకు ఈ విషయం చెప్పి వారిని కూడా సంతోషపెట్టాలని అనుకున్నాను.

మిత్రులారా!కొద్దిరోజుల క్రితం భారతదేశం ఒకేసారి 36 ఉపగ్రహాలను అంతరిక్షంలోకి ప్రవేశపెట్టడాన్ని మీరు చూసిఉంటారు. దీపావళికి సరిగ్గా ఒక్కరోజు ముందు సాధించిన ఈ విజయం ఒక విధంగా మన యువత నుండి దేశానికి ప్రత్యేకమైన దీపావళి కానుక. ఈ ప్రయోగంతో దేశవ్యాప్తంగా కాశ్మీర్ నుంచి కన్యాకుమారి వరకు, కచ్ నుంచి కోహిమా వరకు డిజిటల్ కనెక్టివిటీ మరింత బలోపేతం అవుతుంది. దీని సహాయంతోమారుమూల ప్రాంతాలు కూడా దేశంలోని మిగిలిన ప్రాంతాలతో మరింత సులభంగా అనుసంధానమవుతాయి. దేశం స్వావలంబన సాధించినప్పుడు కొత్త విజయ శిఖరాలకు చేరుకుంటుందని చెప్పేందుకు ఇది కూడా ఒక  ఉదాహరణ. మీతో ఈ విషయం మాట్లాడుతున్నప్పుడుభారతదేశానికి క్రయోజెనిక్ రాకెట్ సాంకేతికతను ఇవ్వడాన్ని నిరాకరించిన పాత కాలాన్ని కూడా గుర్తు చేసుకుంటున్నాను.కానీ, భారతీయ శాస్త్రవేత్తలు స్వదేశీ సాంకేతికతను అభివృద్ధి చేయడమే కాకుండా ఇప్పుడు దాని సహాయంతో ఏకకాలంలో పదుల సంఖ్యలో ఉపగ్రహాలను అంతరిక్షంలోకి పంపుతున్నారు. ఈ ప్రయోగంతో ఇప్పుడు ప్రపంచ వాణిజ్య విపణిలో భారతదేశం సుదృఢ స్థానం పొందింది. మనకు కొత్త అవకాశాల ద్వారాలు కూడా తెరుచుకున్నాయి.

మిత్రులారా!

   ‘అభివృద్ధి చెందిన భారతదేశం’ అనే సంకల్పంతో నడుస్తున్న మన దేశం ప్రతి ఒక్కరి కృషితోనే తన లక్ష్యాలను చేరుకోగలదు.భారతదేశంలో అంతకుముందు అంతరిక్ష రంగం ప్రభుత్వ వ్యవస్థల పరిధిలోనే ఉండేది. యువత కోసం, ప్రైవేట్ రంగానికి అవకాశం ఇవ్వడంతో ఇందులో విప్లవాత్మక మార్పులు రావడం ప్రారంభించాయి.భారతీయ పరిశ్రమలు,స్టార్టప్‌లు ఈ రంగంలో కొత్త ఆవిష్కరణలను,కొత్త సాంకేతికతలను తీసుకురావడంలో నిమగ్నమై ఉన్నాయి. విశేషించి ఇన్-స్పేస్ సహకారం ఈ రంగంలో పెద్ద మార్పును తీసుకురాబోతోంది. ప్రభుత్వేతర సంస్థలు కూడా తమ పేలోడ్‌లు, ఉపగ్రహాలను IN-SPAce ద్వారా ప్రయోగించే సౌకర్యాన్ని పొందుతున్నాయి. అంతరిక్ష రంగంలో భారతదేశంలోని ఈ భారీ అవకాశాలను పూర్తిగా ఉపయోగించుకోవాలని నేను స్టార్టప్‌లను, ఆవిష్కర్తలను కోరుతున్నాను.

నా ప్రియమైన దేశవాసులారా!

     విద్యార్థులు, యువశక్తి, నాయకత్వ శక్తి విషయాలకు వస్తే మనలో పాతుకుపోయిన ఎన్నో మూస భావనలు, పాత విషయాలు గుర్తుకువస్తాయి. విద్యార్థి శక్తి విషయానికి వస్తే దాని పరిధిని విద్యార్థి సంఘం ఎన్నికలతో జోడించడం చాలా సార్లు చూస్తుంటాం. కానీ విద్యార్థి శక్తి పరిధి చాలా పెద్దది. చాలా విస్తృతమైంది. భారతదేశాన్ని శక్తిమంతం చేయడానికి విద్యార్థి శక్తి ఆధారం. నేటి యువత భారతదేశాన్ని 2047 వరకు తీసుకువెళ్తుంది. భారతదేశం శతాబ్ది ఉత్సవాలు జరుపుకుంటున్నప్పుడుఈ యువత శక్తి, వారి శ్రమ, వారి చెమట, వారి ప్రతిభ, భారతదేశాన్ని ఈ రోజు సంకల్పిస్తున్న ఉన్నత స్థాయికి తీసుకెళ్తాయి. నేటి మన యువత దేశం కోసం పని చేస్తున్న తీరును, వారు దేశ నిర్మాణంలో చేరిన తీరును చూసి నేను చాలా నమ్మకంతో ఉన్నాను. మన యువత హ్యాకథాన్‌లలో సమస్యలను పరిష్కరించే విధానం, రాత్రంతా మేల్కొని గంటల తరబడి శ్రమించే తీరు ఎంతో స్ఫూర్తిదాయకం. దేశంలోని లక్షలాది మంది యువతగత సంవత్సరాల్లో నిర్వహించిన హ్యాకథాన్ లలో అనేక సవాళ్లను పరిష్కరించింది. దేశానికి కొత్త పరిష్కారాలను అందించింది.

మిత్రులారా!

        మీకు గుర్తుండే ఉంటుంది- నేను ఎర్రకోట నుండి 'జై అనుసంధాన్' అని ఆహ్వానించాను. ఈ దశాబ్దాన్ని ‘టెకేడ్’ గా మార్చడం గురించి కూడా నేను మాట్లాడాను. దీన్ని చూడటం నాకు చాలా ఇష్టం. మన ఐ.ఐ.టి.ల విద్యార్థులు కూడా దీని స్ఫూర్తి ని తీసుకున్నారు.ఈ నెల-అక్టోబరు- 14-15 తేదీల్లో మొత్తం 23 ఐ.ఐ.టి.లు తమ ఆవిష్కరణలు,పరిశోధన ప్రాజెక్టులను ప్రదర్శించడానికి మొదటిసారి ఒకే వేదికపైకి వచ్చాయి. దేశం నలుమూలల నుంచి వచ్చిన విద్యార్థులు, పరిశోధకులు 75కు పైగా అత్యుత్తమ ప్రాజెక్టులను ఈ మేళాలో  ప్రదర్శించారు.ఆరోగ్య పరిరక్షణ, వ్యవసాయం, రోబోటిక్స్, సెమీకండక్టర్స్, ఫైవ్- జికమ్యూనికేషన్స్ ఇలా ఎన్నో ఇతివృత్తాలపై ఈ ప్రాజెక్ట్‌లను రూపొందించారు. ఈ ప్రాజెక్టులన్నీ ఒకదాన్ని మించినవి మరొకటి అయినప్పటికీకొన్ని ప్రాజెక్టుల గురించి మీ దృష్టిని ఆకర్షించాలనుకుంటున్నాను. ఉదాహరణకు ఐఐటి భువనేశ్వర్‌కు చెందిన ఒక బృందం నవజాత శిశువుల కోసం పోర్టబుల్ వెంటిలేటర్‌ను అభివృద్ధి చేసింది. ఇది బ్యాటరీతో నడుస్తుంది. మారుమూల ప్రాంతాల్లో కూడా సులభంగా ఉపయోగించవచ్చు. ఇది నెలలు నిండకుండా జన్మించిన శిశువుల జీవితాలను రక్షించడంలో చాలా సహాయకారిగా ఉంటుంది. ఎలక్ట్రిక్ మొబిలిటీ, డ్రోన్ సాంకేతికత, ఫైవ్-జి - ఏదైనా కావచ్చు, మన విద్యార్థులు చాలా మంది వాటికి సంబంధించిన కొత్త సాంకేతికతను అభివృద్ధి చేయడంలో నిమగ్నమై ఉన్నారు. స్థానిక భాషలను నేర్చుకునే విధానాన్ని సులభతరం చేసే బహుభాషా ప్రాజెక్టులో వివిధ ఐఐటిలు కలిసి పనిచేస్తున్నాయి. ఈ ప్రాజెక్టు కొత్త జాతీయ విద్యా విధాన లక్ష్యాలను సాధించడంలో చాలా సహాయపడుతుంది. భారతదేశ స్వదేశీ ఫైవ్-జి టెస్ట్ బెడ్‌ను అభివృద్ధి చేయడంలో ఐఐటి మద్రాస్, ఐఐటి కాన్పూర్ ప్రముఖ పాత్ర పోషించాయని తెలుసుకుని మీరు సంతోషిస్తారు. ఇది ఖచ్చితంగా ఒక గొప్ప ప్రారంభం. రాబోయే కాలంలో ఇలాంటి ప్రయత్నాలు మరెన్నో జరగాలని నేను ఆశిస్తున్నాను. ఐఐటిలు, ఇతర సంస్థలు కూడా తమ పరిశోధన, అభివృద్ధి కార్యకలాపాలను మరింత వేగవంతం చేయాలని ఆశిస్తున్నాను.

నా ప్రియమైన దేశప్రజలారా!

          పర్యావరణం పట్ల సున్నితత్వం మన సమాజంలోని అణువణువులో ఇమిడి ఉంది. మన చుట్టూ మనం దాన్ని  అనుభవించగలం. పర్యావరణ పరిరక్షణ కోసం తమ జీవితాలను వెచ్చించే వారికి దేశంలో కొరత లేదు.

కర్ణాటకలోని బెంగుళూరులో నివసిస్తున్న సురేష్ కుమార్ గారి నుండి కూడా మనం చాలా నేర్చుకోవచ్చు. ఆయనకు ప్రకృతి, పర్యావరణ పరిరక్షణలో గొప్ప అభిరుచి ఉంది. ఆయన ఇరవై ఏళ్ల క్రితం నగరంలోని సహకారనగర్‌లో ఒక అడవిని సస్యశ్యామలం చేసేందుకు శ్రీకారం చుట్టారు. ఇప్పుడు వాటి అందాలు అందరి మనసులను దోచుకుంటున్నాయి. ఇది అక్కడ నివసించే ప్రజలకు కూడా గర్వకారణం. సురేష్ కుమార్ గారు అద్భుతమైన పని చేశారు. కన్నడ భాష , సంస్కృతులను పెంపొందించేందుకు సహకరనగర్‌లో బస్ షెల్టర్‌ను కూడా నిర్మించారు. కన్నడలో రాసిన ఇత్తడి పలకలను వందలాది మందికి బహూకరించారు. పర్యావరణం – సంస్కృతి రెండూ కలిసి వృద్ధి చెంది,  వికసించాలంటే... ఇది ఎంత పెద్ద కార్యమో ఆలోచించండి.

మిత్రులారా!

        ఈ రోజు ప్రజల్లో పర్యావరణ అనుకూల జీవన విధానం, పర్యావరణ అనుకూల ఉత్పత్తుల గురించి గతంలో కంటే ఎక్కువ అవగాహన కనిపిస్తోంది. తమిళనాడు నుండి అలాంటి ఒక ఆసక్తికరమైన ప్రయత్నం గురించి తెలుసుకునే అవకాశం కూడా నాకు లభించింది. కోయంబత్తూరులోని అనైకట్టిలో ఆదివాసి మహిళల బృందం చేసిన అద్భుతమైన ప్రయత్నం ఇది. ఈ మహిళలు ఎగుమతుల కోసం పది వేల పర్యావరణ అనుకూలమైన టెర్రకోట టీ కప్పులను తయారు చేశారు. ఆశ్చర్యకరమైన విషయం ఏంటంటే.. టెర్రకోట టీ కప్పుల తయారీ బాధ్యతను ఈ మహిళలే స్వయంగా తీసుకున్నారు. క్లే మిక్సింగ్‌ నుంచి ఫైనల్‌ ప్యాకేజింగ్‌ వరకు స్వయంగా చేశారు. ఇందుకోసం శిక్షణ కూడా తీసుకున్నారు. ఈ అద్భుతమైన ప్రయత్నానికి ఎలాంటి ప్రశంసలు దక్కినా తక్కువే.

మిత్రులారా!

        త్రిపురలోని కొన్ని గ్రామాలు కూడా చాలా మంచి పాఠాలు చెప్పాయి. మీరు బయో-విలేజ్ గురించి వినే ఉంటారు. కానీ త్రిపురలోని కొన్ని గ్రామాలు బయో-విలేజ్-2నిచ్చెనను అధిరోహించాయి. బయో-విలేజ్ 2 ప్రకృతి వైపరీత్యాల వల్ల కలిగే నష్టాన్ని ఎలా తగ్గించాలో నొక్కి చెబుతుంది. ఇందులోవివిధ ఆలోచనల ద్వారా ప్రజల జీవన నాణ్యతను మెరుగుపరచడానికి పూర్తి శ్రద్ధ పెడతారు. సౌరశక్తి, బయోగ్యాస్, తేనెటీగల పెంపకం,బయో ఫెర్టిలైజర్లపై పూర్తి దృష్టి పెడతారు. మొత్తమ్మీద చూస్తే వాతావరణ మార్పులకు వ్యతిరేకంగా చేస్తున్న ప్రచారానికి బయో-విలేజ్ 2మరింత బలం చేకూరుస్తుంది.

దేశంలోని వివిధ ప్రాంతాల్లో పర్యావరణ పరిరక్షణ పట్ల పెరుగుతున్న ఉత్సాహాన్ని చూసి నేను చాలా సంతోషంగా ఉన్నాను. కొద్ది రోజుల కిందట భారతదేశంలోపర్యావరణాన్ని పరిరక్షించడానికి అంకితమైన మిషన్ లైఫ్ కూడా ప్రారంభమైంది. మిషన్ లైఫ్  సాధారణ సూత్రం పర్యావరణానికి హాని కలిగించని జీవనశైలినిప్రోత్సహించడం. మిషన్ లైఫ్ గురించి తెలుసుకుని, దాన్ని స్వీకరించడానికి ప్రయత్నించవలసిందిగా మిమ్మల్ని కోరుతున్నాను.

మిత్రులారా!

       రేపు- అక్టోబర్ 31- జాతీయ ఐక్యతా దినోత్సవం. సర్దార్ వల్లభాయ్ పటేల్ జయంతి శుభ సందర్భం. ఈ రోజున దేశంలోని ప్రతి మూలలో రన్ ఫర్ యూనిటీ నిర్వహిస్తారు. ఈ పరుగు దేశంలో ఐక్యతా సూత్రాన్ని బలపరుస్తుంది. మన యువతకు స్ఫూర్తినిస్తుంది. కొద్ది రోజుల క్రితం మన జాతీయ క్రీడల సందర్భంగా కూడా అదే భావన కనిపించింది. 'జుడేగా ఇండియా తో జీతేగా ఇండియా' – అంటే ‘దేశం అనుసంధానమైతే విజయం సాధిస్తుంది’ అనే థీమ్‌తోజాతీయ క్రీడలు  బలమైన ఐక్యతా సందేశాన్ని అందించాయి. భారతదేశ క్రీడా సంస్కృతిని కూడా ప్రోత్సహించాయి. భారతదేశంలో ఇప్పటివరకు నిర్వహించిన వాటిలో ఇవే అతిపెద్ద జాతీయ క్రీడలని తెలుసుకుంటే మీరు సంతోషిస్తారు. ఇందులో 36 క్రీడలను చేర్చారు. వాటిలో 7 కొత్త పోటీలతో పాటు రెండు దేశీయ పోటీలు- యోగాసనాలు,మల్లాఖంబ్ కూడా చేర్చారు. స్వర్ణ పతకం గెలుచుకోవడంలో ముందంజలో ఉన్న మూడు జట్లు – సర్వీసెస్ టీమ్, మహారాష్ట్ర ,హర్యానా టీమ్. ఈ గేమ్‌లలో ఆరు జాతీయ రికార్డులను నెలకొల్పారు. సుమారు 60 జాతీయ క్రీడల రికార్డులను కూడా సృష్టించారు. ఈ క్రీడా పోటీల్లో పాల్గొన్న, పతకాలు సాధించిన, కొత్త రికార్డులు సాధించిన క్రీడాకారులందరికీ అభినందనలు. ఈ ఆటగాళ్లకు ఉజ్వల భవిష్యత్తు ఉండాలని కోరుకుంటున్నాను.

మిత్రులారా!

     గుజరాత్‌లో జరిగిన జాతీయ క్రీడలను విజయవంతంగా నిర్వహించడంలో సహకరించిన వారందరికీ నా హృదయపూర్వక అభినందనలు తెలియజేస్తున్నాను. గుజరాత్‌లో నవరాత్రుల సందర్భంగా జాతీయ క్రీడలు నిర్వహించడం మీరు చూశారు. ఈ సమయంలో గుజరాత్ మొత్తం నవరాత్రుల ఉత్సవాల్లో ఉండడం వల్ల ప్రజలు ఈ ఆటలను ఎలా ఆస్వాదించగలరని ఈ క్రీడల ప్రారంభానికి ముందు ఒకసారి నా మనస్సుకు అనిపించింది. ఇంత పెద్ద క్రీడోత్సవాల వ్యవస్థ- మరోవైపు నవరాత్రుల సందర్భంగా గర్బా మొదలైన వాటికి ఏర్పాట్లు. గుజరాత్ ఏకకాలంలో ఇవన్నీ ఎలా చేస్తుందని అనుకున్నాను. కానీ గుజరాత్ ప్రజలు తమ ఆతిథ్యంతో అతిథులందరినీ సంతోషపెట్టారు. అహ్మదాబాద్‌లో జరిగిన జాతీయ క్రీడల సందర్భంగా కళ, క్రీడలు,సంస్కృతుల సంగమం జరిగిన తీరు  ఆనందాన్ని నింపింది. క్రీడాకారులు కూడా పగటిపూట ఆటలో పాల్గొని, సాయంత్రం గర్బా, దాండియా రంగుల్లో మునిగితేలారు.  గుజరాతీ ఆహారంతో పాటు నవరాత్రులకు సంబంధించిన చాలా చిత్రాలను కూడా వారు సామాజిక మాధ్యమాల్లో పంచుకున్నారు. ఇవన్నీ చూడటం మా అందరికీ ఆనందదాయకం. ఇలాంటి ఆటలు భారతదేశంలోని విభిన్న సంస్కృతుల గురించి కూడా వెల్లడిస్తాయి. అవి 'ఏక్ భారత్-శ్రేష్ఠ భారత్' స్ఫూర్తిని కూడా బలోపేతం చేస్తాయి.

నా ప్రియమైన దేశప్రజలారా!

          నవంబర్ నెలలో 15వ తేదీన మన దేశం ఆదివాసిల గౌరవ దినోత్సవాన్ని జరుపుకుంటుంది. మీకు గుర్తుండే ఉంటుంది-భగవాన్ బిర్సా ముండా జయంతి సందర్భంగా ఆదివాసివారసత్వ, గౌరవ దినోత్సవాన్ని జరుపుకోవడాన్ని దేశం గత సంవత్సరం ప్రారంభించింది.భగవాన్ బిర్సా ముండా తన స్వల్ప జీవితకాలంలో బ్రిటిష్ పాలనకు వ్యతిరేకంగా లక్షలాది మందిని ఏకం చేశారు. భారతదేశ స్వాతంత్ర్యం కోసం, ఆదివాసి సంస్కృతిపరి రక్షణ కోసం ఆయన తన జీవితాన్ని త్యాగం చేశారు. ఆయన నుండి మనం నేర్చుకోవలసినవి చాలా ఉన్నాయి.

మిత్రులారా!

        భగవాన్ బిర్సా ముండా విషయానికి వస్తే.. ఆయన  చిన్న జీవిత కాలం చూద్దాం. ఈ రోజు కూడా మనం ఆయన  నుండి చాలా నేర్చుకోవచ్చు. “ఈ భూమి మనది. మనమే దాని రక్షకులం” అని ఆయన చెప్పేవారు. ఈ వాక్యాల్లో  మాతృభూమి పట్ల కర్తవ్యం కూడా ఉంది. పర్యావరణం పట్ల కర్తవ్య భావన కూడా ఉంది. మన ఆదివాసిసంస్కృతిని మరచిపోకూడదని, దానికి దూరంగా వెళ్లకూడదని ఆయన ఎప్పుడూ చెప్పేవారు. నేటికీదేశంలోని ఆదివాసి సమాజాల నుండి మనం ప్రకృతి, పర్యావరణం మొదలుకుని చాలా విషయాల గురించి నేర్చుకోవచ్చు.

మిత్రులారా!

      గత ఏడాది  భగవాన్ బిర్సా ముండా జయంతి సందర్భంగారాంచీలో భగవాన్ బిర్సా ముండా మ్యూజియాన్ని ప్రారంభించే అవకాశం నాకు లభించింది. సమయం దొరికినప్పుడు తప్పకుండా ఈ మ్యూజియాన్ని సందర్శించాలని యువతను నేను కోరుతున్నాను. నవంబర్ 1వ తేదీ  అంటే ఎల్లుండి గుజరాత్-రాజస్థాన్ సరిహద్దుల్లోని మాన్‌గఢ్ లో ఉంటానని కూడా నేను మీకు చెప్పాలనుకుంటున్నాను. భారతదేశ స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో, మన సుసంపన్నమైన ఆదివాసి వారసత్వంలో మాన్‌గఢ్ కు చాలా విశిష్ట  స్థానం ఉంది. 1913నవంబర్ లో ఇక్కడ ఒక భయంకరమైన ఊచకోత జరిగింది. బ్రిటిష్ వారు స్థానిక ఆదివాసిలను దారుణంగా హత్య చేశారు. ఈ మారణకాండలో వెయ్యి మందికి పైగా ఆదివాసి ప్రాణాలు కోల్పోయారని చెప్తారు. ఈ గిరిజన ఉద్యమానికి గోవింద్ గురు జీ నాయకత్వం వహించారు. ఆయన జీవితం ప్రతి ఒక్కరికీ స్ఫూర్తిదాయకం. ఈ రోజు గోవింద్ గురు జీ తో సహా ఆ ఆదివాసి అమరవీరులందరూ ప్రదర్శించిన అసమానమైన ధైర్యానికి, పరాక్రమానికి నేను నమస్కరిస్తున్నాను. భగవాన్ బిర్సా ముండా, గోవింద్ గురు, ఇతర స్వాతంత్ర్య సమరయోధుల ఆదర్శాలను ఈ అమృత కాలంలో మనం ఎంత నిష్ఠతో పాటిస్తామోమన దేశం అంతే ఉన్నతంగా ఉంటుంది. ఉన్నత శిఖరాలను చేరుకుంటుంది.

నా ప్రియమైన దేశప్రజలారా!

      నవంబర్ 8వ తేదీన గురుపురబ్ ఉంది. మన విశ్వాసానికి గురునానక్ జీ  ప్రకాశ్ పర్వ్ ఎంతో ముఖ్యమైంది. దాన్నుండి మనం ఎంతో నేర్చుకోవచ్చు. గురునానక్ దేవ్ జీ తన జీవితాంతంమానవాళికి వెలుగునిచ్చారు. గత కొన్నేళ్లుగా గురువుల వెలుగులు ప్రజల్లోకి తీసుకెళ్లేందుకు దేశం ఎన్నో ప్రయత్నాలు చేసింది. గురునానక్ దేవ్ జీ 550వ ప్రకాశ్ పర్వ్‌ను దేశ విదేశాల్లో పెద్ద ఎత్తున జరుపుకునే అవకాశం మనకు లభించింది. దశాబ్దాల నిరీక్షణ తర్వాత కర్తార్‌పూర్ సాహిబ్ కారిడార్ నిర్మాణం కూడా జరగడం అంతే ఆనందంగా ఉంది. కొద్దిరోజుల క్రితం హేమకుండ్ సాహిబ్ కోసం రోప్‌వేకి పునాది రాయి వేసే అవకాశం కూడా నాకు లభించింది. మనం మన గురువుల ఆలోచనల నుండి నిరంతరం నేర్చుకోవాలి. వారి పట్ల అంకితభావంతో ఉండాలి. ఈ రోజు కార్తీక పౌర్ణమి కూడా. ఈ రోజు మనం పుణ్యక్షేత్రాల్లో, నదుల్లో స్నానం చేస్తాం. సేవ,దానధర్మాలు చేస్తాం. ఈ పండుగల సందర్భంగా మీ అందరికీ హృదయపూర్వక శుభాకాంక్షలు తెలియజేస్తున్నాను. రాబోయే రోజుల్లోచాలా రాష్ట్రాలు తమ రాష్ట్ర అవతరణ దినోత్సవాన్ని జరుపుకుంటున్నాయి. ఆంధ్రప్రదేశ్ ఆవిర్భావ దినోత్సవాన్ని జరుపుకుంటుంది. కేరళలో పిరవి జరుపుకుంటారు. కర్ణాటకలో రాజ్యోత్సవాలు జరుపుకుంటారు. ఇదేవిధంగా మధ్యప్రదేశ్, ఛత్తీస్‌గఢ్, హర్యానా కూడా తమ రాష్ట్ర అవతరణ దినోత్సవాన్ని జరుపుకుంటున్నాయి. ఈ అన్ని రాష్ట్రాల ప్రజలకు నా శుభాకాంక్షలు తెలియజేస్తున్నాను. మన రాష్ట్రాలన్నింటిలో ఒకరి నుండి ఒకరు నేర్చుకోవడం, సహకరించుకోవడం, కలిసి పనిచేయడం అనే స్ఫూర్తి ఎంత బలంగా ఉంటే దేశం అంత ముందుకు సాగుతుంది. ఈ స్ఫూర్తితో ముందుకు సాగుతామన్న నమ్మకం నాకు ఉంది. మీరందరూ మిమ్మల్ని మీరు జాగ్రత్తగా చూసుకోండి. ఆరోగ్యంగా ఉండండి. 'మన్ కీ బాత్'లో మళ్ళీ కలిసే వరకు మీ నుండి సెలవు తీసుకునేందుకు నన్ను అనుమతించండి. నమస్కారం, ధన్యవాదాలు.

 

 

 

 

Explore More
78వ స్వాతంత్ర్య దినోత్సవ వేళ ఎర్రకోట ప్రాకారం నుంచి ప్రధాన మంత్రి శ్రీ నరేంద్ర మోదీ ప్రసంగం

ప్రముఖ ప్రసంగాలు

78వ స్వాతంత్ర్య దినోత్సవ వేళ ఎర్రకోట ప్రాకారం నుంచి ప్రధాన మంత్రి శ్రీ నరేంద్ర మోదీ ప్రసంగం
Sheetal Devi signs special jersey with foot, gifts to PM Modi

Media Coverage

Sheetal Devi signs special jersey with foot, gifts to PM Modi
NM on the go

Nm on the go

Always be the first to hear from the PM. Get the App Now!
...
Want to create a culture where every citizen changes their perspective towards Divyangjan: PM Modi to Paralympians
September 13, 2024

प्रधानमंत्री – आज मुझे आपको सुनना है। आप लोगों के क्या अनुभव रहें, वहां सबसे मिलते होंगे, कुछ ना कुछ अच्छी बातें हुई होंगी। वो मैं जरा सुनना चाहता हूं।

कपिल परमार - सर नमस्ते। हर-हर महादेव सर।

प्रधानमंत्री – हर-हर महादेव।

कपिल परमार – सर मैं ब्लाइंड जूड़ो से कपिल परमार 60kg खेलता हूं सर, और मेरा एक्सपीरियंस यह रहा की मैंने बहुत ज्यादा कंपटीशन खेल लिए थे 2021 से लेकर। तो मैंने 16 कंपटीशन खेले सर, जिसमें मेरे 14 में मेडल थे जिसमें मेरे आठ में मेरे गोल्ड थे, ब्राउन सिल्वर एशियन गेम में भी मेरा सिल्वर था, वर्ल्ड गेम में ब्रोंज था और वर्ल्ड चैंपियनशिप ब्रोंज था तो सर मेरा डर निकल गया था। ओलंपिक का इतना परेशान नहीं था, क्योंकि मैं कंपटीशन बहुत ज्यादा खेल लिए थे सर। तो सर मेरा एक्सपीरियंस ये है कि थोड़ा सा प्रेशर था तो हमारे देवेंद्र भाई साहब झांझरिया जी भाई साहब ने मेरे से एक बात बोली थी कि अपने को अपना बेस्ट देना है। बोला था कि जो आप प्रैक्टिस में करते हो वही आपको करना है। और सर मेरे कोच हैं उनका भी मेरे मनोरंजार जी, उन्होंने बहुत आशीर्वाद दिया, क्योंकि हम लोगों को संभालना मुश्किल ही नहीं नामुमकिन है। क्योंकि सर हम हर कहीं टकरा जाते हैं और कोई हमसे आकर टकरा जाता है तो मैं उनसे पूछता कि आप ब्लाइंड हो कि मैं ब्लाइंड हूं। सर बहुत बार ऐसा होता है तो बस सर के हाथ पकड़ कर चलते हैं, हाथ पकड़ कर आते हैं तो थोड़ा बहुत जो दिखता है उसमें अपना काम कर लेते हैं सर, और सर आपका बहुत आशीर्वाद रहा।

प्रधानमंत्री - अच्छा कपिल उस दिन तुमने मुझे बताया कि स्टेडियम में से कपिल कपिल कपिल इतनी आवाज आ रही थी, तो मैं मेरे कोच की सूचनाएं सुन नहीं पा रहा था। वो मैं actually experience करना चाहता हूं कैसे,आपके कोच कहां है? सर जरा बताइए क्या मुश्किल होता है!

कोच - सबसे अहम बात है ब्लाइंड जूडो में कि जो instructions हम लोग बाहर से देते हैं, जो इनको सिखाया जाता है, उसमे हम लोग एक कोडिंग करते हैं कि एक जब हम जाएंगे तो यह यह बोलेंगे तो तुम्हें यह करना है, क्योंकि वहां दिखता तो है नहीं कुछ। तो उसे दिन हमारे साथ 2 mat area थे! 1 mat पर हमारी bout चल रही थी फाइट और दूसरे पर जो है वह फ्रांस की फाइट चल रही थी और फ्रांस की फाइट में इतना शोर हो रहा था करीब 15 से 18000 दर्शक वहां थे। तो जिसकी वजह से जब यह सेमीफाइनल खेलने गए तो जो मैं बोल रहा था वह यह नहीं समझ पा रहे थे और definitely क्योंकि सेमीफाइनल का एक प्रेशर था और जो खिलाड़ी था ईरान का उससे पहले यह सेमीफाइनल फाइनल में एशियाई खेलों में हारे थे। तो यकीनन उसका भी प्रेशर होगा। तो इस वजह से यह उसे दिन हमें भारत के लिए गोल्ड मेडल नहीं ला पाए

प्रधानमंत्री - तो सामने का जो कोच होगा वो भी अपने प्लेयर को इसी प्रकार से सूचना करता होगा।

कोच - जी जी, वह भी अब यह depend करता है coach to coach. कि वो जैसे हमारा इनका tie up जो भी हमारे coaches हमारे coaches जो खिलाड़ी है उनके साथ यह है कि हम लोग यह देखते हैं कि कौन किस तरीके से सिखाता है तो हम different उसकी जो है सोच में।

प्रधानमंत्री - मतलब कोच को भी औरों से अपने आप को अलग secret रखना पड़ता है।

कोच - रखना पड़ता है बिल्कुल बिल्कुल, क्योंकि वही चीज हम कहेंगे, वो कहेगा तो फिर नहीं समझ पाएगा।

प्रधानमंत्री – अच्छा आपको इसको कहना है कपिल को, कि कपिल बाईं ओर से ठोको, तो क्या बोलेंगे आप?

कोच - हमारा कहना यह होता है सर।

प्रधानमंत्री – कपिल ऐसा ही होता है ना?

कपिल परमार- सर हम बोलते हैं कि हम मार दें, तो मगर अटैक तो करता हूं कभी खाली चला जाता है तो वापस खड़ा हो जाता हूं।

कोच - लेकिन टेक्निक का नाम बताते हैं। जो पोजीशन आगे पीछे पांव की दिखती है तो वो टेक्निक का नाम जो इनको सिखाया होता है, वो बताते हैं तो फिर ये वो अप्लाई करते हैं। क्योंकि कहां पर आफ बैलेंसिंग हो रही है, आगे हो रही है, पीछे हो रही है, तो वह टेक्निक बताते हैं।

प्रधानमंत्री - तो आप सामने वाले की पोजीशन भी बताते होंगे?

कोच - जी जी जी बिल्कुल उसके जो movement होते हैं। जैसे उसने आगे किया वेट उसका आगे जा रहा है तो हम आगे वाली टेक्निक उसको मार सकते हैं। ऐसे ही अगर उसने पीछे वेट किया या पीछे मुंह कर रहा है तो पीछे वाली टेक्निक बताते हैं और जिससे कि हम उसके पॉइंट लेते हैं।

प्रधानमंत्री - आप जब वहां बैठे होते हैं तो आपके भी हाथ पर हिलते होंगे?

कोच - बहुत ज्यादा और बस बस नहीं चलता है कि हम लोग भी mat पर चले जाएं as a coach.

कपिल परमार - सर ऐसा हो रहा था कि सेमीफाइनल में जो रेफरी थे, जो मेरे हाथ पकड़ कर ले जा रहा था उनके हाथ खुद हिल रहे थे। क्योंकि बड़े मैच में उनको भी decision गलत दे दिया। जैसे थर्ड अंपायर रहता है पूरा उसके बाद ही बताया जाता है पर मेरा decision बहुत जल्दी दे दिया था रोल करके, वो मेरी भी गलती रही कुछ सेमीफाइनल में मैं दब गया। पर next time में सर आपसे वादा करता हूं।

प्रधानमंत्री – नहीं आप बहुत अच्छा कर रहे हो बहुत बधाई हो।

कपिल परमार – Thank You Sir, Thank You So Much.

कोच - जय हिंद सर, मैं एक सोल्जर हूं और मेरी वाइफ है सिमरन शर्मा और एक मेरे पास प्रीति है मैं athletic का एक कोच हूं para athletic का। तो मेरे दो athlete हैं। दोनों 100-200 मीटर करते हैं और फर्स्ट टाइम जो एथलेटिक में ट्रैक में मेडल आया है सर मेरे ही एथलीट लेकर आए हैं अभी। और तीन मेडल आए हैं हमारा काफी वहां पर सीखने को मिला सर। जैसे कि वहां पर हमारा 100 मीटर में एक इवेंट में मतलब दो मेडल आ गए। तो दो मेडल एक ही रूम में दो एथलीट है 100 मीटर के दोनों के दोनों पहली बार खेलने जा रहे हैं। देश के लिए पहली बार मेडल जीतने के लिए जा रहे हैं ट्रैक में। तो जब दो मेडल एक रूम में रखे हों और दूसरे खिलाड़ी का अभी इवेंट भी ना हुआ हो तो उस प्रेशर को मैं as a coach as a husband मैं कैसा feel कर रहा हूं। मैं उसको समझ रहा हूं दूसरे एथलीट जो है उसका गेम भी नहीं हुआ और उसमें दो मेडल रखे हैं। हाई प्रेशर है कि भई मेरा तो मेडल भी नहीं आया उसके दो मेडल आ चुके हैं। तो उसको उससे बाहर निकालने के लिए बार-बार उसको मुझे engage करना पड़ रहा था, बहुत busy रखना पड़ रहा था पूरे दिन। तो वहां से बहुत कुछ सीखने को मिला हम 100 मीटर में हार गए सर।

प्रधानमंत्री- अच्छा वहां तो तुमने दिन निकाल दिए अब घर में क्या होगा तेरा। हैं सिमरन।

सिमरन- सर, यह जितना अच्छा बनकर दिखा रहा है इतना है नहीं। जब हम यहां पर आए थे तो यहां से जाने से पहले बात हुई थी। Actually हम दोनों में यह बात होती थी कि ट्रैक को पहला मेडल कौन देगा। तो फिर जब इवेंट लिस्ट आई तो उसमें पता चला कि प्रीति का इवेंट पहले है तो हम sure हो गए थे कि पहला मेडल तो ये ही देगी। तो जब हम यहां पर आए तो उससे पहले यह गज्जू, मतलब यह कोच बोल रहे थे कि तुम्हें एक महीने का रेस्ट दिया जाएगा। फिर उसके बाद जब अभी हम यहां पर आए, अभी हम सुबह ही बात चल रही थी तो सुबह मेरे से बोल रहे थे कि एक वीक का रेस्ट मिलेगा और उससे ज्यादा का नहीं मिलेगा। तो मैंने बोला क्यों नहीं मिलेगा तो बोल रहे ब्रॉन्ज मेडल पर इतना ही मिलता है।

प्रधानमंत्री- अब तुझे खाना नहीं मिलेगा।

कोच - Thank You Sir.

खिलाड़ी- यह मेरा तीसरा पैरालंपिक था। मैं पिछले में भी आपसे मिला था आपने मुझे बहुत मोटिवेट किया था लेकिन शायद इस बार भी थोड़ी कसर रह गई। मैं रियो पैरालंपिक में भी चौथा था, टोक्यो में भी चौथा था और इस बार पेरिस में भी चौथा हो गया सर। तो सर यह चार नंबर मेरे से कुछ ज्यादा ही प्रेम में है तो मैं इसी चार नंबर को शायद मोटिवेशन में लेता हूं तो सोचता हूं कि अगला मेरा चौथा पैरालंपिक होगा तो शायद चौथे में मैं कुछ करूं और जैसे कि सर मैं अपने आप को फैलियर तो नहीं कहूंगा। जैसा कि मैं पारा की हिस्ट्री में ना कि इंडिया की में, All over the world पैरा की history में मैं अकेला ही ऐसा एथलीट हूं जो इतने बड़े इवेंट में इतनी बार ऐसे रहा है! तो फिर मैं कहीं ना कहीं सोचता हूं कि ओलंपिक में ऐसी कई history हैं। जैसे कि एक discuss thrower भी है फ्रांस की, जिनका 5वे ओलंपिक में सिल्वर मेडल आया। एक Tripple jumper भी हैं शायद USA के हैं, कहां के हैं उनका पांचवे ओलंपिक में मेडल आया। तो शायद मैं फिर अपने आप को यह भी मोटिवेशन देता हूं कि तू पहला एथलीट पैरा वर्ल्ड में बनेगा जो जो सबको मोटिवेशन देगा कि भाई जब उसने चौथे में जीता था तो तुम लोग पहले में क्यों हार मान रहे हो। यहां कुछ एथलीट्स ऐसे हैं जैसे की यह गुड़िया है यह फोर्थ है काफी लोग फोर्थ हैं तो यह निराश हो रहे हैं। तो मैं इसमें भी थोड़ा ठीक feel कर रहा हूं कि इनके coaches ऐसे कह रहे हैं उसको देख लो।

प्रधानमंत्री- देखिए मैं समझता हूं कि यह आपका जो जीवन की तरफ देखने का दृष्टिकोण है ना वह शायद आपकी सबसे बड़ी ताकत है। आप तो एक नया लॉजिक निकालो कि मैंए दुनिया को इतना दिया है, कि मेरे रहते हुए अब तक नौ लोगों को आगे किया है मैंने चौथे पर रहकर के।

खिलाड़ी- सर कोई बात नहीं मतलब अभी समय नहीं है but इस बार जो रहा है। वो शिष्यों का समय रहा है। हम तीन एथलीट ऐसे हैं जो अपने शिष्यों को सपोर्ट कर रहे हैं। देवेंद्र भाई साहब हैं इनके शिष्य का गोल्ड आया है और एक और है सोमनराणा हैं उनके शिष्य का ब्रॉन्ज आया है और मैं नवदीप का कोच नहीं हूं but मैं नवदीप का गुरु हूं। इसको मतलब जैवलिन स्टार्ट से लेकर आज तक की journey as a बड़े भाई, गुरु के तौर पर रहा है। तो इस बार मैंने नवदीप को दे दिया कि इस बार तू ले जा। लेकिन अगली बार सर जरूर पूरा promise करता हूं मेरा रहेगा और सर बीते तीन ओलंपिक जितने भी पैरालंपिक मैंने देखे हैं। उसमें मैंने यह feel किया है कि जैसे सभी लोग बात करते हैं कि ये country इतनी बड़ी है तो expectations पहले ही लेकर जाते हैं बहुत तगड़े गेम्स होंगे बहुत तगड़े गेम्स होंगे लेकिन सर मुझे ऐसा believe है। अगर इंडिया 2036 का ओलंपिक पैरालंपिक करवाती है तो मुझे नहीं लगता धरती का उसे तगड़ा इवेंट कहीं पर हुआ होगा। सर हम उसमें भी अपनी उसमें पूरी कोशिश करेंगे की बुढ़ापे में भी देवेंद्र भाई साहब को एक आइडल मानते हुए अपने हाड़ गोडों को बचाते हुए उसमें कोशिश करेंगे कि उसमें भी खेल पाए।

प्रधानमंत्री- हीं नहीं, आपका जीवन की तरफ देखने का ये दृष्टिकोण है ये अपने आप में बहुत ही inspire करने वाला है कि भाई मैं आगे भी कुछ करुंगा और करके रहूंगा। मैं आपको बधाई देता हूं।

खिलाड़ी-Thank You Sir.

कोच- नमस्कार जी।

प्रधानमंत्री- नमस्कार जी

राधिका सिंह- मैं मेंटल कोच हूं राधिका सिंह शूटिंग टीम के साथ और आप कह रहे थे कि अपना एक्सपीरियंस शेयर करें और सबसे ज्यादा जरूरी है एक ग्रुप की मोहब्बत एक दूसरे के लिए। तो शूटिंग टीम में कोई एक दूसरे से compete नहीं कर रहा है सब अपने आप से compete कर रहे हैं तो वो आगे बढ़ रहे हैं और जितनी भी उनकी क्षमता है, जितनी तैयारी है, उसके आगे वो अपनी weakness नहीं देख रहे, strength नहीं देख रहे, वो अपनी स्पोर्ट के लिए मोहब्बत देख रहे हैं। तो यह बहुत बड़ी बात है कि हमारी टीम बहुत जुड़ी हुई रही और although मैं एक ही इवेंट के लिए दो बच्चों को तैयार कर रही थी। कोई competitiveness नहीं था, उनमें तो यह बहुत बड़ी ताकत है कि हम आपस में मोहब्बत से आगे बड़े और वह मोहब्बत स्पोर्ट्स में दिखती है सर।

प्रधानमंत्री - नहीं आप ये मेंटल हेल्थ को करती हैं तो उसमें क्या क्या करती हैं?

राधिका सिंह - सर जो subconscious mind है 90% जो दिमाग होता है उसमें कोई कमजोरियां हैं तो उनको चेंज करना और जो आपकी स्ट्रेंथ हैं उनको आगे लाना अपनी personality से जोड़ना और अपने आप को आगे लेकर चलना।

प्रधानमंत्री- नहीं कोई इन लोगों का योगा का संबंध कोई मेडिटेशन का संबंध ऐसी कुछ specific training वगैरह आप लोग करते हैं?

राधिका सिंह - सर योगा भी है हमारी टीम में एक योग भी कराते थे। तो रोज सुबह मेडिटेशन होती थी रोज शाम को जो भी सीखते थे बच्चे वो रोज दोहराते थे। मतलब रोज मेंटल ट्रेनिंग करते थे अपनी। तो वह टाइम उनका रेंज पर प्रैक्टिस, उनका योगा से प्रैक्टिस मतलब टीम में बहुत ऑर्डर रहा सर।

प्रधानमंत्री - तो दुनिया के बहुत देशों के स्टूडेंट्स खिलाड़ी होंगे जो योगा मेडिटेशन नहीं जानते होंगे। तो हमारे लोगों का क्वालिटी में क्या फर्क पड़ता है?

राधिका सिंह - जी बहुत फर्क पड़ता है because आप अपने अंदर के दिमाग को जब कंट्रोल ले आओ तो आप अपनी गेम को बहुत आगे लेकर जा सकते हो। तो ये आपने भी बहुत अच्छा किया है कि योगा हमारे country में बहुत बढ़ाई है और I think School’s में सर इसको आप सब्जेक्ट बनाएं। Because इसमें जो साइंस में जो शक्ति है वह किसी और चीज में नहीं सर।

प्रधानमंत्री - बधाई हो।

राधिका सिंह – Thank You Sir.

कोच- पहले तो बहुत बड़ी खुशी की बात की कपिल ने ना ही पैरा जूडो में जबकि able जूडो में भी पहला भारत को मेडल दिया है। अब तक able या पैरा जूडो में कोई मेडल नहीं था और कपिल के नाम एक और history है, कि Visually impaired in any game का पहला मेडल भी कपिल ने इंडिया को दिया है। So हम सब लोगों को उसकी बधाई। हमारे जो जूडो के टॉप शॉट्स हैं, वर्ल्ड के उन सब लोगों ने पर्सनली पोडियम से उतर के आकर हम लोगों को congratulate किया, बोले we didn't expect such a quick uprise in para judo. So hats off to you guys and sir वो हम लोग अकेले नहीं कर सकते थे। SAI, OGQ phenomenal सपोर्ट हम लोगों को मिला है and of course the government of India I mean needless to say. तो Sir Thank You So Much and जितने और कोचेस हैं UK, USA जो हम लोगों के अच्छे फ्रेंड्स हैं कोरिया वह सब लोग आए बोले we knew you are going up ahead but we didn't realise you gone up so soon. So we felt very proud and Thank You to the entire team that is backing us up. Thank You So Much Sir.

प्रधानमंत्री - बहुत-बहुत बधाई।

कोच- मैं संदीप चौधरी जी के लिए एक बात कहूंगा- गिरते हैं शहसवार ही मैदान-ए-जंग में, वो तिफ़्ल क्या गिरे जो घुटनों के बल चलते हैं। तो ये आपने सबको यह बताया जो घुड़सवार होता है वहीं गिर सकता है बच्चे कभी नहीं गिरते। तो यह मेरा आपके लिए बहुत बड़ी, और सर मैं हरविंदर के लिए बताऊंगा, शीतल हरविंदर मैं आर्चरी से हूं तो जैसा मैडम ने बताया कि जूडो में हरविंदर का पहला आर्चरी able और पैरालंपिक में फर्स्ट मेडलिस्ट है टोक्यो में ब्रोंज और अभी हिस्ट्री में फर्स्ट इसका मेडल है जो able के बराबर शूट करके आया है 28, 28, 29. लास्ट aero आपने देखा होगा सर बिल्कुल क्लोज टू था अगर वो 10 लगता तो हम किंबूजिन और अपना ब्रेडलिएरशन (नाम स्पष्ट नहीं) के बराबर शूट कर देते।

अमीषा - नमस्ते सर, मेरा नाम अमीषा है और मैं उत्तराखंड से हूं। यह मेरा पहला पैरालंपिक था और मैं बहुत grateful हूं कि मुझे 2 साल में मैंने अपना गेम स्टार्ट किया है। 2 साल ही हुए हैं और 2 साल में मैंने लाइफ में इतना बड़ा experience लिया मुझे बहुत ज्यादा कुछ सीखने को मिला and thank you to my coach जिन्होंने मुझे कॉन्फिडेंस दिया कि मैं कर सकती हूं क्योंकि मैं बहुत डरी हुई थी तो आपने कहा था कि वहां लोगों को observe करना।

प्रधानमंत्री – अब लोग डरते होंगे, पहले आप डरी थीं, अब लोग डरते होंगे।

अमीषा - आपने कहा था कि लोगों को observe वगैरह करना है तो मैंने वह भी बहुत किया और बहुत कुछ सीखने को मिला है।

प्रधानमंत्री - परिवार में से क्या रिस्पांस है अब। परिवार के तुम्हारी फैमिली के लोग क्या कहते हैं?

अमीषा - अब तो फैमिली बहुत खुश है और वो पहले से ही सपोर्ट करते थे लेकिन अब और ज्यादा सपोर्ट करती है।

प्रधानमंत्री - और ज्यादा दे रहे हैं।

सुमित अंतिल- नमस्ते सर मेरा नाम सुमित अंतिल है और मैं बैक टू बैक सेकंड गोल्ड मेडल है सर मेरा। मेरे को अभी भी याद है सर जब टोक्यो में गोल्ड लेकर आया था तो आपने मेरा promise लिया था कि ऐसे ऐसे से दो गोल्ड और चाहिए मेरे को, तो यह दूसरा सर आपके लिए है। क्योंकि उसके बाद में जैसे जब पैरालंपिक से पहले हम काफी nervous थे क्योंकि मैं आर्टिकल्स पढ़ रहा था कि हर तरफ मोस्ट फेवरीट रहता है एथलीट जो गोल्ड मेडल को डिफेंड करेगा उसमें मेरा भी नाम था। But जब 20 अगस्त को आपसे बात हुई तो वही पल याद आ गया सर टोक्यो वाला कि अबकी बार फिर से अच्छा करना है और हमारे साथ में मेरी पूरी टीम है सर मेरे फिजियो, मेरे कोच, हम सभी की तरफ से सर आपका बहुत-बहुत धन्यवाद। क्योंकि हमें ये लगता है सर कि मेडल लेकर आएंगे तो आपसे मिलेंगे, आपसे पर्सनली बात करेंगे और बहुत-बहुत धन्यवाद सर आपका।

प्रधानमंत्री - बधाई हो।

एथलीट- जैसे हम सारे लोग mostly sponsored athlete हैं गवर्नमेंट से different organisation से। तो वहां से कभी ना कभी ऐसा प्रेशर आता रहता है की आपको परफॉर्म करना है यह सारी चीज़ें। जब आप बोलते हो कि आप जाओ बस खेलो जीत हार तो लगी रहती है पर नीचे वाले यह सब ऐसे लगते हैं कि अरे देख लेंगे इन्हें क्या जाता है। और जब अपने देश का प्रधानमंत्री हमें मोटिवेट कर रहा है तो यह बहुत छोटी चीज लगने लगती है। लास्ट टाइम सर मैं आपसे बात की थी मैं टोक्यो इतना अच्छा नहीं रहा था मेरा। उसमें मेरा 8th रैंक रही थी फिर भी मैंने आपसे एक question पूछा था कि आप जब विदेशी जगह पर जाते हैं आपका एक्सपीरियंस कैसा रहता है? आप nervous feel करते हैं क्या करते हैं? तो जो आपने जवाब दिया था कि आपके साथ आप पूरा देश represent करते हो तो आपको confidence यह सारी चीज़े। तो इन्हीं चीजों के साथ इस बार मैं भी गया था तो सारी चीज़े हमें ऐसे एकदम confidence दे रही थी। वो सब लास्ट टाइम जैसा प्रेशर नहीं था मैं अपने आप को confident फील कर रहा था और हमारी टीम ने गवर्नमेंट ने, हमारे कोच साहब ने, सब लोगों ने बहुत अच्छे सपोर्ट किया और यह कंपटीशन खेल कर कर बहुत मजा आया सर. Thank You Sir!

प्रधानमंत्री - बधाई हो।

कोच व एथलीट- सर नमस्कार, जो मैंने 16 साल से तपस्या की थी और कहीं ना कहीं मेरा स्टूडेंट है धर्मवीर, जिसका गोल्ड मेडल आया है। हम दोनों आपस में एक दूसरे के कंपीटीटर भी हैं और उसको मैं खुद ट्रेनिंग कर कर लेकर आया। तो कहीं ना कहीं आपसे बात हुई थी 20 तारीख को तो यह लगा था कि बहुत पॉजिटिव एक vibe आईं थी कि आपको अपना बेस्ट करना है और एक कोच के लिए इससे बड़ी इससे बड़ी बात नहीं हो सकती कि शायद मैं अकेला ही एथलीट होउंगा वर्ल्ड में जो अपने स्टूडेंट के साथ कंपटीशन कर रहा था ग्राउंड में। और कहीं ना कहीं मेरी तपस्या सफल हुई सर धर्मवीर के मेडल से और इसमें बहुत बड़ा contribution रहा, सर हम लोगों की टीम में क्योंकि हमारी सबसे severe disability है। तो SAI ने और Ministry ने जो decision लिए हम लोगों के supporting स्टाफ में आदमी बढ़ाकर वहां बल्कि 33 पर्सेंट का ही ratio था की 33 पर्सेंट ही लोग अंदर रह सकते हैं सपोर्टिंग स्टाफ में! तो देवेंद्र भाई जी ने बहुत अच्छा डिसीजन लिया उसको रोटेशन में करते रहे जब हमारे इवेंट आए, हमारे लोगों को अंदर ले आए और दूसरे लोगों को बाहर कर दिया तो बहुत अच्छा combination हुआ, उसका यही फायदा हुआ कि सर हमारे इतने मेडल आए। SAI का भी जैसा हमारा खाने का था वहां Indian food की बहुत problem थी और vegetarian के लिए बड़ी दिक्कत थी तो SAI ने जो अंदर कैंप के विलेज के अंदर ही जो खाने का arrange किया वह इतनी अच्छी healthy diet थी कि किसी को भी प्रॉब्लम नहीं आई सर। तो बहुत-बहुत धन्यवाद सर पूरी टीम का और हम लोगों को इतना मोटिवेशन करने के लिए. Thank You So Much Sir.

प्रधानमंत्री- बधाई हो।

खिलाड़ी -एशियन गेम्स में मैं participants रह गई थी, मेडल नहीं जीत पाई थी तो जब आप सब से मिल रहे थे मेडलिस्ट से आगे मिल लिए थे तो आप आए और लाइन से सब जगह पर दोनों तरफ आमने-सामने लाइन लगी हुई थी तो कुछ लोगों से यहां मिलकर आप उस तरफ मुड़ गए थे तो बहुत नजदीक से मैंने आपको देखा लेकिन मैं मिल नहीं पाई बात नहीं हो पाई तो वह अंदर एक tease थी कि अब दोबारा तो मिलना ही है और उसके लिए मैंने एशियन गेम्स के बाद जान लगा दी थी कि चाहे कुछ भी हो जाए, उनसे पर्सनली मिलना ही है। तो उसे शायद मुझे inspiration मिली और मैं कर पाई। मेरे बच्चों को मैंने 6 महीने हो गए मैं मिली नहीं, घर ही नहीं गई, तो मेरा बेटा छोटा है तो उसे जब भी घुमाने लेकर जाती थी मोबाइल में जीपीएस लगाकर तो उसे पता है मोबाइल में रास्ता ढूंढ़ लेते हैं तो वह ऐसे बोलने लग गया मुझे की मम्मा आप रास्ता ही भूल गए घर का आप जीपीएस फोन में लगाकर घर तो आ जाओ कम से कम। तो Sir Thank You So Much आप लोगों का सबका बहुत सपोर्ट रहा है, आशीर्वाद रहा है, जिसकी वजह से हम लोग कर सकें हैं पूरी टीम का सपोर्ट रहा है हमारे हमारे कोचेस का तो Thank You So Much Sir!

प्रधानमंत्री - बहुत बधाई हो।

शरद कुमार- सर मैं शरद कुमार हूं और मेरा यह सेकंड मेडल रहा है मैं थर्ड टाइम पैरालंपिक गया हूं।

प्रधानमंत्री - शरद और संदीप दोनों को भाषण करने को बोलूं तो कौन सबसे ज्यादा अच्छा करेगा?

शरद कुमार- सर संदीप बहुत अच्छा बोलता है शायद इसलिए थोड़ा सा fourth रह गया। सर but मैं as an एथलीट मैं यह कहना चाहता हूं कि जब से पैरा मूवमेंट स्टार्ट हुआ है मैं तब से जुड़ा हुआ हूं इससे और आज इस लेवल पर सारे एथलीट हैं मुझे खुद proud feeling होता है। इन सबको जिस तरह से जब जाते हैं, कोचस Coaches, Physiotherapist सब एक टीम जब हम लोग बाहर जाते हैं तो इंडिया को अब ऐसे लोग देख रहे हैं कि ये पहले सोचते थे यह लोग आगे आ सकते हैं? लेकिन अब पैरा में इन्होंने categorise कर दिया कि इंडिया एक sporting nation already है और सर यह of course SAI की सबसे पहले इमेज से स्टार्ट हुआ। और फिर हम लोग सपोर्ट स्टाफ आने लग गए और एथलीट्स में भी जिस तरह positivity आया और सर main तो एक और है आपसे मिलने और जाने से पहले आप जो सबसे बात करते हो और फिर आने के बाद सबसे मिलते हैं। I think सारे medalist सारे athlete यही सोचते हैं कि हमें यही मौका मिले, सर लोग पैरा को अभी तक अपनाए नहीं जिस तरह आपने अपनाया है।

पलक कोहली- नमस्ते सर, I am Palak Kohli और यह मेरा सेकंड कंसेक्युटिव पैरालंपिक था। और टोक्यो में मैं fourth finish किया था और यहां पर मैंने fifth finish किया। But दोनों इस पैरालंपिक जाने का मेरा journey बिल्कुल ही different था। मेरे को after Tokyo Paralympics 2022 में सर bone tumor हो गया था, स्टेज 1 कैंसर हो गया था and near to one and half year मैंने कुछ भी कंप्लीट नहीं किया कोई टूर्नामेंट कुछ भी नहीं किया and last year मैं 2023 में comeback किया and मैं काफी हैप्पी हूं और काफी प्राउड हूं कि मेरे मेरे सपोर्टिंग स्टाफ मेरे कोचेस गौरव सर के सपोर्टर गाइडेंस के कारण में क्वालीफाई कर पाई पेरिस के लिए। And मेरे बहुत सारे मेजर टूर्नामेंट आफ्टर टॉक्यो छूट गए थे वर्ल्ड चैंपियनशिप because मेरे को walk over देना पड़ा। एशियन गेम्स में मुझे कोविड हो गया था। इस ईयर मैंने वर्ल्ड चैंपियनशिप क्वालीफाई किया और मैं ब्रॉन्ज मेडल जीता and फिर मैंने पेरिस के लिए क्वालीफाई किया बैक टू बैक। मेरा वर्ल्ड रैंकिंग एकदम 38 लास्ट हो गया था because मैंने टूर्नामेंट नहीं खेले थे and again से मैंने अपना आपको टॉप 4 वर्ल्ड नंबर 4 में आई हूं और मैंने पेरिस के लिए क्वालीफाई किया। थर्ड डिसएप्वाइंटिंग है कि मैं मेडल नहीं जीत पाई but आपकी blessings और सबके साथ I think I am looking forward for LA 2028 and it definitely sir I like to have a picture on the podium with you Sir, Thank You Sir.

प्रधानमंत्री - पलक पिछली बार तो तुम लखनऊ में तुम्हारी ट्रेनिंग हुई थी।

पलक कोहली – Yes Sir, Yes Sir.

प्रधानमंत्री - तुम्हारे मम्मी पापा से भी मेरी बात हुई थी।

पलक कोहली - Yes Sir, Yes Sir. टोक्यो जाने से पहले।

प्रधानमंत्री - इस बार क्या मूड है?

पलक कोहली - सर अब मैं लखनऊ में ही गौरव सर यहां पर है सर के under ही ट्रेनिंग कर रही हूं और मैंने उन्हीं के गाइडेंस में मेरे को पैरा बैडमिंटन पता चला था and घर में like जब मुझे bone tumor हो गया था तो काफी सारे लोग बोल रहे थे कि you know पलक का तो करें खत्म sports में and all, and डॉक्टर ने बताया था कि अब हम कुछ एश्योरिटी नहीं दे सकते आप नॉर्मल लाइफस्टाइल भी हो पाओगे कि नहीं and उसके बाद सर काफी कॉम्प्लिकेशंस रहे। मेरे को एक डिसेबिलिटी मेरे हार्ट में ऑलरेडी था। और मेरे को ट्यूमर के बाद मेरे leg में भी डिसेबिलिटी हो गया। जिससे मेरे दोनों leg length में भी differences आ गए और और भी कॉम्प्लिकेशंस आ गए तो मेरी फैमिली हमेशा मुझे खुश देखना चाहती है और उनकी ब्लेसिंग है मेरे साथ and they want me to be happy तो उनका बस यह concern है कि मेरे को हिम्मत नहीं हारनी।

प्रधानमंत्री - देखो आप पलक तुम्हारा केस ऐसा है कि तुम बहुत लोगों को इंस्पायर कर सकती हो। क्योंकि इतनी कठिनाइयों के बाद और चलिए ट्रैक पर गाड़ी आई जिंदगी बनाई बीच में रुकावट आ गई और बीच में नहीं समस्या आई और फिर भी तूने अपना मकसद नहीं छोड़ा यह बहुत बड़ी बात है बहुत बधाई हो आपको।

पलक कोहली - Thank you so much sir thank you so much sir.

श्याम सुंदर स्वामी - नमस्ते सर मैं राजस्थान बीकानेर से आया हूं, श्याम सुंदर स्वामी नाम है पैराआर्चरी से हूं। सर हमारे बीकानेर में करणी सिंह राजा वह पांच बार ओलंपिक खेल कर आए थे। हम देवेंद्र भैया से हम बहुत मतलब क्योंकि 40 साल के बाद मैं एक टोक्यो ओलंपिक में पार्टिसिपेट करके आया था। तो भैया को देखा था कि भाई गेम होता है ऐसे। तो मैं भी फिर पैरा में मैं सर पहले able खेलता था। 2016 में मेरे को पता चला कि पैरा का भी कुछ है क्योंकि भैया का अखबार में फोटो आया था बहुत बड़ा। तो भैया से सीख कर और फिर मैं 40 साल के बाद टोक्यो ओलंपिक पार्टिसिपेट करके आया था सर।

खिलाड़ी - इस बार सर मुझे बहुत कुछ सीखने को मिला खासकर के जो मेरी ही कैटेगरी के गोल्ड मेडलिस्ट है नितेश कुमार जी, इनसे सीखने को मिला। सर पूरे लाइफ में जिनसे वह जीते, एक बार भी उनसे मैच इससे पहले नहीं जीते थे। और उनकी वजह से जबकि मैं उनको हरा चुका हूं और मुझे उनसे सीखने को मिला है कि अगर वह कर सकते हैं तो मैं जरूर उनको दोबारा हरा सकता हूं मैं पूरे वर्ल्ड में सबको हरा सकता हूं।

प्रधानमंत्री – बधाई हो।

खिलाड़ी – Thank You Sir.

कोच - मेरा नाम डॉक्टर सत्यपाल है और मैं पैरा एथलेटिक्स का कोच हूं। शायद ही यहां पर कोई कोच होगा जो मेरे से पहले पैरा एथलीट को ट्रेनिंग करा रहा होगा। मैंने 2005 -06 में पैरा एथलीट को ट्रेनिंग कराना शुरू किया।

प्रधानमंत्री - कैसे विचार आया आपको ये?

कोच- सर मैं नेहरू स्टेडियम में ट्रेनिंग कराने जाता था तो एक दो एथलीट्स वहां पर जिनके लिए लिम्फ डिफिशिएंसी थी वो आते थे। तो मैंने उनको देखा, पढ़ा फिर देवेंद्र जी के बारे में सुना कि उन्होंने 2004 एथेंस ओलंपिक में गोल्ड मेडल जीता था। तब मैंने इसके बारे में स्टडी किया और मैंने स्टार्ट किया थोड़ा-थोड़ा करना, तो सभी कोचेस नेहरू स्टेडियम में मुझे बड़ी अजीब नजरों से देखते थे कि मैं दीपा मलिक जी की चेयर को पुश करके जाता हूं, किसी पैरा एथलीट को ट्रेनिंग कराने जाता हूं, अंकुर धामा का हाथ पकड़ कर उसको नेहरू स्टेडियम में घुमाता हूं तो सोचते थे कि मैं अपना टाइम खराब कर रहा हूं। आज वही पैरा एथलीट, वही coaches जो मुझे क्रिटिसाइज करते थे आज वो सब पैरा एथलीट्स को ट्रेनिंग कराना चाहते हैं। ये मेरे दिल से बोल रहा हूं कि मैंने इस फील्ड में काम किया है। मैं बहुत खुश हूं और आने वाले टाइम में मैं आपसे प्रॉमिस करता हूं की 29 नहीं मैं 50 के मेडल का यहां से प्रॉमिस करके जाता हूं कि हम सब इतना काम करेंगे हम 50 मेडल लेकर आएंगे।

प्रधानमंत्री – शाबास।

कोच - Thank you sir.

प्रधानमंत्री - देखिए साथियों यह बात सही है कि हर खेल में जो सपोर्ट स्टाफ होता है या कोचिंग करने वाले लोग होते हैं बहुत मेहनत करनी पड़ती है हर क्षेत्र में। लेकिन दिव्यांगों के साथ काम करना उनको सिखाने से पहले खुद को उस जिंदगी को जीने के लिए मन से तैयार करना पड़ता है। खुद को उस पोजीशन में रखना पड़ता है। कौन सी उसकी दिक्कतें है उसको खुद के जीवन में आत्मसात करना पड़ता है तब जाकर कह सकते हैं वरना मैं तो रूटीन में कह दूंगा यार दौड़ो, अरे वह कहेगा मैं नहीं दौड़ सकता वो कोच समझ सकता है यह नहीं दौड़ सकता उसके लिए तरीका यह होना चाहिए और इसलिए मैं मानता हूं कि जो पैरा एथलीट्स को जो ट्रेन करते हैं वह coaches extra ordinary होते हैं, उनके अंदर एक्स्ट्राऑर्डिनरी ताकत होती है जी। और इसको बहुत कम लोग समझ पाएंगे मैं भली-भांति समझता हूं और मैंने कई बार जब फोन पर भी सब से बात करने का मौका मिलता है तो मैं इस बात का जिक्र करता हूं। क्योंकि जो सामान्य है उसको सिर्फ टेक्निक सिखानी होती है। इसको तो जीना भी सिखाना होता है जी। और इसलिए यह वाकई बहुत बड़ी साधना है जी और इसलिए मैं तो मानता हूं कि आप जो साथी यह काम कर रहे हैं वह सबसे ज्यादा अभिनंदन के अधिकारी हैं।

कोच- सर अभी मैं इंटरनेशनल कंपटीशन में जाने का स्टार्ट करके 30 साल हो गया as a Athlete Administrator. ‌ एक टाइम में एक भी फ्लैग नहीं दिखता था। अभी इंडिया का फ्लैग दिखना स्टार्ट हो गया। हमारे खिलाड़ी भी पैरा स्पोर्ट्स की वजह से हम मेडल जीत सकता है बोल कर आ गया। हम लोग जब पार्टिसिपेट करते थे तो उस टाइम सोचते थे कि पार्टिसिपेट करना है। अभी वह कॉन्सेप्ट चेंज हो गया। लेकिन आपको मैं बहुत धन्यवाद बोलता हूँ सर। मैं बहुत लोगों को बोलता हूँ, हमारा ब्रांड एंबेसडर कौन है हमारे मोदी जी हमारे ब्रांड एंबेसडर हैं। And again sir, India able बॉडी में भी अच्छा मेडल लेकर आ सकता है इसलिए मैं ईस्ट जर्मनी में था चेन्नई में भी था। इंडिया में आजकल वेरी गुड फैसिलिटी है। वह ठीक से use करना है फिजिकल एजुकेशन टीचर को एक्टिव कर दिया तो 100% हम अच्छा मेडल लेकर आएंगे सर। Thank You Sir.

निषाद कुमार - सर मेरा नाम निषाद कुमार है और T 47 हाई जंप से हूं और मैंने बैक टू बैक पैरालंपिक में सिल्वर मेडल जीता है। सर मैं अपना experience share करना चाहता हूं कि जब हम टोक्यो के लिए टीम वहां पहुंची थी तो वहां कोविड था तो उस टाइम ऑडियंस के बगैर हमने कंपीट किया था। तो अभी हम पैरालंपिक में पेरिस में खेले तो वहां पर एक दम पूरा स्टेडियम भरा हुआ था। तो जिस दिन में कंपीट कर रहा था तो पूरी ऑडियंस इंडिया इंडिया नाम से चिल्ला रही थी। तो वो बहुत हमें मोटिवेट किया, उससे पुश मिला अपनी परफॉर्मेंस को और मेडल डिपेंड करने के लिए और अगले दिन मेरे medal ceremony थी और वहां पर मेडल के बाद मैं अपने दूसरे टीम मेंबर्स को हाई जंप में सपोर्ट करने के लिए पहुंचा तो मेडल मेरे गले में था, उस टाइम फ्रेंच फैमिली मेरे को देख रही थी कि कल हम इस खिलाड़ी को सपोर्ट कर रहे थे आज ही हमारे बीच में बैठा है और ये काफी टाइम से वो मुझे देख रही थी कि हमें कब मौका मिले इस खिलाड़ी के साथ फोटो लेने का तो जैसे ही कंपटीशन खत्म हुआ तो मैं अपनी फोटो के लिए मैं नीचे गया और उन्होंने मुझे फोटो मांगी तो उनके बच्चे थे साथ में छोटे-छोटे, तो मैंने उनके साथ फोटो लिए और उनके हाथ बच्चों के हाथ में मेडल दिया, वह I think 6 से 7 साल के होंगे तो वह बच्चे एकदम मायूस से हो गए कि मेडल हमें देखने को मिल रहा है, कल हम इस खिलाड़ी के लिए हम cheer up रहे थे और आज हमारे बीच में खड़े हैं और फोटो ले रहे हैं हमारे को तो उनकी मम्मी ने मेरे को बोला कि हमारे यहां पेरिस में आना कंपटीशन देखना ये सक्सेसफुल हो गया कि आप हमारे बीच में हमारे बच्चों के साथ फोटो ले रहे हो और उनको ऑटोग्राफ दिया आपने। तो वो फेमिली पूरी खुश हो गई तो यह मेरा एक्सपीरियंस है सर जो मतलब बहुत अच्छा रहा।

प्रधानमंत्री- बहुत बढ़िया।

विशाल कुमार - Thank you sir

योगेश कथूनिया - नमस्कार सर! मेरा नाम योगेश कथूनिया। मैं सिल्वर मेडलिस्ट हूं दो बार। तो मैं अपना एक्सपीरियंस सर एक चीज शेयर करना चाहता हूं एक्सपीरियंस नहीं है वह है कंसिस्टेंसी। वह कंसिस्टेंसी सर आपकी वजह से आई है, क्योंकि आपने जो डिफरेंट स्कीम्स इंडिया में लॉन्च की है चाहे वह TOPS स्कीम्स हो, चाहे खेलो इंडिया स्कीम्स हो, NSUs हो, वो सर आपकी वजह से है कि आज हम सारे 29 मेडल लेकर आए हैं और सर में एक चीज और करना चाहूंगा बाकी लोगों के लिए आप पीएम का मतलब होता है कि Prime Minister और हम सबके लिए पीएम का मतलब है-परम मित्र।

प्रधानमंत्री- वाह। मुझे ये पद आपने दिया बहुत अच्छा लगा। मैं भी चाहता हूं जी सच्चे अर्थ में एक मित्र के रूप में आपके साथ काम करता रहूं।

नवदीप- सर मेरा नाम नवदीप है।

प्रधानमंत्री- इस बार जिनकी रील सबसे ज्यादा पॉपुलर हुई, एक आप हैं दूसरा शीतल है।

नवदीप- सर मैं f41 के कैटिगरी में जैवलिन थ्रो करता हूं सर। दूसरी बार पैरालंपिक पार्टिसिपेट कर रहा हूं। सर मेरा इवेंट है ना सबसे लास्ट दिन था सर और मैं तकरीबन 21 तारीख को चला गया था सर उधर। तो जैसे ही मेडल सर आने शुरू हुए ना सर तो एक मन में घबराहट होनी शुरू हो गई थी कि सबके आ रहे हैं मेरा क्या होगा। तो फिर भी सर जैसे सीनियर एथलीट्स थे, जैसे सुमित भाई था, अजीत भाई साहब थे, संदीप भाई साहब थे, देवेंद्र सर थे, सबसे सर एक-एक दिन मिलकर सर एक्सपीरियंस gain किया सर, कि आप कैसा फील करते हो मेरे को क्या करना चाहिए और सर end तक आते-आते मैं बिल्कुल फ्री माइंड होकर खेलने लगा।

प्रधानमंत्री-वाह।

नवदीप - Thank you sir.

रक्षिता राजू- नमस्कार सर, मैं रक्षिता राजू विजुअली इंपेयर्ड एथलीट हूँ। यह मेरा पहला ओलंपिक है। I am very happy and experienced lot of and I am two times para Asian games gold medalist हूँ। I am thankful to my guide runners and my coach Rahul Balakrishna sir. वो इधर ही है मेरे साथ without a guide runner, I can't run. I feel very happy and definitely in 2028 I will get a gold medal in the Paralympics.

प्रधानमंत्री - वाह, Congratulations and wish you all the best.

रक्षिता राजू- My guide runner and my coach motivated me a lot. I am very very thankful because morning and evening without any expectation मेरा साथ टाइम स्पेंड करते थे, बहुत-बहुत धन्यवाद सर।

प्रधानमंत्री - चलिए साथियों मुझे बहुत अच्छा लगा आप सबसे बात करने का अवसर मिला। इस बार आप लोग जब गए तब मैं physically तो मिल नहीं पाया था क्योंकि काफी लोग अलग-अलग जगह पर ट्रेनिंग कर रहे थे और समय की भी कुछ कठिनाई थी। तो मैंने वर्चुअली भी कोशिश की कि आप सबसे बात करूं और उस दिन मैंने एक बात कही थी शायद आपको याद होगा। मैंने कहा था मैं आज आप लोगों को देशवासियों का एक संदेश देने आया हूं और मैंने कहा था कि पूरा हिंदुस्तान कह रहा है विजयी भव:। आपने देशवासियों की जो भावना थी ना उसको बराबर मन में ले लिया कि नहीं देश चाहता है कि हम करेंगे। मैं समझता हूं यह अपने आप में बहुत बड़ी बात है। दूसरा मैं देख रहा हूं क्योंकि मैं आप लोगों के साथ जरा ज्यादा जुड़ा हुआ हूं। आपके यहां शायद परमात्मा ने कोई एक्स्ट्रा क्वालिटी दी है ऐसा मैं अनुभव कर रहा हूं। शरीर में कुछ ना कुछ कमी जरूर होगी, लेकिन आपके व्यक्तित्व में परमात्मा ने कुछ एक्स्ट्रा दिया है। और वो मैं देख रहा हूं कि आपने शायद व्यक्तिगत जीवन में इतनी कमियों से गुजारा किया है उसका संघर्ष किया है। खुद की सहज वो ट्रेनिंग भी हुई है किसी समय आपने लोगों का उपहास भी सहन किया होगा, मजाक करते हुए भी आपके कान पर कभी कुछ पड़ा होगा। हर प्रकार की मुसीबतों से आप गुजरे हुए लोग हैं और इसके कारण मैं देख रहा हूं कि खेल में जय पराजय का कोई प्रभाव आपके मन पर नहीं है, यह बहुत बड़ी बात है जी। वरना पराजित व्यक्ति यानी मान लीजिए मेडल नहीं मिला तो एक तो उसको बोझ होता है अरे मैं तो गया। आप में से किसी को वह बोझ नहीं है, यह बहुत बड़ी जीवन की सिद्धि है जी और वही आपको आगे ले जाने की ताकत देती है। और इसलिए मैं मानता हूं कि मैं चाहता हूं कि इस खेल में और लोग आए अधिक मेडल आए वो तो बात अच्छी है, होना भी चाहिए। लेकिन मैं आप लोगों के माध्यम से देश में एक कल्चर पैदा करना चाहता हूं। वो कल्चर यह है कि देश के हर नागरिक को समाज में जिनके जीवन में इस प्रकार की कठिनाई है जो हमारे दिव्यांगजन हैं। उनकी तरफ देखने का दृष्टिकोण बदले। वे उनके प्रति सम्मान के भाव से देखें दया भाव से नहीं। वह हमें मंजूर नहीं है दया भाव नहीं चाहिए सम्मान से देखें मैं तुमसे कम नहीं हूं। ये मिजाज मुझे देश में पैदा करना है और मेरे दिव्यांग भाई बहनों में भी मुझे वो मिजाज पैदा करना है। वह खेलते हो ना खेलते हो अलग बात है, उन्हें निराश होने की जरूरत नहीं है। तो बाकी ओलंपिक के खिलाड़ी और बाकी विजेताओं से ज्यादा मेरे लिए आपका खेलना आपका देश के लिए वहां जाना, वहां जाने के लिए अनेक वर्षों तक सुबह 4:00 बजे 5:00 बजे उठकर के पसीना बहाना, ये मेहनत कभी भी बेकार नहीं जाएगी मैं आपको विश्वास देता हूं।

क्योंकि अब आपके लिए भी सभी दिव्यांगजनों के लिए समाज में एक नया वातावरण पैदा होना शुरू हो चुका है। व्यवस्थाएं भी विकसित हो रही हैं। हर एक को लगता है कि अरे भाई मुझे भी तो हेल्प करनी चाहिए मुझे साथ रहना चाहिए। मैं बैठा हूं, वो खड़े हैं मैं खड़ा हो जाऊं उनको बैठा दूं। यानी बदलाव आता है तो आप जो ये कंट्रीब्यूशन कर रहे हैं वो एक पूरे समाज के मन को बदलने का आपका कंट्रीब्यूशन है। सिर्फ मेडल नहीं, मेडल से ज्यादा आप माहौल बदल रहे हैं। हर दिव्यांगजन के मन में आप एक विश्वास पैदा कर रहे हैं कि हम भी कुछ कम नहीं है। और मैं मानता हूं कि हमें इस चीज को उसी रूप में करना है आखिरकार मेडल, मेडल की संख्या आजकल तो युग ही ऐसा है कि इन चीजों को काउंट किया ही जाता है। लेकिन 140 करोड़ का देश आज जिस जज्बे के साथ खड़ा हुआ है खेलने के लिए नहीं जीतने के लिए जा रहे हैं। मैं एक पार्टिसिपेंट हूं, ऐसा नहीं है मैं एक परफॉर्मर हूं, यह जो मिजाज है ना वो इस देश की ताकत बनता है। और आप देश की उसे ताकत में नहीं ऊर्जा भरते हैं। तो मेरी तरफ से आप सबको बहुत-बहुत बधाई। सबका मूड देखकर के मुझे अच्छा लगा। वरना मैंने कुछ लोगों को देखा है कि दूसरा ओलंपिक आने तक चेहरे पर हंसी ही नहीं आती है। क्योंकि वह पिछले ओलंपिक में रह गया था। वो मुझे दृश्य यहां नज़र नहीं आ रहा है, मतलब मुझे लगता है नेक्स्ट ओलंपिक भी आप जीत चुके हैं। यह आपकी आंखों से मैं पढ़ पा रहा हूं, आपके अंदर जो विश्वास है वह मैं देख पा रहा हूं। तो साथियों मेरी तरफ से बहुत शुभकामनाएं हैं। बहुत बधाई। धन्यवाद।